Kukielnik zielony
| Carpococcyx viridis[1] | |||
| Salvadori, 1879 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kukielnik zielony | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Kukielnik zielony[4] (Carpococcyx viridis) – gatunek dużego ptaka z rodziny kukułkowatych (Cuculidae), podrodziny kukali. Występuje endemicznie na południowo-zachodniej Sumatrze. Słabo poznany.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał Tommaso Salvadori w 1879; odkryty został rok wcześniej[5]. Salvadori przydzielił mu nazwę gatunkową Carpococcyx viridis, akceptowaną obecnie przez IOC[6]. Holotyp pochodził z Singgalang. Niektórzy autorzy traktują ten gatunek jako konspecyficzny z kukielnikiem wielkim (C. renauldi), jednak wykazuje wobec niego widoczne różnice w upierzeniu (u ptaków w dowolnym wieku), a także jest wyraźnie mniejszy[7] (o około 20%). Rozpoznany jako osobny gatunek w 1995[5]. Gatunek monotypowy[6][7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała około 55 cm[7][8][9]; z tego 38,3–24,8 mm przypada na dziób, zaś 239–285 mm na ogon. Skrzydło u dorosłego (zbadano 4 osobniki) mierzy 181–225 mm, a skok 64,8–69,6 mm. Dla osobników młodocianych wymiary prezentują się następująco (dla dwóch osobników): skrzydło 191/194 mm, dziób 31,6/39,5 mm, ogon 210/250 mm, skok 26,5/28,9 mm[9].
Ogólnie duży ptak z zaokrąglonymi skrzydłami i ogonem; nogi wraz z dziobem długie i mocne. U dorosłego osobnika czarna barwa czoła przechodzi na wierzchu głowy w zielonoczarną, następnie – z tyłu głowy, na karku i na szyi – w zieloną (jest to zieleń butelkowa). Górna część grzbietu przybiera kolor matowozielony. Niższa część grzbietu i kuper kasztanowe, pokryte szarobrązowymi paskami. Wokół oka można dostrzec nagą skórę, z przodu i u góry zieloną, z tyłu jasnoliliową, zaś od strony policzka jasne indygo. Lotki I rzędu czarne o zielonym połysku, zależnie od kąta patrzenia także z kobaltową opalizacją. Lotki II rzędu i pokrywy skrzydłowe czarne z opalizacją o barwie ciemnej zieleni. Od brody do obszaru pod okiem ciągnie się matowoczarny obszar. Gardło i górna część piersi jasnoszare, matowe. Pozostała część spodu ciała płowocynamonowa na bokach ciała, rdzawa i szarobrązowo prążkowana na piersi; boki i brzuch pokrywają paski jasnobrązowe. Ogon stopniowany; sterówki połyskliwe, oleistozielone; zależnie od kąta patrzenia również szaroczarne[9]. Tęczówka krwistoczerwona do brązowoczerwonej, dziób jasnozielony (niebieski u nasady), stopy szarawe po szarozielone[9].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Endemit Sumatry. Występuje w jej południowo-zachodniej części na stokach gór Barisan[7]. Środowiskiem życia kukielnika zielonego są pagórki pokryte lasami. Stwierdzany na wysokości 300–1400 m n.p.m. Z 1997 pochodzi doniesienie o obserwacji w dziewiczym lesie wiecznie zielonym z obecnością pandanów, rotangów i innych arekowców oraz paproci[9]. We wszystkich znanych miejscach występowania podszyt zdaje się być gęsty[8].
Zachowanie
[edytuj | edytuj kod]C. viridis prowadzi naziemny tryb życia[7][9]. Odzywa się ostrym, wrzaskliwym waa-aaaa, waa-aa-aa. Pożywienie stanowią owady[9]. Jeden schwytany osobnik, żyjący półdziko, jadł także gady i małe ssaki[8]. Osobnika młodego obserwowano we wrześniu, poza tym brak danych dotyczących lęgów[9].
Status i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje kukielnika zielonego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered) nieprzerwanie od 2000 roku, kiedy to po raz pierwszy został sklasyfikowany w obecnym, monotypowym ujęciu systematycznym. Całkowita populacja szacowana na 70–400 osobników. Trend liczebności oceniany przez BirdLife International jako spadkowy[8].
Zagrożeniem dla gatunku jest wycinka lasów. Około 66,(6)–80% lasów nizinnych oraz przynajmniej jedna trzecia lasów górskich na Sumatrze została już wycięta. W siedlisku typowym (Gunung Singgalang) las został całkowicie wycięty do wysokości 1800–1900 m n.p.m. już w 1917. Ze względu na naziemny tryb życia istnieje ryzyko złapania się ptaka we wnyki; z 2007 pochodzi informacja o przedstawicielu C. viridis złapanym niemal na pewno we wnyki zastawione na kury bankiwa (Gallus gallus)[8].
Od 1916[8] do 1997 ptaka nie zaobserwowano. W 1997 odnaleziono żywego osobnika w pułapce na ssaki zastawionej w Parku Narodowym Bukit Barisan Selata[5]. Gatunek występuje w 7 obszarach uznanych za ostoje ptaków IBA[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Carpococcyx viridis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ D. Lepage: Sumatran Ground-Cuckoo Carpococcyx viridis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2021-09-13]. (ang.).
- ↑ Carpococcyx viridis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Couini Bonaparte, 1854 (wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-30].
- ↑ a b c B. Zetra, A. Rafiastanto, W.M. Rombang & C.R. Trainor. Rediscovery of the Critically Endangered Sumatran Ground Cuckoo Carpococcyx viridis. „Forktail”. 18, s. 63–65, 2002.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Turacos, bustards, cuckoos, mesites, sandgrouse. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-07-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e Payne, R.: Sumatran Ground-cuckoo (Carpococcyx viridis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 1997. [zarchiwizowane z tego adresu (25 grudnia 2014)].
- ↑ a b c d e f g Species factsheet: Carpococcyx viridis. BirdLife International. [dostęp 2023-05-14].
- ↑ a b c d e f g h Johannes Erritzøe, Clive F. Mann, Frederik Brammer, Richard A. Fuller: Cuckoos of the World. A&C Black, 2012, s. 206–207. ISBN 0-7136-6034-1.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia gatunku w ARKive. arkive.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-05)].
- Zdjęcia i nagranie głosu. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).