Jerzy Dargiel

Jerzy Dargiel

Data i miejsce urodzenia	14 lipca 1917 Warszawa
Data i miejsce śmierci	21 sierpnia 1973 Warszawa
Zawód	aktor
Zespół artystyczny
Teatr Lalki i Aktora „Baj”
Odznaczenia

Jerzy Dargiel

Stopień harcerski	Harcerz Rzeczypospolitej
Stopień instruktorski	harcmistrz
Organizacja harcerska	Związek Harcerstwa Polskiego
członek Naczelnej Rady Harcerskiej
Okres sprawowania	od 1945
kierownik Działu Wychowania Artystycznego Naczelnictwa ZHP
Okres sprawowania	od 1945 do 1947
kierownik Centralnego Harcerskiego Ośrodka Pracy Kulturalno-Artystycznej
Okres sprawowania	od 1945 do 1948
członek Głównej Kwatery Harcerstwa
Okres sprawowania	od 1956 do 1958

Jerzy Bonawentura Dargiel, ps. Henryk, Jimmy, Kali, Juda (ur. 14 lipca 1917 w Warszawie, zm. 21 sierpnia 1973 w Warszawie) – podporucznik AK, aktor filmowy, teatralny i lalkowy, reżyser, dyrektor teatrów, nauczyciel, kompozytor i autor tekstów piosenek, spiker radiowy. Harcmistrz, członek GK ZHP.

Życiorys

Okres międzywojenny

Urodził się w rodzinie nauczycieli: Wacława i Aleksandry z Kuciów, jego matka była autorką elementarza Chcę czytać, ojciec był kierownikiem szkoły powszechnej nr 130 przy ul. Otwockiej. Oboje rodzice amatorsko zajmowali się aktorstwem i muzyką. Matką chrzestną Jerzego Dargiela była działaczka oświatowa Stefania Sempołowska.

Po ukończeniu 4 klas szkoły podstawowej na Targówku w latach 1929–1934 uczył się w Gimnazjum im. Króla Władysława IV w Warszawie, w wieku 12 lat wstąpił do 17 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej w hufcu Praga. Był „zapiewajłą” drużyny, grał i śpiewał na ogniskach i kominkach harcerskich, a w latach 1934–1935 był drużynowym Siedemnastki. W 1934 z powodu zatargów z wychowawcą klasy na tle światopoglądowym przeniósł się do Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Reja, w tym samym roku został też przybocznym zuchowym w 8 WDH w hufcu Warszawa Powiśle, następnie wodzem zuchowym i od 1937 drużynowym 12 WDH im. Władysława Warneńczyka przy szkole powszechnej na ul. Otwockiej 3 na Pradze. W klasie maturalnej w 1935 otrzymał stopień podharcmistrza. Uczestniczył w Jubileuszowym Zlocie Harcerstwa Polskiego w Spale w 1935 roku i w składzie reprezentacji ZHP na V Jamboree w Vogelenzang w 1937 roku. Działał też w Kręgu Instruktorów im. Mieczysława Bema.

Ukończył w 1938 Państwowe Pedagogium Męskie im. Stanisława Konarskiego w zakresie języka polskiego. Równolegle studiował aktorstwo w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej i rozpoczął działalność artystyczną w prowadzonym przez Juliusza Osterwę szkolnym teatrze „Reduta”.

Okres konspiracji

We wrześniu 1939 roku zgłosił się do Straży Obywatelskiej w Warszawie, podczas nalotu 9 września raniony w twarz. Należał do konspiracyjnej organizacji Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa, a po jej rozbiciu wstąpił do Szarych Szeregów. W latach 1940–1942 studiował na tajnym wydziale nauczycielskim Konserwatorium Warszawskiego (w klasie skrzypiec), jednocześnie aż do wybuchu powstania warszawskiego pracował w Szkole Zawodowej nr 34 przy ul. Łukiskiej na Grochowie, nauczając śpiewu i języka polskiego (oficjalnie przedmiot nazywał się korespondencja). Pracował także w szkołach na Powiślu i Starym Mieście, prowadził tajne nauczanie i uczestniczył w wystawianiu nielegalnie sztuk teatralnych dla dzieci. W 1943 roku otrzymał stopień harcmistrza, w 1943–1944 był słuchaczem ostatniego kursu konspiracyjnej Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty Agricola, którą rozsławił w swojej piosence Dorota (imię to było kryptonimem jego klasy „D” w Agricoli).

