Jan V Paleolog

Jan V Paleolog
Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος
	; Jan V Paleolog, miniatura z XV w.
	Cesarz bizantyński
Okres	od 1379; do 1391
Poprzednik	Andronik IV Paleolog
Następca	Jan VII Paleolog
	Cesarz bizantyński
Okres	od 1355; do 1376
Poprzednik	Mateusz Kantakuzen
Następca	Andronik IV Paleolog
	Cesarz bizantyński
Okres	od 1341; do 1347
Poprzednik	Andronik III Paleolog
Następca	Jan VI Kantakuzen
	Dane biograficzne
Dynastia	Paleologowie
Data urodzenia	18 czerwca 1332
Data śmierci	16 lutego 1391
Ojciec	Andronik III Paleolog
Matka	Anna Sabaudzka
Żona	Helena Kantakuzena
Dzieci	Andronik IV Paleolog; Manuel II Paleolog; Teodor I Paleolog; Michał Paleolog; Irena
	Moneta
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jan V Paleolog (gr. Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος, Iōannēs V Palaiologos) (ur. 18 czerwca 1332, zm. 16 lutego 1391)^[1] – cesarz Bizancjum 1341–1391 (z przerwami) z dynastii Paleologów, syn cesarza Andronika III i Anny Sabaudzkiej.

Życiorys

W młodości był świadkiem walki o władzę między swoją matką – regentką, cesarzową Anną – a zausznikiem ojca, Janem Kantakuzenem. Po śmierci Andronika III (w czerwcu 1341) Anna kazała uwięzić Kantakuzena i jego zwolenników, ale sam Kantakuzen zbiegł i przez przeciwników regentki został obwołany cesarzem, jako Jan VI. Wtedy rozpoczął się okres dwuwładzy. Mimo formalnych współrządów w państwie trwał stan ukrytej wojny domowej. Kryzys cesarstwa pogłębiały najazdy Turków, Bułgarów, Serbów i łacinników zamieszkujących feudalne państewka na terenie dzisiejszej Grecji.

Jan V i jego matka cieszyli się poparciem patriarchy Konstantynopola oraz niższych warstw społecznych. Możnowładztwo stanęło po stronie Kantakuzena. Po 6 latach wspólnego rządzenia doszło do eskalacji konfliktu i Jan V utracił władzę na lata 1347-1355. Otóż na przełomie lat 1346 i 1347 Kantakuzen zdobył przewagę militarną oraz finansową. W lutym wkroczył do Konstantynopola i 13 maja został koronowany na cesarza, detronizując Jana V^[2].

Wówczas Anna zawarła ugodę z Kantakuzenem, a Jan V został ożeniony z córką Kantakuzena – Heleną Kantakuzen. Jan V miał wówczas 15 lat. Do wybuchu kolejnego konfliktu doszło, gdy Jan V osiągnął pełnoletniość. Kantakuzen z pomocą Turków pokonał młodego cesarza, który został wysłany do Tesaloniki, a potem do Tracji. W 1352 Jan V wszczął bunt przeciwko Janowi VI, ale został zesłany na wyspę Tenedos. W marcu rok później znowu wystąpił przeciwko Kantakuzenowi i jego synowi Mateuszowi (który został przez Jana VI ogłoszony współczesarzem), ale ponownie bezskutecznie. Mając 22 lata podjął kolejną próbę obalenia Jana VI tym razem udaną. 29 listopada 1354 roku wraz z dwutysięcznym oddziałem i wspomagany przez Genueńczyków przybył do Konstantynopola. Jan VI 9 grudnia abdykował. Joanna Sabaudzka doczekała upadku Kantakuzena, zmarła 6 lat później w 1360 roku^[3].

Od tego momentu zaczyna się okres samodzielnych rządów Jana V. Przez ten czas starał się pozyskać pomoc z Zachodu przeciwko Turkom osmańskim. Jednak jego panowanie charakteryzowało się coraz większym rozpadem imperium. Przyczyniła się do tego najpierw opisana wyżej wojna domowa z Kantakuzenami: Janem VI oraz jego synem Mateuszem Kantakuzenem; a potem rewolta jego syna Andronika IV i wreszcie najazdy Turków. Nie dbano o gospodarkę Cesarstwa i korzystano z obcych, najemnych armii, co gorsza tureckich. Oddano Genueńczykom wyspy Chios i Lesbos^[3].

