Komosa wielonasienna

Komosa wielonasienna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	szarłatowate
Rodzaj	Lipandra
Gatunek	komosa wielonasienna
	Nazwa systematyczna
	Lipandra polysperma (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch; Willdenowia 42: 14 (2012)
Synonimy
	Atriplex polysperma (L.) Crantz; Blitum polyspermum (L.) Theodorova; Chenopodium acutifolium Sm.; Chenopodium angustifolium Gilib.; Chenopodium arrectum Desm.; Chenopodium bisaeriale Menyh.; Chenopodium marginatum Spreng. ex Hornem.; Chenopodium polispermum Neck.; Chenopodium polyspermum L.; Gandriloa atriplicoides (Less.) Steud.; Lipandra atriplicoides Moq.; Oligandra atriplicoides Less.; Vulvaria polysperma (L.) Bubani;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Komosa wielonasienna (Lipandra polysperma (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch^[3]^[4]) – gatunek rośliny z rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae), w niektórych ujęciach z wyodrębnianej osobno rodziny komosowatych (Chenopodiaceae). Reprezentuje monotypowy rodzaj Lipandra, przy czym do początków XXI wieku gatunek ten włączany był na ogół do szeroko ujmowanego wówczas rodzaju komosa (Chenopodium). Występuje w Europie (w tym także w Polsce) i zachodniej Azji. Gatunek najczęściej spotykany jest jako chwast w uprawach^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w całej Europie (w północnej części jako gatunek introdukowany), a także w Azji Zachodniej – na Bliskim Wschodzie, w regionie Kaukazu i w zachodniej Syberii^[3]^[6]. Jako roślina introdukowana rośnie także w Ameryce Północnej, we wschodniej Azji i na południu Afryki^[3]. W Polsce ma status gatunku rodzimego^[7], spotykany jest w całym kraju, pospolity zwłaszcza w południowej połowie, w północnej jest lokalnie rzadki, najrzadziej rośnie w północno-zachodniej części kraju^[8].

Morfologia

Pokrój: Roślina jednoroczna osiągająca zwykle do 80 cm wysokości, o pędzie nagim i nierzadko czerwieniejącym. Łodyga zwykle pokłada się, rzadziej wznosi, w dolnej części obficie się rozgałęzia, końce rozgałęzień wznoszą się ku górze, zwykle skośnie^[5].
Liście: Cienkie^[5], z ogonkiem do 1,7 cm długości^[9]. Blaszka jajowata, eliptycznojajowata, rzadziej rombowatoowalna lub łopatkowata, całobrzega, na wierzchołku zaostrzona, tępa lub zaokrąglona^[5]. Osiąga zwykle do 4 cm długości, rzadziej do 8 cm, przy szerokości do 2,5 cm^[9].
Kwiaty: Bezszypułkowe, wyrastają pojedynczo w rozwidleniach kwiatostanu – wierzchotki dwuramiennej lub skupione po 2–4 w niewielkie kłębiki na końcach jego rozgałęzień. Kwiatostany są nieulistnione i luźne, czasem skupione w kłosy rzekome, tworzą wiechowate lub groniaste kwiatostany złożone, których rozgałęzienia są wsparte liśćmi. Listki okwiatu są 4–5, eliptyczne, początkowo są całe zielone, z czasem na brzegu błoniaste, zrośnięte tylko u nasady^[5]. Osiągają do 1 mm długości. Pręcik jest jeden, znamiona są dwa, bardzo krótkie^[9].
Owoce: Jednonasienne orzeszki o błoniastej, nieprzylegającej ściśle do nasiona owocni, spłaszczone od góry i dołu^[9]. Nasiono spłaszczone, zaokrąglone, o średnicy do 0,9 mm, ciemnopurpurowe do czarnego, na powierzchni łupiny listewki i jamki^[5].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do września^[5]. Rośnie na polach, ogrodach, winnicach, zwykle jako chwast^[10]^[5]. Poza tym na żwirowych lub piaszczystych brzegach rzek i stawów oraz na siedliskach ruderalnych – na przydrożach, śmietniskach i starych murach^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Oxalido-Chenopodietum polyspermi^[11]. Na obszarach górskich w Polsce osiąga zwykle tylko nieco ponad 500–600 m n.p.m.^[5]

Systematyka

Gatunek z monotypowego rodzaju Lipandra Moq., Chenopod. Mongr. Enum.: 19. 1840 z rodziny szarłatowatych Amaranthaceae w jej szerokim ujęciu (obejmującym komosowate Chenopodiaceae). W obrębie rodziny rodzaj należy do podrodziny komosowych Chenopodioideae i plemienia Chenopodieae^[6] lub w innym ujęciu Atripliceae^[12].

Rodzaj należy do grupy wyróżnionych w XIX wieku i później łączonych w szeroko ujmowany rodzaj komosa Chenopodium. Na początku XXI wieku zastosowanie metod molekularnych wykazało, że tradycyjne, szerokie ujęcie rodzaju Chenopodium powoduje, że nie jest to takson monofiletyczny (różne grupy gatunków okazały się bliżej spokrewnione z rodzajami łoboda Atriplex, szpinak Spinacia czy świniochwast Axyris, niż z sobą nawzajem). W wąskim ujęciu rodzaj Chenopodium s.s jest siostrzany grupie obejmującej rodzaje z wąsko ujmowanego plemienia Atripliceae s.s., włącznie z rodzajem łoboda Atriplex. Wcześniej na drzewie filogenetycznym prowadzącym do grupy Chenopodium s.s+Atripliceae s.s. oddzielił się właśnie rodzaj Lipandra, a jeszcze wcześniej – klad obejmujący rodzaj Oxybasis i siostrzany względem niego rodzaj Chenopodiastrum^[12].

W obrębie gatunku wyróżnia się dwie odmiany^[5]^[9]:

var. polyspermum – rośliny o pędach płożących lub podnoszących się, liściach o tępym wierzchołku, kwiatostanach luźnych,
var. acutifolium (Sm.) Gaudin – rośliny o pędach wzniesionych, liściach zwykle zaostrzonych, kwiatostanach skupionych, kłosokształtnych.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Lipandra polysperma (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-01].
↑ Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. III. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, 1992, s. 188-189. ISBN 83-85444-06-8.
↑ ^a ^b Taxon: Lipandra polysperma (L.) S. Fuentes et al.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-06-01].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 59, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 161, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Chenopodium polyspermum. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-01].
↑ Włodzimierz Tymrakiewicz: Atlas chwastów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1976, s. 64.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b Susy Fuentes-Bazan, Pertti Uotila, Thomas Borsch. A novel phylogeny-based generic classification for Chenopodium sensu lato, and a tribal rearrangement of Chenopodioideae (Chenopodiaceae). „Willdenowia”. 42, s. 5-24, 2012.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).

[powo-3] Lipandra polysperma (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-01].

[4] Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.

[jasiewicz-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. III. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, 1992, s. 188-189. ISBN 83-85444-06-8.

[grin-6] Taxon: Lipandra polysperma (L.) S. Fuentes et al.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-06-01].

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 59, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[8] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 161, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[america-9] Chenopodium polyspermum. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-01].

[10] Włodzimierz Tymrakiewicz: Atlas chwastów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1976, s. 64.

[11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[susy-12] Susy Fuentes-Bazan, Pertti Uotila, Thomas Borsch. A novel phylogeny-based generic classification for Chenopodium sensu lato, and a tribal rearrangement of Chenopodioideae (Chenopodiaceae). „Willdenowia”. 42, s. 5-24, 2012.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]