Edward Żentara
| Data i miejsce urodzenia |
18 marca 1956 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
25 maja 2011 |
| Zawód |
aktor, reżyser, scenarzysta |
| Współmałżonek |
Marta Żentara |
| Lata aktywności |
1975–2011 |
| Zespół artystyczny | |
| Teatr im. Ludwika Solskiego w Tarnowie | |
| Odznaczenia | |
| |
Edward Żentara (ur. 18 marca 1956 w Sianowie, zm. 25 maja 2011 w Tarnowie[1]) – polski aktor i reżyser teatralny, filmowy i telewizyjny.
Znany z roli plastyka-karateki w dramacie Wojciecha Wójcika Karate po polsku (1982), wrażliwego poety Janka Pradery w filmie poetyckim Witolda Leszczyńskiego Siekierezada (1985), Maksymiliana Kolbe w dramacie biograficznym Krzysztofa Zanussiego Życie za życie. Maksymilian Kolbe (1991)[2][3], a także generała Rajmunda Sieradzkiego, komendanta wojewódzkiej policji z serialu sensacyjnego Polsat Fala zbrodni (2003–2008) i Wiktora Nachorskiego, męża Marioli (Marta Klubowicz) w operze mydlanej Polsatu Pierwsza miłość (2005–2011).
Laureat nagrody Złoty Ekran (1986), przyznawanej przez tygodnik „Ekran”, Złotej Kaczki (1987) i nagrody im. Zbyszka Cybulskiego w kategorii najlepszy polski aktor za rok 1986. W 1989 został odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi[4].
Był dyrektorem Bałtyckiego Teatru Dramatycznego (2004–2005) i Teatru im. Ludwika Solskiego w Tarnowie (2008–2011).
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wczesne lata
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w Sianowie[5]. Jego młodszy brat, Leszek Żentara (ur. 18 sierpnia 1959) został także aktorem. Dorastał w Koszalinie, mieszkając w budynku przy ul. Zwycięstwa 177[6]. Ukończył Szkołę Podstawową nr 10 w Koszalinie[7] oraz Liceum Ekonomiczne[8] w koszalińskim Ekonomie[9]. Studiował na Wydziale Aktorskim w łódzkiej Szkole Filmowej, którą ukończył w 1980[8].
Kariera teatralna
[edytuj | edytuj kod]
W 1975 zadebiutował na deskach Teatru Propozycji „Dialog” w Koszalinie w benefisowym przedstawieniu Aktor. Po ukończeniu studiów występował w teatrach: im. Juliusza Osterwy w Lublinie (1979–1980), Polskim w Warszawie (1980–1981), Starym w Krakowie (1981–1990), Teatr Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza (1993–96), Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1996–1997), Polskim w Szczecinie (1998–2001) i Bałtyckim Teatrze Dramatycznym, gdzie w latach 2004–2005 pełnił funkcję dyrektora artystycznego.
Rola tytułowa w sztuce Georga Büchnera Woyzeck przyniosła mu Główną Nagrodę Aktorską na XXVI Kaliskich Spotkaniach Teatralnych 1986. Za występ w monodramie Romans z Monizą Clavier według Sławomira Mrożka zdobył nagrodę jury oraz nagrodę prezydenta miasta na XXI Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Jednego Aktora 1987 w Toruniu. W 1988 odebrał nagrodę prezydenta miasta Krakowa za wybitne dokonania w dziedzinie twórczości filmowej i teatralnej.
Był także prezesem Stowarzyszenia Dialog, dyrektorem Teatru Dialog (1998–2003), przez dwa lata dyrektorem artystycznym Grudziądzkich Sezonów Teatralnych. Wyreżyserował wiele spektakli.
Od 4 lipca 2008 pełnił funkcję dyrektora naczelnego i artystycznego Teatru im. Ludwika Solskiego w Tarnowie[10].
Kariera filmowa
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy trafił na szklany ekran w serialu Rodzina Połanieckich (1978), gdzie wystąpił w trzech odcinkach jako służący w Krzemieniu. Rok potem pojawił się jako chłopak na zabawie w serialu W słońcu i w deszczu (1979). Zadebiutował na dużym ekranie w dramacie politycznym Feliksa Falka Był jazz (1981) u boku Michała Bajora.
