Kana (pismo)

Kana (jap. 仮名) – wspólna nazwa japońskich pism sylabicznych: hiragany ひらがな i katakany カタカナ. Istnieje ponadto starszy, nieużywany obecnie system, zwany man’yōgana, który również zaliczany jest do kany oraz furigana 振り仮名 lub 振りがな, 振仮名, system służący podaniu czytania znaków kanji. Są to znaki kany mniejsze w stosunku do tekstu głównego, zapisywane ponad kanji (w piśmie poziomym) lub po prawej stronie (w piśmie pionowym)^[1]^[2]^[3].

Pochodzenie

Oba współczesne sylabariusze japońskie wywodzą się ze znaków kanji używanych do zapisu dźwięków w oderwaniu od ich znaczenia (czyli z man’yōgany), przy czym źródło poszczególnych znaków kany jest częściowo identyczne w hiraganie i katakanie, a częściowo rozbieżne (por. tabele w haśle Man’yōgana). Znaki kanji zostały w tym piśmie z czasem uproszczone, aż osiągnęły współczesny wygląd^[2].

Zasób znaków

Oba warianty mają tyle samo znaków o takiej samej wartości fonetycznej, są jednak używane w różnych sytuacjach (szczegółowe informacje na ten temat znaleźć można w artykułach: hiragana i katakana). Zawierają po 46 znaków podstawowych oraz dwa znaki, które nie są używane od czasów reformy pisowni przeprowadzonej po drugiej wojnie światowej. Oto zasób kany w układzie uznanym w Japonii za standardowy (transkrypcja Nihon-shiki):

a	ka	sa	ta	na	ha	ma	ya	ra	wa	n
i	ki	shi	chi	ni	hi	mi		ri	(wi)
u	ku	su	tsu	nu	fu	mu	yu	ru
e	ke	se	te	ne	he	me		re	(we)
o	ko	so	to	no	ho	mo	yo	ro	wo

Jak widać, w kanie nie ma znaków /yi/, /ye/ ani /wu/ (sylaby yi i wu w języku japońskim w ogóle nie istnieją, ye zanikło przed ukształtowaniem się kany). Znaki /wi/ oraz /we/ nie są współcześnie używane^[4].

Modyfikacje znaków podstawowych (diakryty)

W prawym górnym rogu umieszcza się dwie małe, ukośne kreseczki (nigori). Oznaczają one udźwięcznienie spółgłoski, tj.:

/k-/ na /g-/
/s-/ na /z-/
/t-/ na /d-/
/h-/ na /b-/

Kółeczko w prawym górnym rogu zmienia /h-/ na /p-/.

Niekonsekwencja fonetyczna /h-/ – /p-/ – /b-/ wynika ze zmian w wymowie. Niegdyś sylaby rozpoczynające się od h wymawiane były ze spółgłoską p. Wymowa p zmieniła się w większości pozycji na h, jednak nie zmieniono pisowni i znaki te mogły oznaczać zarówno h, jak i p, dlatego z czasem zaczęto oznaczać wymowę p kółeczkiem.

Wymowa kany

Oto podstawowe zasady odczytu znaków kany (hiragany i katakany), w zapisie zgodnym z transkrypcją Hepburna:

samogłoski /a/, /e/, /i/, /o/ wymawia się, jak w języku polskim;
samogłoska /u/ odbiega nieco od polskiej wymowy (wargi nie są zaokrąglone, lecz płasko rozciągnięte);
spółgłoski /k-/, /g-/, /n-/, /m-/, /p-/, /s-/, /t-/, /d-/, /b-/ wymawia się tak samo, jak po polsku;
/r-/ jest dźwiękiem pośrednim pomiędzy polskimi l a r;
/z-/ wymawia się dz;
/shi/ wymawia się si;
/ji/ wymawia się dzi;
/chi/ wymawia się ci;
/tsu/ wymawia się cu;
/fu/ wymawia się fu (choć spółgłoska f jest w japońskim dwuwargowa, nie wargowo-zębowa jak polskie f), pozostałe /h-/ wymawia się jak po polsku
/y-/ wymawia się jak polskie j
/wa/ wymawia się jak ła, ale /wo/ wymawiane jest o
/n/ (ale nie serię rozpoczynającą się od /n-/) wymawia się odmiennie w zależności od następującej po nim spółgłoski, przed: /m/, /p/, /b/ → /m/; przed: /n/, /r/, /ts/, /z/, /ch/, /j/, /t/, /d/ → /n/

Połączenia znaków

Sylaby zakończone na /-i/, po których występują pomniejszone znaki rozpoczynające się od /y-/ (ya, yu, yo) wymawia się jako jedną sylabę, np.:

/ki/ + _/ya/ ⇒ kya
/gi/ + _/ya/ ⇒ gya
/hi/ + _/ya/ ⇒ hya
/ri/ + _/ya/ ⇒ rya

itd.

