Przejdź do zawartości

Hakapelici

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Hakapelita na fińskim znaczku z okresu wojny (1940)

Hakapelici (fin. hakkapeliitat, l. poj. hakkapeliitta) – fińska jazda utworzona za panowania Gustawa II Adolfa i uczestnicząca w szwedzkich wojnach toczonych w XVII-wiecznej Europie.

Geneza i rozwój

[edytuj | edytuj kod]

Nazwę ich wywiedziono od zawołania bojowego Hakkaa päälle! (Rozsiekać ich), z którego zasłynęli w starciach. Kwalifikowani byli jako lżejszy rodzaj jazdy[a] z organizacją wzorowaną na kawalerii szwedzkiej (kompanie i regimenty). Zalążek stanowiły 4 kompanie sformowane w 1618 roku, które stopniowo rozwinięto do 24 w 1628. Później (1636) podzielono ich na 3 pułki rekrutowane terytorialnie, istniejące w armii szwedzkiej aż do oddzielenia Finlandii w 1809[1]. Formowane były w prowincjach: Nyland (fin. Uusimaa) i Tavastehus (fin. Hämeenlinna), Åbo (Turku) i Björneborg (Pori) oraz Viborg (Wyborg) i Nyslott (Savonlinna)[2].

Cechy szczególne

[edytuj | edytuj kod]

W działaniach wojennych towarzyszyła im zła sława wynikająca z okrucieństwa okazywanego zarówno nieprzyjacielskim żołnierzom (nie oszczędzali jeńców), jak i ludności cywilnej[b]. Przypisywano ją nieokiełznanemu charakterowi Finów, a także stosowaniu wschodnich metod walki przejętych na pograniczu z Rosją. Postrach budził też fakt, że posługiwali się językiem nieprzypominającym żadnej znanej szerzej mowy.

Cechowała ich niezwykła lotność i ruchliwość, co upodabniało do polskiej jazdy tatarskiej[c]. Często uzbrojeni byli w zapożyczone z kawalerii Polaków szable i nadziaki. Podobnie jak zwykli rajtarzy czy dragoni, nie korzystali z opancerzenia ochronnego; lepiej wyposażeni nosili niekiedy polskie hełmy typu szyszak. Ogólnie jednak skromna odzież i wygląd zewnętrzny nie wyróżniał oficerów od ich żołnierzy[d]. Używali zimnokrwistych, niewielkich, ale wytrzymałych i szybkich koni fińskich. Atakowali w wyciągniętym kłusie lub w galopie, najpierw strzelając na bliski dystans z pistoletów, a następnie przechodząc do walki na broń białą.

Udział w walkach

[edytuj | edytuj kod]
Bitwa pod Rain z przeprawą hakapelitów (po prawej)

Uczestniczyli w kolejnych szwedzkich wojnach tamtej epoki (obu wojnach szwedzko-polskich lat 20. XVII w., wojnie trzydziestoletniej, drugiej wojnie północnej). Jako formacja najpierw podlegali feldmarszałkowi J. de la Gardie, później G. Hornowi; działali też pod dowództwem A. Wittenberga. Na stopie pokojowej w kraju pozostawali pod komendą własnego „pułkownika jazdy fińskiej”. Najbardziej znanym był Torsten Stålhandske[e], który zasłynął jako dowódca ich zgrupowania (12 kompanii) w Niemczech podczas wojny trzydziestoletniej.

Uczestniczyli we wszystkich wielkich bitwach tej wojny: od Breitenfeld i Lützen aż do Jankowa i Lens, swymi brawurowymi atakami często rozstrzygając o ich ostatecznym wyniku. W bitwie pod Rain am Lech w Bawarii ich śmiała przeprawa po moście pontonowym wraz z utworzeniem przyczółka na drugim brzegu zdecydowała o zaskakującym zwycięstwie wojsk szwedzkich[3]. Pod Lützen pierwsi zaatakowali nieprzyjaciela prowadząc rozpoznanie w szwedzkiej awangardzie, a potem atakiem flankowym zepchnęli przeciwnika do defensywy i uzyskali powodzenie całego prawego skrzydła[4]. W bitwie pod Wittstock wykonali śmiały manewr okrążający na tyły wojsk cesarskich, który spowodował wśród nich panikę[5]. Skutecznie działali również pod Breitenfeld w 1631 jako „najlepsza kawaleria rozpoznawcza” Gustawa Adolfa[6], a o wyniku drugiej bitwy (1642) przesądziła ich gwałtowna szarża, która rozbiła jazdę lewego skrzydła wojsk cesarskich[7], a następnie złamała jego prawe skrzydło umożliwiając głęboki manewr na tyły nieprzyjaciela[8].

