Imre Nagy

Imre Nagy
Data i miejsce urodzenia	7 czerwca 1896 ; Kaposvár, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	16 czerwca 1958 ; Budapeszt, Węgierska Republika Ludowa
	Premier Węgier
Okres	od 4 lipca 1953; do 18 kwietnia 1955
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Węgier
Poprzednik	Mátyás Rákosi
Następca	András Hegedüs
	Premier Węgier
Okres	od 24 października 1956; do 4 listopada 1956
Przynależność polityczna	Węgierska Partia Pracujących
Poprzednik	András Hegedüs
Następca	János Kádár
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Imre Nagy (wym. [i m r ɛ n ɒ ɟ], w uproszczeniu /imre nodź/; ur. 7 czerwca 1896 w Kaposvárze, stracony 16 czerwca 1958 w Budapeszcie^[1]) – komunistyczny polityk węgierski, premier Węgier podczas rewolucji węgierskiej 1956.

Życiorys

Pochodził z chłopskiej rodziny, ojciec był stangretem, a matka pokojówką. Po rezygnacji z nauki w 1912 został ślusarzem^[2]. Podczas I wojny światowej jako żołnierz armii austro-węgierskiej początkowo walczył i został ranny na froncie włoskim, a następnie przeniesiony na front wschodni w 1915 dostał się do niewoli rosyjskiej. W obozie jenieckim na Syberii stał się komunistą i po rewolucji październikowej walczył w szeregach Armii Czerwonej. Według niektórych źródeł Imre miał być jednym z ochroniarzy biorących udział w rozstrzelaniu cara Mikołaja II^[3], jednakże ze względu na dużą popularność nazwiska Nagy na Węgrzech informacja ta jest podawana w wątpliwość. Działał podczas krótkotrwałego istnienia Węgierskiej Republiki Rad. Od 1929 na emigracji w ZSRR, podczas terroru Wielkiej Czystki był agentem NKWD (pseudonim „Wołodia”), co pozwoliło mu przetrwać jako jednemu z nielicznych działaczy Węgierskiej Republiki Rad^[4]. W trakcie II wojny światowej wraz z działaczami takimi jak Ernő Gerő i Mátyás Rákosi prowadził akcję szkoleniową pośród węgierskich jeńców wojennych w ZSRR i propagandową pośród jeszcze walczących oddziałów węgierskich. Dzięki staraniom grupy w październiku 1944 roku na stronę radziecką wraz z grupą oficerów przeszedł generał Béla Miklós^[5].

Od 1944 w rządzie węgierskim z ramienia Komunistycznej Partii Węgier (następnie Węgierska Partia Pracujących) jako minister rolnictwa. W latach 1953–1955 był premierem Węgier. W 1955 roku usunięto go z partii i pozbawiono stanowisk partyjnych i państwowych^[6].

Po wybuchu powstania węgierskiego, 24 października 1956 ponownie wyznaczono go na stanowisko premiera. Dzień wcześniej 300 tys. demonstrantów (głównie studentów) domagało się powołania Nagya na urząd premiera, uniezależnienia się od Związku Radzieckiego, wprowadzenia wolności słowa i prasy oraz przeprowadzenia wolnych wyborów^[7]. 1 listopada Nagy ogłosił neutralność Węgier i wystąpienie z Układu Warszawskiego^[7]. Oprócz tego anulował system jednopartyjny i rozwiązał policję polityczną Államvédelmi Hatóság (AVH)^[8]. 4 listopada Armia Radziecka wkroczyła na Węgry, tworząc jednocześnie wierny Moskwie rząd Jánosa Kádára. Imre Nagy i jego współpracownicy schronili się w jugosłowiańskiej ambasadzie^[8]. Część wprowadzonych przez Nagya reform uległa zahamowaniu, ale przywrócenie stalinizmu na Węgrzech było niemożliwe za sprawą rozluźnienia kontroli nad społeczeństwem i dopuszczenia wewnętrznej krytyki w Węgierskiej Partii Pracujących^[8].

W kwietniu 1957 Imre Nagya przywieziono do Rumunii i aresztowano. Po tajnym procesie skazano go na karę śmierci i stracono przez powieszenie 16 czerwca 1958^[8]^[1]. Imre Nagya pochowano w anonimowym grobie^[9]. Podczas rządów komunistycznych stał się symbolem oporu przeciw prosowieckiej dyktaturze. 16 czerwca 1989 roku odbył się uroczysty pogrzeb Imre Nagya, w którym wzięło udział około 250 tys. ludzi^[9]. Nagya formalnie zrehabilitowano 6 lipca 1989 roku^[9].

Powstał o nim film Niepochowany (węg. A temetetlen halott; reżyseria: Márta Mészáros), gdzie w rolę głównego bohatera wcielił się polski aktor Jan Nowicki^[10].

Przypisy

↑ ^a ^b Nagy Imre, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-09-25] .
↑ Piotr Gontarczyk: Nowe kłopoty z historią: publicystyka z lat 2005–2008. Prohibita, 2008, s. 107.
↑ E. Heresch, Mikołaj II – życie i upadek ostatniego cara Rosji, Gdynia 1995, s. 338.
↑ Johanna Granville: Imre Nagy aka ‘Volodya’ – A Dent in the Martyr’s Halo?. Cold War International History Project Bulletin, 1995, s. 28, 33–34.
↑ Wacław Felczak: Historia Węgier. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1966.
↑ Państwa bloku wschodniego po II wojnie światowej. W: Oxford Wielka Historia Świata. T. 29: XX wiek Świat i Polska po II wojnie światowej – Dekolonizacja – Lata siedemdziesiąte – Filozofia. Poznań: Oxford Educational, s. 14. ISBN 978-83-7425-832-6.
↑ ^a ^b Tomasz Leszkowicz: W rocznicę wybuchu rewolucji węgierskiej. histmag.org, 2006-10-23. [dostęp 2017-09-25].
↑ ^a ^b ^c ^d 59. rocznica wybuchu Rewolucji Węgierskiej. dzieje.pl, 2015-10-23. [dostęp 2017-09-25].
↑ ^a ^b ^c Węgry. rok1989.pl. [dostęp 2017-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-25)].
↑ A temetetlen halott w bazie filmpolski.pl

Bibliografia

Johanna Granville: The First Domino: International Decision Making During the Hungarian Crisis of 1956. Texas A&M University Press, 2004.