W 1986 został uhonorowany nagrodą Złotego Ekranu[4], przyznawaną przez tygodnik „Ekran”, za rolę Piotra, mistrza wschodnich sztuk walki i zarazem artysty plastyka, w dramacie Karate po polsku (1982) i kreację wrażliwego poety Janka Pradery w filmie poetyckim Witolda Leszczyńskiego Siekierezada (1985)[11]. Przez tego reżysera Żentara został określony mianem „polskiego Maxa von Sydowa”[12]. Te dwie role oraz postać księdza Władysława Ryby w serialu Trzy młyny (1984) w reżyserii Jerzego Domaradzkiego przyniosły mu także Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego, przyznawaną przez tygodnik „Film”. Był potem kilkakrotnie jeszcze obsadzany w roli księdza w dramacie Krystyny Jandy Pestka (1995), dramacie psychologicznym Barbary Sass Pokuszenie (1995) i filmie niezależnym Dominika Matwiejczyka Czarny (2008)[13].
Po występie jako Janusz u boku Willema Dafoe (w roli żydowsko-greckiego boksera Salama Aroucha) w dramacie wojennym Roberta M. Younga Triumf ducha (Triumph of the Spirit, 1989)[11], którego akcja rozgrywa się w Auschwitz-Birkenau, wcielił się w postać Maksymiliana Kolbe w dramacie biograficznym Krzysztofa Zanussiego Życie za życie. Maksymilian Kolbe (1990)[13] z udziałem Christopha Waltza.
Obdarzony bardzo korzystnymi warunkami zewnętrznymi, wysportowany, często grywał role wojskowych jak Rudi, adiutant Knocha w dramacie wojennym Jerzego Hoffmana Wedle wyroków twoich... (1983), kapitan Salapska w dramacie historycznym Istvána Szabó Pułkownik Redl (1985)[11], Jerzy, aplikant, pomocnik sędziego śledczego w serialu Temida (1985), porucznik w komedii Janusza Majewskiego C.K. Dezerterzy (1986), polski oficer w dramacie wojennym Carlosa Saury Aj, Carmela! (1990)[13] czy pułkownik Orłowski w serialu FR3 Powrót Arsène’a Lupin (1993). W telewizyjnym filmie biograficznym Jan Paweł II (2006) z Jonem Voightem i Carym Elwesem wystąpił jako oficer Gestapo – tajnej policji państwowej III Rzeszy. W rosyjskim miniserialu wojennym Dywersant. Koniec wojny (2007) zagrał postać niemieckiego pułkownika.
W 2007 wystąpił w roli pierwszoplanowej w filmie Teczka Kossakowskiego, który opowiadał o powszechnym w ostatnich latach procesie lustracji prowadzonym przez IPN. Film ten otrzymał nagrodę dla „Najlepszego Filmu Polskiego” na Sopot Film Festival, m.in. „za przejmujące kreacje aktorskie Edwarda Żentary, Andrzeja Szczytko i Kamili Sammler”.
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Był żonaty z Martą Żentarą, miał jednego syna – Mikołaja, muzyka m.in. Kriegsmaschine i Mgły.
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]25 maja 2011 popełnił samobójstwo w swoim tarnowskim mieszkaniu[14]. Odebrał sobie życie w wannie, w sposób niezwykle bolesny, poprzez podcięcie żył podudzia. Wykrwawiał się przez trzy dni, zanim został znaleziony. Pozostawił list, w którym tłumaczył swoje postępowanie[15]. Popełnił samobójstwo z uwagi na fatalną sytuację w tarnowskim teatrze, jak również problemy i rozterki sercowe[16]. Został pochowany 30 maja 2011 na Cmentarzu Komunalnym przy ul. Gnieźnieńskiej w Koszalinie[17].