Militarna spuścizna

[edytuj | edytuj kod]
Hakapelici przedstawiani przez grupę rekonstrukcyjną w Tammela (2006)

Hakapelici stanowili wzór dzielności dla Finów w zaciętych walkach z Rosjanami podczas II wojny światowej, a w wojskowej tradycji współczesnej Finlandii awansowali do postaci legendarnych – pamięć o nich jest nadal żywa i znajduje odbicie nawet w sferze sportu w formie swoistego dopingu (okrzykiem hakkaa päälle). Równocześnie zainteresowanie nimi i duma z ich dokonań korzystnie zmieniły w Finlandii stosunek do Szwedów i do pamięci o Gustawie Adolfie, co po raz pierwszy przejawiło się podczas jubileuszowych obchodów w roku 1932. W świadomości dzisiejszych Finów oddziały tej kawalerii, uhonorowanej pomnikiem, stanowią kwintesencję fińskiego męstwa i odwagi. Ich działania chętnie odtwarzają rodzime wojskowo-historyczne grupy rekonstrukcyjne[9].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nie należy ich mylić z również rekrutowaną w Finlandii ciężką jazdą (kirasjerami) dowodzonymi przez Åke Totta (L.E. Wolke i inni: Wojna trzydziestoletnia, dz. cyt., s. 239nn).
  2. ↑ Wydaje się, że sami Szwedzi zaczęli używać określenia „hakapelici” w celach propagandowych; szwedzcy i angielscy oficerowie w służbie szwedzkiej zastosowali je pierwsi w formie pisemnej (L.E. Wolke i inni: Wojna trzydziestoletnia, dz. cyt., s. 357).
  3. ↑ Zauważył to Charles Ogier w swym Dzienniku podróży do Polski 1635-1636: „Szwedzi mają Finów, podobnie jak Polacy Tatarów” (R. Brzeziński, R. Hook: The Army of Gustavus Adolphus, dz. cyt., s. 39).
  4. ↑ W przeciwieństwie do wyposażonych dostatnio najemników niemieckich – co stwierdził Ch. Ogier pisząc o ich ogólnie mizernym wyglądzie i notując, że w 1635 często mieli już płaszcze (R. Brzeziński, R. Hook: The Army of Gustavus Adolphus, dz. cyt., s. 14).
  5. ↑ Nazwisko prawdopodobnie sztucznie stworzone od przezwiska lub przydomka (dosł. „Stalowa rękawica”); w 1634 awansowany na generała majora, objął dowodzenie nad całą kawalerią fińską i szwedzką w Niemczech (R. Brzeziński, R. Hook: The Army of Gustavus Adolphus, dz. cyt., s. 6).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ R. Brzeziński, R. Hook: The Army of Gustavus Adolphus, dz. cyt., s. 8.
  2. ↑ Według Björn Holmberg: Arméns regementen, skolor och staber: en sammanställning. Arvidsjaur: Svenskt militärhistoriskt bibliotek, 1993.
  3. ↑ L.E. Wolke i inni: Wojna trzydziestoletnia, dz. cyt., s. 113.
  4. ↑ Richard Brzeziński, Graham Turner: Lützen 1632. Apogeum wojny trzydziestoletniej. Kraków: EGIS, 2008.
  5. ↑ L.E. Wolke i inni: Wojna trzydziestoletnia, dz. cyt., s. 147.
  6. ↑ Richard Brzezinski, Richard Hook: The Army of Gustavus Adolphus, dz. cyt., s. 39.
  7. ↑ L.E. Wolke inni: Wojna trzydziestoletnia, dz. cyt., s. 159.
  8. ↑ Encyklopedia wojskowa (pod red. O. Laskowskiego), Warszawa: Tow. Wiedzy Wojskowej – Wojskowy Inst. Naukowo-Wydawniczy, 1931, t. I, s. 418; por. Mała encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo MON, t. I, s. 177.)
  9. ↑ L.E. Wolke i inni: Wojna trzydziestoletnia, dz. cyt., s. 357-358.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Richard Brzezinski, Richard Hook: The Army of Gustavus Adolphus (2). Cavalry. London: Osprey Publishing, seria Men-at-Arms 262, 2002, ISBN 1-85532-350-8
  • Lars Ericson Wolke, Göran Larsson, Nils Erik Villstrand: Wojna trzydziestoletnia. Europa i świat 1618–1648. Warszawa: Bellona, 2010, ISBN 978-83-11-11293-3
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hakapelici&oldid=73124941”