Kozica

Kozica
	Rupicapra
	de Blainville, 1816
	; Kozica północna (R. rupicapra)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Rodzina	wołowate
Podrodzina	antylopy
Plemię	koziorożce
Rodzaj	kozica
	Typ nomenklatoryczny
	Capra rupicapra Linnaeus, 1758
Synonimy
	Rupicapra Frisch, 1775; Capella Keyserling & Blasius, 1840; Cemas Gloger, 1841;
	Rupicapra Frisch, 1775; Capella Keyserling & Blasius, 1840; Cemas Gloger, 1841;
Gatunki
	2 gatunki – zobacz opis w tekście
	2 gatunki – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kozica^[6] (Rupicapra) – rodzaj ssaków z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji^[7]^[8]^[9].

Morfologia

Długość ciała 90–135 cm, długość ogona 3–10 cm, wysokość w kłębie 70–90 cm; długość rogów 14–30 cm; masa ciała 20–60 kg^[8]^[10].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1816 roku francuski zoolog i anatom Henri Marie Ducrotay de Blainville w artykule poświęconym gatunkom przeżuwaczy opublikowanym na łamach Bulletin de la Société philomathique de Paris^[1]. De Blainville wymienił trzy gatunki – Rupicapra americana de Blainville, 1816, Capra rupicapra Linnaeus, 1758 i Ovis pudu J.F. Gmelin, 1788 (= Pudu puda G.I. Molina, 1782) – z których gatunkiem typowym jest (absolutna tautonimia) Capra rupicapra Linnaeus, 1758.

Etymologia

Rupicapra: łac. rupes, rupis ‘skała’; capra ‘koza’^[11].
Capella: łac. capella ‘samica kozy’, od caper, capri ‘samiec kozy’; przyrostek zdrabniający ella^[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Capra rupicapra Linnaeus, 1758.
Cemas: gr. κεμας kemas ‘młody jeleń’^[13].

Podział systematyczny

Klasyfikacja taksonomiczna w obrębie Rupicapra jest niepewna. Przodkowie kozic prawdopodobnie pochodzili z Azji i rozprzestrzenili się na terenie Europy w środkowym plejstocenie przed zlodowaceniem środkowopolskim. Pokrywy lodowe podczas maksimów lodowcowych w Alpach i Pirenejach izolowały populacje kozic, co skutkowało różnicowaniem genetycznym, ale podczas oscylacji klimatycznych dochodziło do kurczenia się, ekspansji oraz hybrydyzacji populacji^[7]. W zależności od ujęcia systematycznego do rodzaju zalicza się 2 (R. pyrenaica i R. rupicapra)^[9]^[14]^[10] lub 6 (R. asiatica, R. carpatica, R. ornata, R. parva, R. pyrenaica i R. rupicapra) gatunków^[8]^[7]; tutaj klasyfikacja za Mammals Diversity Database i All the Mammals of the World (2023)^[14]^[10]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[6]	Podgatunki^[8]^[7]^[10]	Rozmieszczenie geograficzne^[8]^[7]^[10]	Podstawowe wymiary^[8]^[10]^[d]	Status IUCN^[15]
	Rupicapra pyrenaica	Bonaparte, 1845	kozica południowa	3 podgatunki	rozłączone populacje w trzech obszarach: Góry Kantabryjskie (północno-zachodnia Hiszpania), Pireneje (południowa Francja, północno-wschodnia Hiszpania i Andora) oraz Apeniny w Abruzji (środkowe Włochy)	DC: 90–130 cm DO: 3–4 cm MC: 20–35 kg	LC
	Rupicapra rupicapra	(Linnaeus, 1758)	kozica północna	6 podgatunków	od wschodniej Francji i południowych Niemczech przez Alpy, Tatry, Starą Płaninę i Karpaty do północno-wschodniej Turcji i Kaukazu; introdukowany do Czech, Słowacji, Bułgarii i Nowej Zelandii	DC: 96–135 cm DO: 3–10 cm MC: 25–60 kg	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski.

Uwagi

↑ Nazwa odrzucona, publikacja Frischa została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) ze względów nomenklatorycznych, na mocy uprawnień ICZN^[2].
↑ Młodszy homonim Capella Frenzel, 1801 (Aves).
↑ Nowa nazwa dla Rupicapra de Blainville, 1816; młodszy homonim Cemas Oken, 1816 (Bovidae).
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b H.M.D. de Blainville. Sur plusieurs espèces d’animaux mammifères, de l’ordre des ruminans. „Bulletin de la Société philomathique de Paris”. Année 1816, s. 75, 1816. (fr.).
↑ Anonim. Frisch (J. L.), 1775 „Das Natur-System der vierfussigen Thiere” declared not available for nomenclatorial purposes. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 4, s. 548–549, 1950. (ang.).
↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der vierfüßigen Thiere in. Tabellen, darinnen alle Ordnungen, Geschlechte und Arten, nicht nur mit bestimmenden. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 2. (niem.).
↑ A. Keyserling & J.H. Blasius: Die wirbelthiere Europa’s. Braunschweig: F. Vieweg und sohn, 1840, s. 9. (niem.).
↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 153. (niem.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 183. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 366. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 741–743. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Rupicapra. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 623. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 613.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 157.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 167.
↑ ^a ^b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[3] Nazwa odrzucona, publikacja Frischa została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) ze względów nomenklatorycznych, na mocy uprawnień ICZN^[2].

[5] Młodszy homonim Capella Frenzel, 1801 (Aves).

[7] Nowa nazwa dla Rupicapra de Blainville, 1816; młodszy homonim Cemas Oken, 1816 (Bovidae).

[18] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Blainville-1] H.M.D. de Blainville. Sur plusieurs espèces d’animaux mammifères, de l’ordre des ruminans. „Bulletin de la Société philomathique de Paris”. Année 1816, s. 75, 1816. (fr.).

[ICZN-2] Anonim. Frisch (J. L.), 1775 „Das Natur-System der vierfussigen Thiere” declared not available for nomenclatorial purposes. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 4, s. 548–549, 1950. (ang.).

[Frisch-4] J.L. Frisch: Das Natur-System der vierfüßigen Thiere in. Tabellen, darinnen alle Ordnungen, Geschlechte und Arten, nicht nur mit bestimmenden. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 2. (niem.).

[Keyserling&Blasius-6] A. Keyserling & J.H. Blasius: Die wirbelthiere Europa’s. Braunschweig: F. Vieweg und sohn, 1840, s. 9. (niem.).

[Gloger-8] C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 153. (niem.).

[miiz-9] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 183. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[icmw-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 366. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[hmw-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 741–743. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-12] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Rupicapra. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).

[amw-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 623. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792360_613]-14] Palmer 1904 ↓, s. 613.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655313_157]-15] Palmer 1904 ↓, s. 157.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655323_167]-16] Palmer 1904 ↓, s. 167.

[mdd-17] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).

[19] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).

[1]

[a]

[3]

[b]

[4]

[c]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[d]

[15]

[2]