Filmografia
[edytuj | edytuj kod]Filmy kinowe
[edytuj | edytuj kod]- 1981: Był jazz
- 1982: Karate po polsku jako Piotr
- 1982: Austeria jako chasyd „Złoty”
- 1983: Marynia jako służący w Krzemieniu
- 1983: Wedle wyroków twoich... jako Rudi, adiutant Knocha
- 1984: Pułkownik Redl jako kapitan Salapska
- 1985: Siekierezada jako Janek Pradera
- 1985: Sam pośród swoich jako Polsner
- 1985: C.K. Dezerterzy jako porucznik
- 1987: Zygfryd jako Stanisław, służący Drawicza
- 1987: Opowieść Harleya jako Marek
- 1987: Łuk Erosa jako Zatorski, narzeczony Janiny
- 1987: Bez grzechu jako Jan Jezierski, brat Marty
- 1987: Anioł w szafie jako reżyser
- 1989: Triumf ducha jako Janusz
- 1990: Życie za życie. Maksymilian Kolbe jako Maksymilian Maria Kolbe
- 1990: Trudno być bogiem jako Rumata/Alan
- 1990: Aj, Carmela! jako polski oficer
- 1991: Przeklęta Ameryka jako Zbyszek Butryn
- 1992: Piękna nieznajoma jako narciarz
- 1992: Enak jako Charles Enak
- 1995: Pokuszenie jako proboszcz
- 1995: Pestka jako ksiądz w pracowni Borysa
- 1996: Niemcy jako Tourterelle, właściciel hotelu we Francji
- 1998: Złoto dezerterów jako czołgista
- 2003: Show jako polityk, uczestnik programu
- 2005: Nie ma takiego numeru jako ordynator
- 2008: Czarny jako ksiądz Jan
- 2010: Trick jako wicepremier
Filmy TV
- 1981: Zderzenie jako sierżant MO
- 1981: Wielki bieg jako Romek Martyniuk
- 1985: Klatka
- 1987: Sala nr 6 jako Wiktor Orski
- 1987: Jedenaste przykazanie jako Markus
- 1993: Tajemnica trzynastego wagonu jako Bigioli
- 2000: Wyrok na Franciszka Kłosa jako Szwutke
- 2006: Jan Paweł II jako oficer gestapo
Seriale TV
[edytuj | edytuj kod]- 1978: Rodzina Połanieckich jako służący w Krzemieniu (odc. 1 i 7)
- 1979: W słońcu i w deszczu jako chłopak na zabawie (odc. 2)
- 1984: Trzy młyny jako ksiądz Władysław Ryba
- 1985: Temida jako Jerzy, aplikant, pomocnik sędziego śledczego (odc. 2)
- 1987: Zdaniem obrony jako maszynista Zyga Paulajtis, kuzyn Bireckiego (odc. 5)
- 1993: Nowe przygody Arsena Lupin jako pułkownik Orłowski (odc. 13)
- 1993: Złoto Alaski jako Sprague
- 1997: Wojenna narzeczona jako ojciec dziewczynek (odc. 3)
- 1997: 13 posterunek jako lekarz (odc. 7)
- 1998: Ekstradycja 3 jako Ernest Sumar, zawodowy morderca
- 2000: Sukces jako Jan Dolecki, właściciel Bezpiecznej Kasy Oszczędności „Penelopa”
- 2000−2003: M jak miłość jako Tomasz Kamiński, kolega Marii Zduńskiej, wspólnik Krzysztofa Zduńskiego
- 2001: Na dobre i na złe jako kapitan Michał Burzyca (odc. 57)
- 2001: Marszałek Piłsudski jako przybysz z Paryża (odc. 4)
- 2002: Wiedźmin jako król Foltest (odc. 8)
- 2003: Zaginiona jako sędzia Adam Milanowski (odc. 7)
- 2003–2008: Fala zbrodni jako generał Rajmund Sieradzki, komendant wojewódzki policji
- 2004: Dziki jako „Basior”
- 2005–2011: Pierwsza miłość jako Wiktor Nachorski, mąż Marioli
- 2005: Egzamin z życia jako dyrektor domu dziecka (odc. 19)
- 2005–2006: Warto kochać jako dekorator Krzysztof
- 2005: Dziki 2: Pojedynek jako Andrzej Baszyński „Basior”
- 2007: Świat według Kiepskich jako Jerzy Kotlarczyk (odc. 277 pt. Koniec świata męskiego bata)
- 2007: Dywersant: Koniec wojny
- 2012: Trick jako wicepremier
Dubbing
[edytuj | edytuj kod]Filmy dokumentalne
[edytuj | edytuj kod]- 1992: Republika marzeń (Republik der Träume) jako Cezar
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]| Rok | Nagroda | Kategoria | Tytuł |
|---|---|---|---|
| 1986 | Złoty Ekran[4], nagroda tygodnika „Ekran” | Najlepszy aktor | Karate po polsku (1982) Siekierezada (1985) |
| XXVI Kaliskie Spotkania Teatralne | Główna Nagroda Aktorska za rolę tytułową | Woyzeck Büchnera | |
| 1987 | Nagroda im. Zbyszka Cybulskiego, Złota Kaczka[4], nagroda tygodnika „Film” | Najlepszy polski aktor roku 1986 | Karate po polsku (1982) Trzy młyny (1984) Siekierezada (1985) |
| 1988 | XXI Ogólnopolski Festiwal Teatrów Jednego Aktora w Toruniu | Nagroda Jury/Nagroda Prezydenta Miasta | Romans z Monizą Clavier według Mrożka |
| Nagroda prezydenta miasta Krakowa | Wybitne dokonania w dziedzinie twórczości filmowej i teatralnej[4] | – | |
| 1989 | Brązowy Krzyż Zasługi[4] | – | – |
| 2007 | Sopot Film Festival | Przejmujące kreacje aktorskie (z Andrzejem Szczytko i Kamilą Sammler) | Teczka (2007) |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Edward Żentara Pictures. FanPix.Net. [dostęp 2019-04-22]. (ang.).
