Dynia zwyczajna

Dynia zwyczajna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	dyniowce
Rodzina	dyniowate
Rodzaj	dynia
Gatunek	dynia zwyczajna
Nazwa systematyczna
Cucurbita pepo L. Sp. pl. 2:1010. 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski

Kwiat męski

Kwiat żeński

Młody owoc

Wąs czepny

Owoce odmian ozdobnych

Dynia zwyczajna (Cucurbita pepo L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny dyniowatych. Pochodzi z Ameryki Środkowej i południowych stanów USA. W Polsce jest uprawiana, czasami (rzadko) przejściowo dziczeje (efemerofit).

Morfologia

Łodyga

Płożąca się lub pnąca o długości do 10 m, owłosiona z rozgałęzionymi wąsami czepnymi. U niektórych odmian łodyga krótka, wzniesiona.

Liście

Ulistnienie naprzemianległe, liście duże, sercowate, 5-klapowe, z tępymi zatokami. Mają owłosione brzegi.

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, roślina jednopienna o bezwonnych kwiatach. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo, mają dzwonkowaty 5-ząbkowy kielich, dużą lejkowatą 5-łatkową koronę i 1 słupek. Kwiaty męskie wyrastają pęczkami w kątach liści, mają 5 zrośniętych pręcików. Kwitnienie od czerwca do września.

Owoc

Jagoda. Duża, kulista, gruszkowata, cylindryczna lub dyskowata (w zależności od odmiany), z zewnątrz okryta twardą grubą skorupą, wewnątrz mięsista, o średnicy do 40 cm, koloru zielonego, żółtego lub pomarańczowego. Miąższ włóknisty z licznymi, białawymi nasionami. Owoce wyrastają na kanciastych, twardych szypułkach, co różni ten gatunek od dyni olbrzymiej.

Korzenie

Dobrze rozwinięte, ale płytkie. Z pędów wyrastają korzenie przybyszowe, które przyczepiają pędy do podłoża.

Systematyka

Zbigniew Podbielkowski dzieli odmiany dyni zwyczajnej na następujące grupy:

• Cucurbita pepo convar. microcarpina Greb. – odmiany ozdobne, o licznych drobnych owocach.
• Cucurbita pepo convar. pepo L. – odmiany o dużych, owalnych owocach, jadalne, oleiste.
  • dynia makaronowa
• Cucurbita pepo convar. giromontiina Greb. – odmiany o owocach silnie wydłużonych, jadalnych.
  • kabaczek (cukinia)
  • odmiana oleista Cucurbita pepo var. oleifera Pietsch.
• Cucurbita pepo convar. patissonina Greb. – odmiany o owocach spłaszczonych, jadalnych, tzw. patisony.

Zastosowanie

• Roślina uprawna. Jest uprawiana głównie jako warzywo i roślina paszowa. Znajduje się w rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. Jest to jedna z najstarszych roślin uprawowych Nowego Świata. Jej nasiona znajdowały się w grobowcach meksykańskich sprzed 10 000 lat. Indianie jeszcze przed przybyciem Krzysztofa Kolumba uprawiali ją w wielu odmianach, głównie w celach spożywczych, ale również jako roślinę leczniczą, według Jonathana Robertsa wzdłuż wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej aż po Kanadę. Inkowie uprawiali ją od ok. 4000 lat. p.n.e. Do Europy sprowadzili ją Hiszpanie w XVI w.
• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: nasiona Semen Cucurbitae zawierają m.in. kukurbitacyny, fitosterole, glikozydy, pepenozyd, alkaloid. Są bardzo bogatym źródłem aminokwasów (arginina 3,504 g; kwas asparaginowy 2,156 g; kwas glutaminowy 3,756 g; izoleucyna 1,095 g; fenyloalanina 1,061 g; walina 1,713 g; leucyna 1,808 g; alanina 1,009 g na 100 g), fosforu, żelaza, cynku, a także β-Karotenu (0,228 mg na 100 g).

W surowym owocu znajdują się znaczne ilości β-Karotenu (2,974 mg na 100 g) oraz witaminy A (0,496 mg).

• Sztuka kulinarna: Miąższ owoców dyni można spożywać utarty drobno jako dodatek do surówek, bądź po ugotowaniu jako dodatek do mięs, albo przerobiony na dżem. Z kwiatów dyni można przyrządzać sałatki.
• Niektóre odmiany są uprawiane jako rośliny ozdobne (tzw. dynia ozdobna).