W 1359 Osmanowie próbowali zdobyć Konstantynopol. Potem przeszli przez Bosfor i zajęli Adrianopol, który przemianowali na Edirne i tam ustanowili swoją nową stolicę. W 1362 roku, po klęsce w bitwie pod Adrianopolem, Jan V uzależnił się od Ottomanów. Udał się w podróż po Europie, ale bezskutecznie. Wracając został zatrzymany w Wenecji przez wierzycieli. Wystąpił o pomoc do swoich synów: Andronika i Manuela. Andronik odmówił wykupienia ojca z rąk wierzycieli, a zrobił to młodszy Manuel. Dlatego też Jan V po powrocie do kraju pozbawił Andronika tronu i wyznaczył na następcę Manuela^[3].

W 1373 roku Andronik zmówił się z synem sułtana Murada i obaj wystąpili przeciwko swoim ojcom. Obaj przegrali – syn sułtana został oślepiony zabity, a sułtan zażądał, aby Jan V uczynił to samo wobec Andronika. Jan V pozostawił Andronika przy życiu, ale kazał pozbawić go częściowo wzroku. W 1376 Andronik ponownie zwrócił się przeciwko ojcu, uwięziwszy go wraz ze swoim bratem Manuelem. Obaj jednak uciekli i poprosili o pomoc sułtana. W 1379 roku Jan V powrócił na tron po wygraniu wojny domowej i walk ulicznych w Konstantynopolu^[3].

Pod koniec życia na kilka miesięcy został odsunięty od władzy tym razem przez swojego wnuka Jana VII Paleologa. Przywrócony został na tron przez swojego syna Manuela II.

Ożenił się z Heleną Kantakuzeną i miał z nią pięcioro dzieci^[4]:

Andronika IV Paleologa
Manuela II Paleologa
Teodora I Paleologa – despotę Peloponezu
Michała
Irenę.

Przypisy

↑ Jan V Paleolog, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-01-21] .
↑ T. Wolińska, Jan V, [w:] Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 32-34.
↑ ^a ^b ^c ^d T. Wolińska, op. cit., s. 32-34.
↑ Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 18.

[1] Jan V Paleolog, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-01-21] .

[2] T. Wolińska, Jan V, [w:] Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 32-34.

[T._Wolińska,_op._cit.,_s._32-34-3] T. Wolińska, op. cit., s. 32-34.

[4] Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 18.

[1]

[2]

[3]

[4]

