Hołd pruski to obraz mający uwidocznić wielkość Polski, świetność jej kultury i sprawiedliwość jej królów. Matejko zaczął go malować w Wigilię 1880. Po ukończeniu, 7 października 1882, w czasie posiedzenia Sejmu Krajowego we Lwowie, obraz został podarowany przez Matejkę krajowi dla zapoczątkowania zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu. Ponieważ wzgórze wawelskie było w tym czasie zajęte przez wojsko austro-węgierskie, zdecydowano, że obraz będzie tymczasowo eksponowany w Sukiennicach, w Muzeum Narodowym.
Od 12 czerwca 2008 do momentu zakończenia prac remontowych w Sukiennicach obraz poddawany był renowacji i eksponowano go na Wawelu, obecnie natomiast znajduje się w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach. Hołd pruski przeszedł kilka zabiegów konserwatorskich: po raz pierwszy poddano go konserwacji w 1915, następnie w 1938. Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 obraz został ukryty w podziemiach kościoła św. Katarzyny w Zamościu (dzięki staraniom tamtejszego rektora ks. dr. Wacława Staniszewskiego), gdzie później uległ uszkodzeniu[3][4]. W 1945 przechodził kolejną konserwację, a w 1974 raz jeszcze znalazł się w rękach konserwatorów przed wyjazdem na wystawę do Moskwy. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w latach 2006–2008.
W centrum obrazu umieszczone są postacie króla Zygmunta I Starego i klęczącego przed nim Albrechta Hohenzollerna. Zygmunt August przedstawiony został jako 5-letni chłopczyk ubrany w czerwoną sukienkę podtrzymywany przez Piotra Opalińskiego, ochmistrza dworu. Jako Opalińskiego sportretował Matejko profesora historii Uniwersytetu Jagiellońskiego Józefa Szujskiego. Matejko sportretował 31 postaci ówczesnego życia politycznego. Oto niektóre z nich:
Trzymający miecz do góry mężczyzna to Hieronim Łaski, bratanek arcybiskupa Jana Łaskiego, dyplomata.
Księżna Anna, władczyni Mazowsza (zmarła w 1522, umieszczona na obrazie świadomie przez Matejkę, aby podkreślić łączność tej ziemi z Polską).
Janusz – ostatni książę mazowiecki linii Piastów. Zmarł niespodziewanie w 1526.
Jadwiga Jagiellonka, córka Zygmunta I Starego i jego pierwszej żony Barbary Zápolya. Planowano jej małżeństwo z księciem Januszem. Śmierć księcia zniweczyła te plany.
Podkręcający wąsa starszy mężczyzna to książę Konstanty Iwanowicz Ostrogski hetman wielki litewski, wojewoda trocki, kasztelan wileński.
Centralny fragment obrazuJan Amor Tarnowski (w hełmie) wojewoda krakowski, późniejszy hetman wielki koronny. Do tego portretu pozował profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, historyk literatury Stanisław Tarnowski, biograf Matejki.
Biorący monety z tacy mężczyzna to Andrzej Kościelecki marszałek nadworny, podskarbi, zarządzał żupami wielickimi, umiejętnie kierował finansami państwowymi.
Mikołaj Firlej, kasztelan krakowski (między Krzysztofem Szydłowieckim i Andrzejem Tęczyńskim).
Olbracht Gasztołd, kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego, wojewoda wileński (za Janem Łaskim). Król powierzył mu dozór nad sporządzeniem statutu litewskiego. Jego obecność na obrazie ma symbolizować mądrość króla – prawodawcy.
Poniżej króla leży Stańczyk. Zmartwiona twarz wątpi, czy to aby na pewno zwycięstwo (Prusy były jednym z zaborców).
Następca tronu – Zygmunt August bawi się łańcuchem, który król ma założyć Wielkiemu Mistrzowi. Może to oznaczać bawienie się losem Prus, co w przyszłości będzie tragiczne w skutkach.
Zbroja, w której Matejko przedstawił na obrazie Albrechta
W lewym dolnym rogu obrazu z dokumentem opatrzonym królewską pieczęcią stoi Bartolommeo Berrecci – architekt i twórca renesansowego zamku królewskiego na Wawelu. Jego twarz to jeden z dwóch na obrazie autoportretów Jana Matejki. Drugi to twarz królewskiego błazna Stańczyka.
Kształty budowli na Rynku Głównym utrwalone na obrazie są niezgodne ze stanem faktycznym[5]. Matejko namalował fragment Sukiennic już w stylu renesansowym, chociaż taką formę przybrały one dopiero w roku 1555 po pożarze, który strawił budowlę w jej dawnym, gotyckim stylu.
W zbiorach militariów Muzeum Narodowego w Krakowie znajduje się rycerska zbroja turniejowa z roku ok. 1560. W tej zbroi Jan Matejko przedstawił na swoim obrazie Albrechta Hohenzollerna[6].
↑DianaD.BłońskaDianaD. i inni, Muzeum Narodowe w Krakowie 1879-2019, Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2019, s. 23, 24, ISBN 978-83-7581-317-3 [dostęp 2024-01-10].
.jpg)
