Gazel

Gazel (gazela, ghazal, gazal) – liryczny utwór poetycki^[1], znany przede wszystkim w literaturze perskiej, głównie rozwinięty w języku urdu; monorytmiczny i monorymiczny, składa się z 4–15 bajtów (bejtów) czyli podwójnych półwersów, zwanych także sher, z których każdy stanowi osobną całość. W ostatnim bajcie często wymieniony przydomek literacki autora. Mistrzem gazel w języku perskim był Hafez, XIV-wieczny najwybitniejszy poeta perski, mistrz opisów przyrody i miłości ("Gazele wybrane Hafiza" 1957). W języku urdu za mistrza gazel uchodzi Mirza Ghalib (Mirza Asadullah beg Khan, 1797-1869).

Formą tą rządzą następujące reguły:

Beher: czyli powtarzalnego w każdym dystychu tego samego metrum.
Radif: czyli refrenu; w każdym kuplecie (z wyjątkiem pierwszego, o czym za chwilę) drugi wers musi się kończyć tym samym wyrazem lub frazą, co do zasady musi być dokładnym powtórzeniem wyrazu lub frazy w tej samej formie gramatycznej.
Qaafiyaa (kaafijaa): czyli monorymu, który powtarza się przez cały gazel; rym ten występuje w każdym drugiem wersie każdego dystychu i poprzedza bezpośrednio radif.
Matla: matlą nazywa się pierwszy dwuwers, różni się on od pozostałych formalnie tym, że radif powtarza się w nim na końcu każdego wersu.
Maqta (makta): czyli koniecznego odwołania się do autora ghazala, które musi wystąpić w ostatnim dwuwersie, jako podanie jego imienia lub pseudonimu, wprost, albo metaforycznie.

Znani śpiewacy gazeli

Gazele w literaturze europejskiej

Gazele były naśladowane przez poetów europejskich, zwłaszcza przez romantyków, w tym przez najwybitniejszego słoweńskiego poetę France Prešerena. Również Johann Wolfgang Goethe^[2] naśladował formę gazelu w tomie Dywan Zachodu i Wschodu. Przykładem jest wiersz In tausend Formen....:

In tausend Formen magst du dich verstecken,

Doch, Allerliebste, gleich erkenn' ich dich;

Du magst mit Zauberschleiern dich bedecken,

Allgegenwärt'ge, gleich erkenn' ich dich.

An der Zypresse reinstem, jungem Streben,

Allschöngewachsne, gleich erkenn' ich dich;

In des Kanales reinem Wellenleben,

Allschmeichelhafte, wohl erkenn' ich dich.

Wenn steigend sich der Wasserstrahl entfaltet,

Allspielende, wie froh erkenn' ich dich;

Wenn Wolke sich gestaltend umgestaltet,

Allmannigfalt'ge, dort erkenn' ich dich.

Film

Śpiewane gazele można usłyszeć w indyjskim filmie z 1999 roku "Sarfarosh" i w 1971 z 2007 roku.

Zobacz też

Poezja urdu

Linki zewnętrzne

Ghazal w PoeWiki. poewiki.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-24)].

Przypisy

↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 136. ISBN 978-83-233-4066-9.
↑ Teresa Kostkiewiczowa, Gazela [w:] Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Wrocław 2002.

[Kraków-1] Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 136. ISBN 978-83-233-4066-9.

[2] Teresa Kostkiewiczowa, Gazela [w:] Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Wrocław 2002.

[1]

[2]