Gaslighting
.jpg)
Gaslighting – forma psychologicznej manipulacji, w której osoba lub grupa osób umyślnie tworzy w osądzie ofiary wątpliwości wobec własnej pamięci czy percepcji, często wywołując u niej dysonans poznawczy i inne stany, takie jak niskie poczucie własnej wartości[1].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Za pomocą zaprzeczania, kłamania, wprowadzania w błąd, sprzeczności i dezinformacji gaslighter próbuje zdestabilizować psychicznie ofiarę i podważyć jej przekonania. Służy temu szeroki wachlarz zachowań: od zaprzeczenia przez sprawcę, że doszło do poprzednich nadużyć, aż po inscenizację dziwnych wydarzeń przez sprawcę z zamiarem dezorientacji ofiary[2].
Gaslightingu najczęściej używają niewierni partnerzy - osoby pragnące zmusić innych do uznania własnej wersji wydarzeń, rodzice względem dzieci czy osoby z zaburzeniami osobowości (psychopatycznymi, narcystycznymi oraz borderline). Psycholog, prof. Samuel Waknin opisał ten rodzaj zachowania w latach 90. XX wieku jako rdzeń funkcjonowania osób zaburzonych z wiązki B, czyli zaburzeń dramatyczno-niekonsekwentnych oraz przejaw przemocy[3].
Sposoby manipulacji
[edytuj | edytuj kod]Do głównych sposobów manipulowania ludźmi w gaslightingu należą:
- ignorowanie (m.in. sposobu myślenia czy prób nawiązania rzeczowego kontaktu),
- odmawianie (prawa do wypowiedzi, refleksji, przemyśleń, jako nieuzasadnionego merytorycznie),
- przekierowywanie uwagi oraz zmienianie tematów gdy ofiara pragnie wskazać na elementy krzywdzące,
- kontrargumentacja (kwestionowanie logiki i pamięci u ofiary, zaprzeczanie działaniom własnym),
- dyskredytacja (oskarżenia o mylenie, zmyślanie, czy wręcz próbę odwrotnej dyskredytacji),
- oskarżanie (o brak czystych intencji, chęć zaszkodzenia, zemstę)[3].
Pochodzenie terminu
[edytuj | edytuj kod]Termin powstał po premierze amerykańskiego dramatu psychologicznego w reżyserii Georga Cukora z 1944 roku Gaslight (w Polsce znany jako "Gasnący płomień"), w którym główny bohater próbuje roztoczyć nad niedawno poślubioną żoną (Ingrid Bergman w roli oscarowej)[3] kontrolę poprzez wmawianie jej czynów i stanów, które są sprzeczne z rzeczywistością. Aby zatrzeć ślady swoich występków, a następnie obwinić o nie żonę bohater filmu podaje w wątpliwość pamięć, percepcję i stan psychiczny żony, co doprowadza ją na krawędź szaleństwa[4][5].
Wbrew wyjaśnieniom powtarzanym w popularnej literaturze i artykułach, w filmie "Gaslight" nie ma wątku manipulowania przez bohatera światłem domowych lamp gazowych (gaszenia, zapalania itp.) przy jednoczesnym wmawianiu żonie, ze widzi ona co innego. Manipulacja i kłamstwa przedstawione w filmie dotyczą innych spraw – znikania przedmiotów, wmawiania nerwicy itd., ale nie świateł z lamp. Światła lamp domowych przygasają, gdy bohater potajemnie korzysta z dodatkowego oświetlenia w innej części domu, w czasie gdy nie powinno go tam być. Oprócz tego wątku, tytuł "Gaslight" (światło lamp gazowych) jednak nawiązuje do pojawiających się przez cały film w różnych scenach świateł lamp gazowych (na ulicy, w pomieszczeniach, w domu), charakterystycznych dla epoki wiktoriańskiej i tworzących atmosferę filmu.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Andrew D. Spear, Epistemic dimensions of gaslighting: peer-disagreement, self-trust, and epistemic injustice, „Inquiry: An Interdisciplinary Journal of Philosophy”, 2019, s. 1–24, DOI: 10.1080/0020174X.2019.1610051, ISSN 0020-174X.
- ↑ Patricia Evans: The Verbally Abusive Relationship: How to Recognize it and How to Respond. Wyd. 2nd. Holbrook, Mass.: Adams Media Corporation, 1996.
- ↑ a b c Agnieszka Zachmann, Gaslighting - okrutna forma psychicznej manipulacji, w: Niebieska Linia, nr 5/2023, s. 11-12, ISSN 1507-2916
- ↑ Florence Rush: The best-kept secret: sexual abuse of children. Human Services Institute, 1992, s. 81. ISBN 978-0-8306-3907-6. [dostęp 2011-06-16].
- ↑ Emanuel Levy, Gaslight: Cukor’s Masterpiece Starring Ingrid Bergman in Oscar-Winning Performance [online], 2006.