- ↑ Edward Żentara Životopis. FDb.cz. [dostęp 2019-04-22]. (cz.).
- ↑ Personalidade: Edward Żentara (Polônia). InterFilmes.com. [dostęp 2019-04-22]. (port.).
- ↑ a b c d e f Edward Żentara: Melancholia i samobójstwo. interia.pl. [dostęp 2018-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-21)]. (pol.).
- ↑ Edward Żentara. ČSFD.cz. [dostęp 2019-04-22]. (cz.).
- ↑ https://www.biblioteka.koszalin.pl/wirtualna-czytelnia/rok-2012/kultura-koszalinska-almanach-2011, s. 173.
- ↑ Historia szkoły [online], sp10koszalin.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
- ↑ a b (2012-02-09): Nie żyje Edward Żentara. TVN24. [dostęp 2012-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-16)]. (pol.).
- ↑ https://www.biblioteka.koszalin.pl/wirtualna-czytelnia/rok-2012/kultura-koszalinska-almanach-2011, s. 171.
- ↑ Lech Galicki (1998-02-12): Edward Żentara - Żywot aktora rozdartego ( wywiad) /(audio)-słuchowisko: Urodziłem się. Salon24.pl. [dostęp 2012-02-09]. (pol.).
- ↑ a b c Edward Żentara (18 de Março de 1956). Filmow. [dostęp 2019-07-14]. (port.).
- ↑ Marta Malatyńska. Notatki filmowe. „Siekierezada”. „Echo Krakowa”. Nr 207, s. 2, 23 października 1986.
- ↑ a b c Edward Żentara – Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2019-07-14]. (rum.).
- ↑ Edward Żentara nie żyje. RDN Małopolska. [dostęp 2011-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-04)]. (pol.).
- ↑ Weronika Chmielewska, Aktor "M jak miłość" i "Pierwszej miłości" popełnił samobójstwo. Zostawił list, który pozostaje wielką tajemnicą [online], Swiatgwiazd.pl, 7 lutego 2023 [dostęp 2023-09-02] (pol.).
- ↑ https://viva.pl/kultura/film/tajemnica-listu-edwarda-zentary-ujawnil-w-nim-powody-samobojczej-smierci-134010-r1/Z
- ↑ Konrad Szczęsny, Tajemnica listu Edwarda Żentary. Ujawnił w nim powody samobójczej śmierci [online], Viva.pl, 30 czerwca 2021 [dostęp 2021-08-21].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Edward Żentara w bazie IMDb (ang.)
- Edward Żentara w bazie Filmweb
- Edward Żentara w bazie filmpolski.pl
- Edward Żentara, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09].
- Edward Żentara w Internetowej Bazie Filmowej (fdb.pl)
- Edward Żentara na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Absolwenci Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi
- Aktorzy związani ze Szczecinem
- Laureaci Nagrody im. Zbyszka Cybulskiego
- Ludzie urodzeni w Sianowie
- Odznaczeni Brązowym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Pochowani na Cmentarzu Komunalnym w Koszalinie
- Polscy aktorzy filmowi
- Polscy aktorzy teatralni
- Polscy aktorzy telewizyjni
- Dyrektorzy teatrów w Polsce
- Polscy reżyserzy teatralni
- Polscy samobójcy
- Urodzeni w 1956
- Zmarli w 2011