Tabela kany

Po lewej stronie – hiragana, po prawej – katakana

	a	i	u	e	o	ya	yu	yo
	あ / ア a	い / イ i	う / ウ u	え / エ e	お / オ o
k	か / カ ka	き / キ ki	く / ク ku	け / ケ ke	こ / コ ko	きゃ / キャ kya	きゅ / キュ kyu	きょ / キョ kyo
s	さ / サ sa	し / シ shi	す / ス su	せ / セ se	そ / ソ so	しゃ / シャ sha	しゅ / シュ shu	しょ / ショ sho
t	た / タ ta	ち / チ chi	つ / ツ tsu	て / テ te	と / ト to	ちゃ / チャ cha	ちゅ / チュ chu	ちょ / チョ cho
n	な / ナ na	に / ニ ni	ぬ / ヌ nu	ね / ネ ne	の / ノ no	にゃ / ニャ nya	にゅ / ニュ nyu	にょ / ニョ nyo
h	は / ハ ha	ひ / ヒ hi	ふ / フ fu	へ / ヘ he	ほ / ホ ho	ひゃ / ヒャ hya	ひゅ / ヒュ hyu	ひょ / ヒョ hyo
m	ま / マ ma	み / ミ mi	む / ム mu	め / メ me	も / モ mo	みゃ / ミャ mya	みゅ / ミュ myu	みょ / ミョ myo
	や / ヤ ya		ゆ / ユ yu		よ / ヨ yo
r	ら / ラ ra	り / リ ri	る / ル ru	れ / レ re	ろ / ロ ro	りゃ / リャ rya	りゅ / リュ ryu	りょ / リョ ryo
w	わ / ワ wa				を / ヲ wo
	ん / ン n

g	が / ガ ga	ぎ / ギ gi	ぐ / グ gu	げ / ゲ ge	ご / ゴ go	ぎゃ / ギャ gya	ぎゅ / ギュ gyu	ぎょ / ギョ gyo
z	ざ / ザ za	じ / ジ ji	ず / ズ zu	ぜ / ゼ ze	ぞ / ゾ zo	じゃ / ジャ ja	じゅ / ジュ ju	じょ / ジョ jo
d	だ / ダ da	ぢ / ヂ ji	づ / ヅ zu	で / デ de	ど / ド do	ぢゃ / ヂャ ja	ぢゅ / ヂュ ju	ぢょ / ヂョ jo
b	ば / バ ba	び / ビ bi	ぶ / ブ bu	べ / ベ be	ぼ / ボ bo	びゃ / ビャ bya	びゅ / ビュ byu	びょ / ビョ byo
p	ぱ / パ pa	ぴ / ピ pi	ぷ / プ pu	ぺ / ペ pe	ぽ / ポ po	ぴゃ / ピャ pya	ぴゅ / ピュ pyu	ぴょ / ピョ pyo

Zobacz też

Przypisy

↑ Shōzō Yoshigami: Słownik japońsko-polski. Warszawa: Wiedza Powszechna, Fundacja Japońska, 1997, s. 302. ISBN 83-214-1140-1.
↑ ^a ^b 新明解国語辞典 (słownik jap.-jap.). Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 1974, s. 988, 1057.
↑ New Crown Japanese-English Dictionary. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 1972, s. 167, 425, 426.
↑ W całym niniejszym artykule zapis pomiędzy ukośnikami, tj. /…/, wskazuje określony znak kany (hiragany bądź katakany). Nie należy go mylić ze zwyczajowym zapisem fonologicznym

Linki zewnętrzne

Kana (hiragana i katakana) – sposób pisania i ćwiczenia

[słownik-1] Shōzō Yoshigami: Słownik japońsko-polski. Warszawa: Wiedza Powszechna, Fundacja Japońska, 1997, s. 302. ISBN 83-214-1140-1.

[kokugo-2] 新明解国語辞典 (słownik jap.-jap.). Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 1974, s. 988, 1057.

[crown-3] New Crown Japanese-English Dictionary. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 1972, s. 167, 425, 426.

[4] W całym niniejszym artykule zapis pomiędzy ukośnikami, tj. /…/, wskazuje określony znak kany (hiragany bądź katakany). Nie należy go mylić ze zwyczajowym zapisem fonologicznym

[1]

[2]

[3]

[4]