Dynastia teodozjańska 395–457	Arkadiusz (395–408) Teodozjusz II (408–450) Pulcheria Marcjan (450–457)
Dynastia leońska 457–518	Leon I (457–474) Leon II (474) Zenon Izauryjczyk (474–491) Bazyliskus (475–476)^* Anastazjusz I (491–518)
Dynastia justyniańska 518–602	Justyn I (518–527) Justynian I Wielki (527–565) Justyn II (565–578) Tyberiusz II Konstantyn (578–582) Maurycjusz (582–602) Fokas (602–610)^*
Dynastia heraklijska 610–711	Herakliusz (610–641) Konstantyn III (641) Herakleonas (641) Konstans II (641–668) Konstantyn IV (668–685) Justynian II Rhinotmetos (685–695) Leoncjusz II (695–698)^* Tyberiusz III (698–705)^* Justynian II Rhinotmetos (705–711) Filipikos Bardanes (711–713)^* Anastazjusz II (713–715)^* Teodozjusz III (715–717)^*
Dynastia izauryjska 717–802	Leon III Izauryjczyk (717–741) Artabasdes (741–743) Konstantyn V Kopronim (741–775) Leon IV Chazar (775–780) Konstantyn VI (780–797) Irena (797–802)
Dynastia Niceforów 802–813	Nicefor I Genik (802–811) Staurakios (811) Michał I Rangabe (811–813) Leon V Armeńczyk (813–820)^*
Dynastia amoryjska 820–867	Michał II Amoryjczyk (820–829) Teofil (829–842) Michał III Metystes (842–867)
Dynastia macedońska 867–1057	Bazyli I (867–886) Leon VI Filozof (886–912) Aleksander (912–913) Konstantyn VII Porfirogeneta (913–959) Roman I Lekapen (920–944) Roman II (959–963) Nicefor II Fokas (963–969) Jan I Tzimiskes (969–976) Bazyli II Bułgarobójca (976–1025) Konstantyn VIII (1025–1028) Roman III Argyros (1028–1034) Michał IV Paflagończyk (1034–1041) Michał V Kalafates (1041–1042) Zoe (1042) Konstantyn IX Monomach (1042–1055) Teodora (1055–1056) Michał VI Stratiotikos (1056–1057) Izaak I Komnen (1057–1059)^*
Dynastia Dukasów 1059–1081	Konstantyn X Dukas (1059–1067) Roman IV Diogenes (1068–1071) Michał VII Dukas (1071–1078) Nicefor III Botaniates (1078–1081)
Dynastia Komnenów 1081–1185	Aleksy I Komnen (1081–1118) Jan II Komnen (1118–1143) Manuel I Komnen (1143–1180) Aleksy II Komnen (1180–1183) Andronik I Komnen (1183–1185)
Dynastia Angelosów 1185–1204	Izaak II Angelos (1185–1195 i 1203–1204) Aleksy III Angelos (1195–1203) Aleksy IV Angelos (1203–1204) Mikołaj Kanabos (1204)* Aleksy V Murzuflos (1204)*
Dynastia Laskarysów 1204–1261	Teodor I Laskarys (1204–1221) Jan III Dukas Watatzes (1221–1254) Teodor II Laskarys (1254–1258) Jan IV Laskarys (1258–1261)
Dynastia Paleologów 1259–1453	Michał VIII Paleolog (1259–1282) Andronik II Paleolog (1282–1328) Andronik III Paleolog (1328–1341) Jan V Paleolog (1341–1391) Jan VI Kantakuzen (1347–1354)* Mateusz Kantakuzen (1353–1357)* Andronik IV Paleolog (1376–1379) Jan VII Paleolog (1390) Manuel II Paleolog (1391–1425) Jan VIII Paleolog (1425–1448) Konstantyn XI Paleolog (1448–1453)