Był współtwórcą i instruktorem Akcji „M” (Młodzież) w komendzie Chorągwi Warszawskiej – wychowania patriotycznego skierowanego do młodzieży niezorganizowanej, wizytatorem „Pasieki”, prowadził zajęcia „Szkoły za lasem”. W 1944 roku był komendantem Bloku Reduta (hufiec Wola) Szarych Szeregów. W powstaniu warszawskim awansowany na podporucznika, pełnił funkcję dowódcy IV plutonu 1 kompanii batalionu „Parasol”. Uczestniczył w walkach na Woli i Starym Mieście, gdzie we wrześniu został ranny, następnie ewakuował się kanałami do Śródmieścia i uczestniczył w działalności Harcerskiej Poczty Polowej.

Po upadku powstania przedostał się do Częstochowy i pracował jako pomocnik elektromontera w warsztacie rzemieślniczym.

Czasy powojenne

Po wojnie był w 1945 roku spikerem w Polskim Radiu i pracował jako aktor w teatrach warszawskich.

Nadal czynnie prowadził działalność instruktorską w Związku Harcerstwa Polskiego – był członkiem Tymczasowej Naczelnej Rady Harcerskiej (1945) i kierownikiem Działu Wychowania Artystycznego Naczelnictwa ZHP (od 1945) i Wydziału Wychowania Artystyczno-Literackiego Głównej Kwatery Harcerzy, kierownikiem Wydziału Kultury i Sztuki Komendy Chorągwi Warszawskiej (1945–1946); inspektorem Wychowania Artystycznego Naczelnictwa ZHP (1947–1948). Był twórcą i kierownikiem „HOPKI” – Harcerskiego Ośrodka Pracy Kulturalno-Artystycznej, jurorem wielu przeglądów i festiwali piosenki harcerskiej. Prowadził harcerskie audycje radiowe, organizował liczne kursy instruktorskie, w tym I i II Zimową Akcję Szkolenia Przodowników Artystycznych w 1946/1947 i 1947/1948.

Po likwidacji harcerstwa w latach 50. zaangażował się w działalność Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Po Zjeździe Łódzkim wszedł w skład Głównej Kwatery Harcerstwa, z której ustąpił w 1958 roku wraz z gronem współpracowników Aleksandra Kamińskiego. Do 1959 roku był członkiem Naczelnej Rady Harcerskiej.

W latach 1950–1952 studiował na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. W okresie 1950–1973 pracował w Teatrze Baj (Kukłowy Teatr Młodego Widza Baj, od 1954 – Państwowy Teatr Lalek Baj, od 1957 – Państwowy Teatr Lalki i Aktora Baj), w którym piastował stanowisko dyrektora, wyreżyserował ok. 30 przedstawień i do wielu z nich napisał muzykę. Wystąpił w rolach epizodycznych w filmach Celuloza, Domek z kart i Ogniomistrz Kaleń, grał też w Teatrze Współczesnym.

Grób aktora Jerzego Dargiela na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Był autorem m.in. piosenek: Jamboree 1937, Hymn Bojowych Szkół, Przez pola, lasy i łąki, harcerskiej kolędy Pana Jezusowa Szara Kołysanka oraz harcerskiego marsza żałobnego Żałobne chylimy sztandary. Wraz z Elżbietą Dziębowską wydał kilka śpiewników harcerskich, m.in. Śpiewnik zastępowego.

W 1958 roku Jerzy Dargiel poślubił Hannę Krystynę Słojewską.

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 320-III-10,11).

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1964)
• Warszawski Krzyż Powstańczy
• Medal za Warszawę 1939–1945
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)

Upamiętnienie

Dnia 16 marca 1974 jego imieniem nazwano salę teatru „Gawęda” w warszawskim Pałacu Kultury i Nauki.

Bibliografia

• Jerzy Dargiel: Parę włosków ze smyka... czyli ze skrzypcami pod pachą. W: W obronie dzieci i młodzieży w Warszawie 1939–1944. Stanisław Tazbir (red.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 448.
• Włodzimierz Dusiewicz. Śpiewający harcmistrz.... „Stolica”. XXXI (20 (1484)), s. 16, 1976-05-16. [dostęp 2011-02-20]. 
• Adam Massalski: Dargiel Jerzy. W: Harcerski słownik biograficzny. T. 3. Warszawa: Muzeum Harcerstwa, 2010, s. 31–34. ISBN 83-923571-0-8.
• W kręgu warszawskiego „Baja”. Henryk Jurkowski (opr.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Jerzy Dargiel w bazie IMDb (ang.)
• Jerzy Dargiel w bazie Filmweb
• Jerzy Dargiel w bazie filmpolski.pl
• Jerzy Dargiel, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
• Jerzy Dargiel na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”