Linki zewnętrzne

Henry Kamm: Budapest Journal; The Lasting Pain of '56: Can the Past Be Reburied?. nytimes.com, 1989-01-08. [dostęp 2017-09-25]. (ang.).
Henry Kamm: Hungarian Who Led '56 Revolt Is Buried as a Hero. nytimes.com, 1989-06-17. [dostęp 2017-09-25]. (ang.).

[pwn-1] Nagy Imre, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-09-25] .

[Gontarczyk-2] Piotr Gontarczyk: Nowe kłopoty z historią: publicystyka z lat 2005–2008. Prohibita, 2008, s. 107.

[3] E. Heresch, Mikołaj II – życie i upadek ostatniego cara Rosji, Gdynia 1995, s. 338.

[scribd-4] Johanna Granville: Imre Nagy aka ‘Volodya’ – A Dent in the Martyr’s Halo?. Cold War International History Project Bulletin, 1995, s. 28, 33–34.

[Felczak-5] Wacław Felczak: Historia Węgier. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1966.

[oxford-6] Państwa bloku wschodniego po II wojnie światowej. W: Oxford Wielka Historia Świata. T. 29: XX wiek Świat i Polska po II wojnie światowej – Dekolonizacja – Lata siedemdziesiąte – Filozofia. Poznań: Oxford Educational, s. 14. ISBN 978-83-7425-832-6.

[histmag-7] Tomasz Leszkowicz: W rocznicę wybuchu rewolucji węgierskiej. histmag.org, 2006-10-23. [dostęp 2017-09-25].

[dzieje-8] 59. rocznica wybuchu Rewolucji Węgierskiej. dzieje.pl, 2015-10-23. [dostęp 2017-09-25].

[rok1989-9] Węgry. rok1989.pl. [dostęp 2017-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-25)].

[filmpolski-10] A temetetlen halott w bazie filmpolski.pl

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Rząd Rewolucyjny (1848-1849)	Lajos Batthyány (1848) Lajos Kossuth (1848–1849) Bertalan Szemere (1849)
Królestwo Węgier (1867-1918)	Gyula Andrássy (1867–1871) Menyhért Lónyay (1871–1872) József Szlávy (1872–1874) István Bittó (1874–1875) Béla Wenckheim (1875) Kálmán Tisza (1875–1890) Gyula Szapáry (1890–1892) Sándor Wekerle (1892–1895) Dezső Bánffy (1895–1899) Kálmán Széll (1899–1903) Károly Khuen-Héderváry (1903) István Tisza (1903–1905) Géza Fejérváry (1905–1906) Sándor Wekerle (1906–1910) Károly Khuen-Héderváry (1910–1912) László Lukács (1912–1913) István Tisza (1913–1917) Móric Esterházy (1917) Sándor Wekerle (1917–1918) János Hadik (1918) Mihály Károlyi (1918)
Węgierska Republika Ludowa (1918-1919) Węgierska Republika Rad (1919) Rządy kontrrewolucyjne (1919)	Mihály Károlyi (1918–1919) Dénes Berinkey (1919) Sándor Garbai (1919) Gyula Károlyi (1919) Dezső Pattanyús-Ábrahám (1919)
Węgierska Republika Ludowa (1919-1920)	Gyula Peidl (1919) István Friedrich (1919) Károly Huszár (1919–1920)
Królestwo Węgier (1920-1946)	Sándor Simonyi-Semadam (1920) Pál Teleki (1920–1921) István Bethlen (1921–1931) Gyula Károlyi (1931–1932) Gyula Gömbös (1932–1936) Kálmán Darányi (1936–1938) Béla Imrédy (1938–1939) Pál Teleki (1939–1941) László Bárdossy (1941–1942) Miklós Kállay (1942–1944) Döme Sztójay (1944) Géza Lakatos (1944) Ferenc Szálasi (1944–1945) Béla Miklós (1944–1945) Zoltán Tildy (1945–1946)
Republika Węgierska (1946-1949)	Ferenc Nagy (1946–1947) Lajos Dinnyés (1947–1948) István Dobi (1948–1949)
Węgierska Republika Ludowa (1949-1989)	István Dobi (1949–1952) Mátyás Rákosi (1952–1953) Imre Nagy (1953–1955) András Hegedüs (1955–1956) Imre Nagy (1956) János Kádár (1956–1958) Ferenc Münnich (1958–1961) János Kádár (1961–1965) Gyula Kállai (1965–1967) Jenő Fock (1967–1975) György Lázár (1975–1987) Károly Grósz (1987–1988) Miklós Németh (1988–1989)
Republika Węgierska (1989-2012) Węgry (od 2012)	Miklós Németh (1989–1990) József Antall (1990–1993) Péter Boross (1993–1994) Gyula Horn (1994–1998) Viktor Orbán (1998–2002) Péter Medgyessy (2002–2004) Ferenc Gyurcsány (2004–2009) Gordon Bajnai (2009–2010) Viktor Orbán (od 2010)