Wartość odżywcza Dynia, owoc surowy (100 g) Wartość energetyczna 139 kJ (33 kcal) Białka 1,3 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Węglowodany 7,7 g szczegółowe informacje Przyswajalne 4,9 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% Jednocukry Glukoza 1,1 g Fruktoza 1,0 g Dwucukry Sacharoza 2,1 g Laktoza 0,00 g Skrobia 0,4 g Błonnik 2,8 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 13% 13% M 7,4% 7,4% 9,3% 9,3% Tłuszcze 0,3 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,06 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,02 g Wielonienasycone 0,13 g omega-3 0,08 g α-Linolenowy (ALA) 0,08 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,3% 7,3% 7,3% 7,3% M 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% omega-6 0,05 g Linolowy (LA) 0,05 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,4% 0,4% 0,5% 0,5% M 0,3% 0,3% 0,4% 0,4% Woda 89,9 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% M 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% Witaminy Witamina C 8,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 8,9% 8,9% 8,9% 8,9% Tiamina (B1) 0,05 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% M 4,2% 4,2% 4,2% 4,2% Ryboflawina (B2) 0,12 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 9,2% 9,2% 9,2% 9,2% Niacyna (B3) 0,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,6% 3,6% 3,6% 3,6% M 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% Witamina B6 0,11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,5% 8,5% 7,3% 7,3% M 8,5% 8,5% 6,5% 6,5% Foliany 0,031 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,8% 7,8% 7,8% 7,8% M 7,8% 7,8% 7,8% 7,8% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,496 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 71% 71% 71% 71% M 55% 55% 55% 55% Witamina E 1,03 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,9% 6,9% 6,9% 6,9% M 6,9% 6,9% 6,9% 6,9% Makroelementy Fosfor 43 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,1% 6,1% 6,1% 6,1% M 6,1% 6,1% 6,1% 6,1% Wapń 66 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,6% 6,6% 5,5% 5,5% M 6,6% 6,6% 6,6% 5,5% Magnez 14 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,5% 4,4% 4,4% 4,4% M 3,5% 3,3% 3,3% 3,3% Potas 278 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,9% 5,9% 5,9% 5,9% M 5,9% 5,9% 5,9% 5,9% Sód 4 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Mikroelementy Jod 0,0014 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% Żelazo 0,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,4% 4,4% 10% 10% M 10% 10% 10% 10% Miedź 0,15 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 17% 17% M 17% 17% 17% 17% Cynk 0,38 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,8% 4,8% 4,8% 4,8% M 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% Mangan 0,04 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% M 1,7% 1,7% 1,7% 1,7% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Dynia, pestki łuskane (100 g) Wartość energetyczna 2369 kJ (566 kcal) Białka 24,5 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 53% 53% 53% 53% M 44% 44% 44% 44% Węglowodany 18,0 g szczegółowe informacje Przyswajalne 12,7 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,8% 9,8% 9,8% 9,8% M 9,8% 9,8% 9,8% 9,8% Dwucukry Sacharoza 1,1 g Laktoza 0,0 g Skrobia 1,4 g Błonnik 5,3 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 21% 21% 25% 25% M 14% 14% 18% 18% Tłuszcze 45,8 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 8,48 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 14,19 g Wielonienasycone 20,88 g omega-3 0,18 g α-Linolenowy (ALA) 0,18 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 16% 16% 16% 16% M 11% 11% 11% 11% omega-6 20,7 g Linolowy (LA) 20,7 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 173% 173% 188% 188% M 122% 122% 148% 148% Woda 6,8 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% Witaminy Witamina C 0,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Tiamina (B1) 0,21 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 19% 19% 19% 19% M 18% 18% 18% 18% Ryboflawina (B2) 0,32 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 29% 29% 29% 29% M 25% 25% 25% 25% Niacyna (B3) 1,7 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 12% 12% M 11% 11% 11% 11% Witamina B6 0,1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,7% 7,7% 6,7% 6,7% M 7,7% 7,7% 5,9% 5,9% Foliany 0,06 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 15% 15% 15% 15% Kobalamina (B12) ,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,038 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,4% 5,4% 5,4% 5,4% M 4,2% 4,2% 4,2% 4,2% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 26,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 173% 173% 173% 173% M 173% 173% 173% 173% Makroelementy Fosfor 1170 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 167% 167% 167% 167% M 167% 167% 167% 167% Wapń 43 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,3% 4,3% 3,6% 3,6% M 4,3% 4,3% 4,3% 3,6% Magnez 540 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 174% 169% 169% 169% M 135% 129% 129% 129% Potas 810 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 17% 17% M 17% 17% 17% 17% Sód 18 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,2% 1,2% 1,4% 1,5% M 1,2% 1,2% 1,4% 1,5% Mikroelementy Żelazo 15,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 83% 83% 188% 188% M 188% 188% 188% 188% Miedź 1,57 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 174% 174% 174% 174% M 174% 174% 174% 174% Cynk 7,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 94% 94% 94% 94% M 68% 68% 68% 68% Mangan 1,00 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 56% 56% 56% 56% M 43% 43% 43% 43% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Olej z pestek dyni (100 g) Wartość energetyczna 3700 kJ (884 kcal) Białka 0 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Węglowodany 0 g Tłuszcze 100,0 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 18,5 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 25,00 g Wielonienasycone 53,8 g omega-3 0,4 g α-Linolenowy (ALA) 0,4 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 36% 36% 36% 36% M 25% 25% 25% 25% omega-6 53,4 g Linolowy (LA) 53,4 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 445% 445% 485% 485% M 314% 314% 381% 381% Woda 0 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Uprawa

Uprawiana jest z nasion. Roślina światłolubna i ciepłolubna (optymalna dla niej temp. to +25 °C), o bardzo dużym zapotrzebowaniu na wodę. Jeśli jest intensywnie nawożona, rośnie nawet na jałowych piaskach. W dobrych warunkach rozpoczyna kwitnienie po 40-60 dniach od zasiewu.

Bibliografia

• Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4. Brak numerów stron w książce
• Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8. Brak numerów stron w książce
• Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017. ISBN 978-83-200-5311-1. Brak numerów stron w książce