Lerka

Lerka
	Lullula arborea
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	skowronki
Rodzaj	Lullula
Gatunek	lerka
Synonimy
	Alauda arborea Linnaeus, 1758;
	Alauda arborea Linnaeus, 1758;
Podgatunki
	L. a. arborea (Linnaeus, 1758); L. a. pallida Zarudny, 1902;
	L. a. arborea (Linnaeus, 1758); L. a. pallida Zarudny, 1902;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym występuje przez cały rok przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Lerka^[4], skowronek borowy^[5] (Lullula arborea) – gatunek małego ptaka z rodziny skowronków (Alaudidae), jedyny żyjący przedstawiciel rodzaju Lullula^[6]. Nie jest zagrożony.

Systematyka

Wyróżnia się dwa podgatunki L. arborea^[2]^[7]:

L. arborea arborea – północna, zachodnia i środkowa Europa do zachodniej Rosji i Ukrainy.
L. arborea pallida – południowa Europa i północno-zachodnia Afryka przez Bliski Wschód do Iranu i Turkmenistanu.

Występowanie

Zamieszkuje Europę, Bliski Wschód i góry Afryki Północnej. Zasięg na wschodzie sięga po wschodni kraniec europejskiej części Rosji, a na południu po Izrael i Iran. Populacje zachodnie i południowe osiadłe, północne i wschodnie wędrują zimą na niewielkie odległości bardziej na południe (Europa Południowa i Afryka Północna), gdzie klimat jest łagodniejszy (przeloty od lutego, marca do kwietnia i od września do listopada). W ostatnich dekadach notuje się ustępowanie populacji lerki z zachodniej i środkowej Europy, czego przyczyna nie jest do końca wyjaśniona.

W Polsce średnio liczny ptak lęgowy, w górach i na pogórzu nieliczny^[8]. Najliczniej występuje na południowym Pomorzu, ziemi lubuskiej i na Kurpiach^[8].

Charakterystyka

Krótki film przedstawiający lerkę

Cechy gatunku

Lerka jest najmniejszym polskim skowronkiem, znanym bardziej z głosu niż wyglądu. Mniejsza od skowronka, o upierzeniu nieco bardziej urozmaiconym. Sylwetka bardziej krępa. Obie płci ubarwione jednakowo. Upierzenie brązowe lub brudnożółte z intensywnym, ciemniejszym kreskowaniem. Spód brudnobiały, na piersi brązowo kreskowany, niżej jednolity. Na głowie maleńki zaokrąglony czubek i ciemne pokrywy uszne zbiegające się na karku. Policzki szarobrązowe lub rudawe, jasno obramowane, brwi białe schodzą się na karku w kształt litery V. Pokrywy uszne są czerwono-brązowe. Na brzegach szerokich i zaostrzonych na końcu skrzydeł widać czarno-biały rysunek, ale bez białej krawędzi. Na krótkim, intensywnie brązowym ogonie znajdują się białe plamy (zwłaszcza na końcu), które widać w locie. Nogi są pomarańczowe.

Jest dużo mniej znanym ptakiem niż spokrewniony z nią skowronek polny. Oba są niepozornie ubarwione, ale lerka rzadko żeruje na polach, ma krótszy ogon i często rdzawy odcień upierzenia. Pod względem wielkości jest mniejsza i smuklejsza od wróbla. Wzdłuż grubszych gałęzi szybko biega. Utrudnieniem w rozróżnieniem lerki od skowronka lub dzierlatki jest identyczny kształt dzioba, który przystosowany jest do łowienia owadów i zbierania nasion. Zarówno lerka, jak i skowronek w przypadku zaniepokojenia stroszą wydłużone pióra na ciemieniu, a dzierlatka ma czubek wystawiony praktycznie zawsze. Charakterystyczny u lerki jest wyraźny jasny prążek nad okiem.