Cesarstwo Łacińskie 1204–1261	Baldwin I Flandryjski (1204–1205) Henryk Flandryjski (1205–1216) Piotr de Courtenay (1217) Robert de Courtenay (1217–1228) Jolanta (1217–1219) Baldwin II (1228–1261) Jan z Brienne (1231–1237)
Cesarstwo Nicejskie 1204–1261	Teodor I Laskarys (1204–1221) Jan III Dukas Watatzes (1221–1254) Teodor II Laskarys (1254–1258) Jan IV Laskarys (1258–1261) Michał VIII Paleolog (1259–1282)
Cesarstwo Bizantyńskie 1261–1453	Michał VIII Paleolog (1259–1282) Andronik II Paleolog (1282–1328) Andronik III Paleolog (1328–1341) Jan V Paleolog (1341–1391) Jan VI Kantakuzen (1347–1354) Mateusz Kantakuzen (1353–1357) Andronik IV Paleolog (1376–1379) Jan VII Paleolog (1390) Manuel II Paleolog (1391–1425) Jan VIII Paleolog (1425–1448) Konstantyn XI Paleolog (1448–1453)
Cesarstwo Trapezuntu 1204–1461	Aleksy I Dawid I Andronik I Gidos Jan I Manuel I Andronik II Jerzy Jan II Teodora Jan II Aleksy II Andronik III Manuel I Bazyli Irena Paleolog Anna Anachutlu Michał Anna Anachutlu Jan III Michał Aleksy III Manuel III Aleksy IV Jan IV Dawid II
Królestwo Tesaloniki 1204–1224	Bonifacy z Montferratu (1204–1207) Demetriusz (1204–1224)
Cesarstwo Tesaloniki 1227–1246	Teodor Angelos Dukas Komnen (1227–1230) Manuel Angelos Dukas Komnen (1230–1237) Jan Angelos Dukas Komnen (1237–1244) Demetriusz Angelos (1244–1246)
Despotat Epiru 1205–1449	Michał I Angelos (1205–1215) Teodor Angelos (1215–1230) Michał II Angelos (1230–1271) Nicefor I Angelos (1271–1296) Tomasz I Angelos (1296–1318) Mikołaj Orsini (1318–1323) Jan II Orsini (1223–1335) Nicefor II Orsini (1335–1337, 1339–1340, 1356–1359) Symeon Sinisza (1359–1366) Gjin Bua Spata (1359–1399, w południowym Epirze) Tomasz II Preljubowicz (1366–1384) Maria Angelina (1384–1385) Esau Buondelmonti (1384–1408) Karol I Tocco (1399–1429) Karol II Tocco (1429–1449)
Tesalia 1271–1318	Jan I Angelos (1271–1289) Konstantyn Angelos (1289–1303) Jan II Angelos (1303–1318) Jan II Orsini (1332–1335) Nicefor II Orsini (1356–1359) Symeon Sinisza (1359–ok.1370) Jan Urosz (ok.1370–ok.1373)
Hrabstwo Kefalenii 1194–1479	Maio I Orsini (1194–1238) Maio II Orsini (1238–1264) Ryszard Orsini (1264–1304) Jan I Orsini (1304–1318) Mikołaj Orsini (1318–1323) Jan II Orsini (1323–1324) Leonardo I Tocco (1357–1376) Carlo I Tocco (1376–1429) Carlo II Tocco (1429–1448) Leonardo III Tocco (1448–1479)
Księstwo Aten 1204–1460	Otto de la Roche (1205–1225) Gwido I de la Roche (1225–1263) Jan I de la Roche (1263–1280) Wilhelm I de la Roche (1280–1287) Gwido II de la Roche (1287–1308) Walter V z Brienny (1308–1311) Joanna z Châtillon (1311) Roger Deslaur (1311–1312) Manfred Aragoński (1312–1317) Wilhelm II Aragoński (1317–1338) Jan II Aragoński (1338–1348) Fryderyk I (książę Aten) (1348–1355) Fryderyk III Sycylijski (1355–1377) Maria Sycylijska (1377–1388) Piotr IV Aragoński (1381–1387) Jan z Uturbia (1380–1388) Nerio I Acciaiuoli (1388–1394) Franciszka Acciaiuoli (1394–1395) Antoni I Acciaiuoli (1394–1435) Nerio II Acciaiuoli (1435–1439 i 1441–1451) Antoni II Acciaiuoli (1439–1441) Franciszek I Acciaiuoli (1451–1455) Klara Zorzi (1451–1455) Franciszek II Acciaiuoli (1455–1460)
Księstwo Achai 1205–1432	Wilhelm I z Champlitte (1205–1209) Gotfryd I Villehardouin (1209–1228) Gotfryd II Villehardouin (1228–1246) Wilhelm II Villehardouin (1246–1278) Karol I Andegaweński (1278–1285) Karol II Andegaweński (1285–1289) Izabela z Villehardouin (1289–1297 i 1301–1307) Florens z Hainaut (1289–1297) Filip Sabaudzki (1301–1307) Filip I z Tarentu (1307–1313) Matylda z Hainaut (1313–1318) Ludwik Burgundzki (1313–1316) Robert z Tarentu (1318–1322) Jan de Gravina (1322–1333) Robert z Tarentu (1333–1364) Filip II z Tarentu (1364–1373) Joanna (1373–1381) Jakub de Baux (1381–1383) Karol III (1383–1386) Piotr z St. Superan (1396–1402) Maria Zaccaria (1402–1404) Centurion II Zaccaria (1404–1432)
Despotat Morei 1308–1460	Michał Kantakuzen (1308–1316) Andronik Asen (1316–1322) Manuel Kantakuzen (1348–1380) Mateusz Kantakuzen (1380–1383) Demetriusz I Kantakuzen (1383) Teodor I Paleolog (1383–1407) Teodor II Paleolog (1407–1443) Konstantyn Paleolog (1428–1449) Demetriusz II Paleolog (1428–1460) Tomasz Paleolog (1449–1460)