Gwizdek
Gwizdek – generator akustyczny nieposiadający elementów ruchomych (ewentualnie elementy drgające) zamieniający energię strumienia gazu lub cieczy w energię drgań akustycznych.
Typy gwizdków
[edytuj | edytuj kod]- gazowe (pracujące w ośrodku gazowym)
- niskociśnieniowe (gwizdek ustny, piszczałka Galtona)
- wysokociśnieniowe (generator Hartmanna)
- cieczowe (pracujące w cieczy) – stosowane do procesów emulgowania, dyspergowania
- płytkowy gwizdek cieczowy
- piszczałka cieczowa
Odrębnym typem są gwizdki wirowe pracujące w ośrodku gazowym lub cieczy. Zbudowane są z komory cylindrycznej, do której stycznie do jej powierzchni wprowadza się gaz lub ciecz. Wskutek ruchu wirowego i tarcia o ścianki komory powstają drgania ośrodka wyprowadzane przez rurkę umieszczoną w osi komory.
Najpowszechniej znanym jest gwizdek ustny, w którym drgania strumienia powietrza powstają gdy strumień podstawowy rezonuje ze strumieniem z komory rezonansowej.
Wykorzystanie gwizdków
[edytuj | edytuj kod]Gwizdek jako instrument muzyczny zaliczany jest do grupy aerofonów wargowych. Jest rodzajem piszczałki wargowej wydającej jeden do dwóch dźwięków[1]. Należy do perkusjonaliów i używa się go w celach metrorytmicznych lub dla wzbogacenia kolorystyki wykonywanego utworu, np. samba whistle czy siren whistle[2].
Gwizdek używany jest również w celach sygnalizacyjnych (np. gwizdki policyjne, gwizdki na statkach (np. używane przez oficerów wachtowych, gwizdki bosmańskie; zob. świst trapowy), także gwizdki sędziów w zawodach sportowych takich jak piłka nożna, piłka ręczna, siatkówka i koszykówka) lub jako zabawka. Często gwizdki mają umieszczoną wewnątrz komory rezonansowej kulkę wielkości ziarnka grochu, która podczas dmuchania w gwizdek przemieszcza się chaotycznie w strumieniu powietrza zakłócając jego przebieg i powodując charakterystyczne wibracje tonu gwizdka. Wykopaliska archeologiczne dowodzą, że gwizdki ustne znane były już we wczesnym paleolicie[3].
Stosowane bywają także sygnalizacyjne gwizdki przemysłowe, szczególnie popularne w tych miejscach, w których stosowane są maszyny parowe i gdzie w związku z tym jest zapas pary pod zwiększonym ciśnieniem, którą trzeba od czasu do czasu wypuszczać do atmosfery; współcześnie takie gwizdawki[4] używane bywają praktycznie jedynie w coraz rzadszych na kolei parowozach.
Specjalny gwizdek ultradźwiękowy ma zmniejszony rozmiar komory rezonansowej i wytwarza niesłyszalne dla człowieka dźwięki w zakresie niskich ultradźwięków (20 - 30 kHz), którymi w sposób skryty można wydawać komendy specjalnie wyszkolonym psom, np. policyjnym.
Zwiększenie rozmiarów komory rezonansowej gwizdka powoduje, że jego ton się obniża. Czasem powstaje niezamierzona konstrukcja gwizdka - na przykład komorą staje się wnętrze samochodu, wdmuchiwanie powietrza odbywa się przez uchylone okno podczas jazdy; szczególnie łatwo efekt ten wytworzyć przez uchylony szyberdach. Powstające w takiej niezamierzonej instalacji dźwięki o częstotliwości w zakresie infradźwięków - kilku herców - są dla człowieka niesłyszalne, ale spowodować mogą nieprzewidywalne reakcje fizjologiczne, albo wpływać na przyspieszone zmęczenie kierowcy i pasażerów. Podobne skutki dla otoczenia mogą powstać w błędnie zaprojektowanych instalacjach wentylacyjnych.
Gwizdki dużych rozmiarów buduje się także jako stosunkowo tanie generatory infradźwięków do celów badawczych.
W miejscowości Gwizdały znajduje się Muzeum Gwizdka[5].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Chodkowski 1995 ↓, s. 333.
- ↑ Jarosław Wnorowski: Perkusjonalia używane w orkiestrze dętej - poradnik. [w:] Polski portal dla orkiestr dętych [on-line]. [dostęp 2020-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-01)]. (pol.).
- ↑ Chodkowski 1995 ↓, s. 334.
- ↑ Kraina Żywych Maszyn - Parowozy w Polsce [online], parowozy.net [dostęp 2022-05-29].
- ↑ Muzeum Gwizdka. [w:] Szkoła Podstawowa im. Wincentego Witosa w Gwizdałach [on-line]. [dostęp 2020-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-10)]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).