Wymiary średnie

długość ciała: ok. 15 cm^[2]
rozpiętość skrzydeł: ok. 30 cm

Masa ciała

23–35 g^[2]

Głos

Pieśń lerki nagrana w Anglii

Śpiew samca od wieków zachwycał i urzekał człowieka, toteż ptak ten, podobnie jak słowik, był przez niego poszukiwany w celach hodowlanych. Wiosną jego trele słychać cały dzień, nawet w jasne noce. To fletowe „tuling” trwające całą minutę lub nawet dłużej. Jest zatem jednym z niewielu europejskich śpiewaków, które odzywają się w nocnej ciszy, podczas gdy pozostałe śpią. Podobnie jak skowronki, samce lerki śpiewają w dzień w locie, ale w nocy tylko na ziemi lub gałęzi. Jego melodia to powtarzane kilkakrotnie miękkie dźwięki.

Biotop

Miejsca o silnym nasłonecznieniu przypominające step o luźnej glebie i skąpej roślinności – obrzeża suchych prześwietlonych borów, drzewostanów sosnowych, zręby, ugory w pobliżu terenów otwartych – kompleksów leśnych, zgrupowań wysokich drzew, śródleśnych polan, wrzosowisk, nasłonecznionych zrębów, suchych łąk i upraw leśnych. Spotykana na terenach piaszczystych i żwirowych, w okolicach opuszczonych domostw, na zarastających drzewami łąkach z krótką trawą ułatwiającą zdobywanie pokarmu. Luźno rosnące drzewa wykorzystuje do obserwowania okolicy, a nocą do śpiewu. Chroni się w zagłębieniach gruntu. Unika intensywnie zagospodarowanych krajobrazów rolniczych, zwartych drzewostanów i gęstych zagajników.

Okres lęgowy

Toki

Lerki na miejsca lęgowe przylatują w marcu. Samce co roku zajmują to samo terytorium, ale przystępują do lęgów z innymi samicami niż rok wcześniej. Zachowania godowe są charakterystyczne. Ptak siedząc na krzaku, czubku drzewa lub linii wysokiego napięcia śpiewa, po czym w locie godowym wznosi się 100 m prawie pionowo w górę i w powietrzu wykonując swą pieśń godową ruchem spiralnym wzbija się nad miejscem gniazdowania w górę. Opada na ziemię ukośnie lub pionowo ze złożonymi skrzydłami na ziemię lub wierzchołek tego samego lub innego drzewa. Dopiero gdy jest nisko nad ziemią i przy lądowaniu milknie. Około połowa śpiewów samca w maju jest wykonywana w locie.

Gniazdo

Na ziemi w płytkim zagłębieniu lub nisko nad nią w miejscu dobrze nasłonecznionym, ukryte w suchym miejscu pośród niezbyt gęstej roślinności zielnej, lecz dobrze osłonięte. Ma kształt czarki zbudowanej z suchych traw, korzeni i wyścielonej włosiem, liśćmi, igłami sosnowymi, mchem, porostami i trawą.

Jaja

Dwa – trzy lęgi w roku: w połowie kwietnia i w czerwcu. W zniesieniu 3–5 jaj o średnich wymiarach 21×16 mm, z tłem białym lub szarawym z gęstymi i drobnymi plamkami w kolorze szaro-brązowym. Odwrotnie jak u innych wróblowatych, późniejsze lęgi są liczniejsze w jaja.

Wysiadywanie i pisklęta

Od złożenia ostatniego jaja trwa 13–15 dni. Pisklęta wykluwają się nagie i ślepe. Karmione są przez rodziców 2 tygodnie. Gdy są świeżo opierzone, można je rozpoznać po wyraźnym wzorze we wnętrzu żółtej paszczy. Na bokach i końcu języka dostrzec można duże, czarne plamy. Rosną bardzo szybko i opuszczają gniazdo po 14–15 dniach, rozchodząc się po okolicy. Nie potrafią jednak wtedy jeszcze latać (dopiero umiejętność tę zdobywają po paru dniach). Opuszczanie gniazda przez nielotne młode jest typowym zachowaniem u gatunków lęgnących się na ziemi. Gdy wyczują zagrożenie, rozpierzchają się na wszystkie strony i ukrywają pojedynczo. Ewolucyjne znaczenie tego zachowania polega na tym, że ewentualny drapieżnik dopadnie jedno pisklę, a pozostałe przeżyją. Gdyby nie uciekły z gniazda i skupiły się razem, to wszystkie by zginęły. We wrześniu i październiku lerki odlatują do zimowisk nad Morzem Śródziemnym i tylko nieliczne osobniki pozostają na terenach lęgowych.

Pożywienie

Głównie drobne owady, pająki i inne bezkręgowce, a tylko wyjątkowo (w czasie migracji) nasiona traw i chwastów. Zbiera je z ziemi i niskiej roślinności. Pokarm roślinny pojawia się w diecie w chłodnych porach roku – jesienią i zimą.

Status i ochrona

IUCN uznaje lerkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 4–9 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy^[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[9]. Na Czerwonej liście ptaków Polski lerka sklasyfikowana została jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[10]. W latach 2013–2018 jej liczebność szacowano na 201–367 tysięcy par^[11].

Zagrożenie dla populacji lerki stanowi niszczenie naturalnych siedlisk poprzez zalesianie otwartych terenów śródleśnych.

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Lullula arborea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Donald, P.: Woodlark (Lullula arborea). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-07)].
↑ ^a ^b Lullula arborea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Alaudidae Vigors, 1825 - skowronki - Larks (wersja: 2019-10-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-24].
↑ skowronek borowy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-10-23] .
↑ Oprócz niego do rodzaju należą również gatunki wymarłe: mioceńskie gatunki Lullula neogradensis i Lullula minor oraz plioceńskie gatunki Lullula balcanica, Lullula slivnicensis, Lullula parva i Lullula minuscula. Zob. Złatozar Boew. Neogene larks (Aves: Alaudidae (Vigors, 1825)) from Bulgaria. „Acta Zoologica Bulgarica”. 64 (3), s. 295–318, 2012. (ang.). ; Eugen Kessler. Neogene songbirds (Aves, Passeriformes) from Hungary. „Hantkeniana”. 8, s. 37–149, 2013. (ang.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Nicators, reedling, larks. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-07]. (ang.).
↑ ^a ^b Kuczyński L., Chylarecki P.: Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski. Rozmieszczenie, wybiórczość siedliskowa, trendy. Warszawa: GIOŚ, 2012. ISBN 978-83-61227-40-3.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1993. ISBN 83-70663-80-X.

Linki zewnętrzne

Lullula arborea (Lerka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 284–287. ISBN 83-86564-43-1.
Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Lullula arborea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] Donald, P.: Woodlark (Lullula arborea). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-07)].

[iucn-3] Lullula arborea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-4] P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Alaudidae Vigors, 1825 - skowronki - Larks (wersja: 2019-10-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-24].

[pwn-5] skowronek borowy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-10-23] .

[AZB-6] Oprócz niego do rodzaju należą również gatunki wymarłe: mioceńskie gatunki Lullula neogradensis i Lullula minor oraz plioceńskie gatunki Lullula balcanica, Lullula slivnicensis, Lullula parva i Lullula minuscula. Zob. Złatozar Boew. Neogene larks (Aves: Alaudidae (Vigors, 1825)) from Bulgaria. „Acta Zoologica Bulgarica”. 64 (3), s. 295–318, 2012. (ang.). ; Eugen Kessler. Neogene songbirds (Aves, Passeriformes) from Hungary. „Hantkeniana”. 8, s. 37–149, 2013. (ang.).

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Nicators, reedling, larks. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-07]. (ang.).

[atlas2012-8] Kuczyński L., Chylarecki P.: Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski. Rozmieszczenie, wybiórczość siedliskowa, trendy. Warszawa: GIOŚ, 2012. ISBN 978-83-61227-40-3.

[9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-10] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-11] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]