Makak brodaty

Makak brodaty
	Macaca assamensis
	(McClelland, 1839)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	makak
Gatunek	makak brodaty
Synonimy
	Macacus assamensis McClelland, 1839; Macacus (Pithex) pelops Hodgson, 1840; Macacus Macclellandii J.E. Gray, 1846; Macacus sikimensis Hodgson, 1867; Macacus problematicus J.E. Gray, 1870; Macacus rheso-similis P.L. Sclater, 1872; Macacus sikkimensis: J. Anderson, 1879; Macaca assamensis coolidgei Osgood, 1932;
	Macacus assamensis McClelland, 1839; Macacus (Pithex) pelops Hodgson, 1840; Macacus Macclellandii J.E. Gray, 1846; Macacus sikimensis Hodgson, 1867; Macacus problematicus J.E. Gray, 1870; Macacus rheso-similis P.L. Sclater, 1872; Macacus sikkimensis: J. Anderson, 1879; Macaca assamensis coolidgei Osgood, 1932;
Podgatunki
	M. a. assamensis (McClelland, 1839); M. a. pelops (Hodgson, 1840);
	M. a. assamensis (McClelland, 1839); M. a. pelops (Hodgson, 1840);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Makak brodaty^[11]^[12] (Macaca assamensis) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1839 roku brytyjski lekarz i przyrodnik John McClelland nadając mu nazwę Macacus assamensis^[1]. Miejsce typowe to Asam, w Indiach (ang. Inhabits the Cossiah Mountains and valley of Assam)^[1]^[13]^[14]. Holotyp to wypchana skóra z czaszką ze zbiorów dawnego Muzeum Zoologicznym Kompanii Wschodnioindyjskiej w Londynie, obecnie najprawdopodobniej utracony, zebrany przez autora opisu pomiędzy wrześniem 1835 roku i lutym 1837 roku^[15]. Podgatunek formalnie opisał 1840 roku angielski etnolog i przyrodnik Brian Houghton Hodgson jako odrębny gatunek i nadając mu nazwę Macacus (Pithex) pelops^[2]. Miejsce typowe to północny, pagórkowaty rejon Nepalu^[16]. Holotyp to skóra i uszkodzona czaszka młodocianego samca (sygnatura BMNH Mammals 1843.1.12.4) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał okresie lat 1834–1840 autor opisu^[17]^[16].

M. assamensis należy do grupy gatunkowej sinica^[18]. Rozpoznywane podgatunki wyraźnie różnią się względną długością ogona u dorosłych samców^[18]. Populacja różniąca się ogólnym kształtem ciała i kolorem została zidentyfikowana w Nepalu i może reprezentować nowy podgatunek^[18].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki^[18].

Etymologia

Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongo makaka i zaadoptowaną przez Buffona w 1766 roku^[19].
assamensis: Assam, Indie^[20].
pelops: gr. πηλος pēlos „glina, muł”; ωψ ōps, ωπος ōpos „wygląd, oblicze”^[2].

Zasięg występowania

Makak brodaty występuje w zależności od podgatunku^[18]^[11]:

M. assamensis assamensis – makak brodaty – południowa i południowo-wschodnia Azja, na wysokości 200–2750 m n.p.m., na wschód od wielkiego zakola rzeki Brahmaputra, w południowo-środkowej Chińskiej Republice Ludowej (południowo-wschodni Tybetański Region Autonomiczny, południowo-zachodni Junnan, Kuejczou i południowo-zachodni Kuangsi), północno-wschodnie Indie (wschodnie Arunachal Pradesh, wschodni Asam, Nagaland, Meghalaya, Manipur, Mizoram i Tripura), na południe i wschód przez północną i wschodnią Mjanmę, północną i zachodnią Tajlandię, Laos i północny Wietnam.
M. assamensis pelops – makak nepalski – Himalaje do 3100 m n.p.m., od centralnego Nepalu (zachodnia granica Tipling, 83°36’E) na wschód przez północno-wschodnie Indie (północny Bengal Zachodni, Sikkim i zachodni Asam) i Bhutan (wschodnia granica rzeki Manas-czʽu, 90°58’E) oraz z bardzo rozbieżnymi zapisami tego, co może stanowić relikt geograficzny, w przybrzeżnym południowo-zachodnim Bangladeszu (Sundarbany).

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 43,7–58,7 cm, samców 53,2–73 cm, długość ogona samic 17–29,3 cm, samców 19–36 cm; masa ciała samic 4,9–8,7 kg, samców 7,9–16,5 kg^[21]^[22]. Zwierzę o masywnym i mocnym wyglądzie, z krótkim spłaszczonym ogonem. Sierść brązowa, gęsta na grzbiecie; modzele pośladkowe słabo zaznaczone. Niewrażliwy na zimno może chodzić w głębokim śniegu.

Ekologia

Zamieszkują lasy górskie do wysokości 2500 m n.p.m. Tworzą duże grupy (do 100 osobników) liczące wiele samców. Żywią się przede wszystkim roślinami, ale jest wszystkożercą.

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii NT (ang. near threatened ‘bliski zagrożenia’)^[10]. Gatunek niezagrożony. Liczebność słabo znana.

Uwagi

↑ Nazwa stanowi nomen nudum i została zacytowana przez Jerdona z niepublikowanego rękopisu Hodgsona^[4].
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Macacus sikimensis Hodgson, 1867.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c J. McClelland. List of Mammalia and Birds collected in Assam. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 7, s. 148, 1839. (ang.).
↑ ^a ^b ^c B.H. Hodgson. Three new Species of Monkey; with Remarks on the genera Semnopithecus et Macacus. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 9 (2), s. 1213, 1840. (ang.).
↑ J.E. Gray: Catalogue of the specimens and drawings of mammalia and birds of Nepal and Thibet. London: The Trustees, 1846, s. 2. (ang.).
↑ Macacus sikimensis Hodgson, 1867. The Hesperomys Project. [dostęp 2021-08-27]. (ang.).
↑ T.C. Jerdon: The mammals of India: a natural history of all the animals known to inhabit continental India. Roorkee: Printed for the author by the Thomason college press, 1867, s. 12. (ang.).
↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 128. (ang.).
↑ P.L. Sclater. Report on the Additions to the Society’s Menagerie in February 1872. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1872, s. 495, 1872. (ang.).
↑ J. Anderson: Anatomical and zoological researches: comprising an account of the zoological results of the two expeditions to western Yunnan in 1868 and 1875; and a monograph of the two cetacean genera, Platanista and Orcella. London: B. Quaritch, 1878, s. 72. (ang.).
↑ W.H. Osgood. Mammals of the Kelley-Roosevelts and Delacour Asiatic expeditions. „Field Museum of Natural History”. Zoological Series. 18, s. 209, 1932. (ang.).
↑ ^a ^b R.R. Boonratana R.R., M.M. Chalise M.M., S. Htun & R.J.S.H.& R.J. Timmins S. Htun & R.J.S.H.& R.J., Macaca assamensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 182, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca assamensis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-27].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca assamensis (McClelland, 1839). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
↑ Fooden 1982 ↓, s. 34.
↑ ^a ^b Fooden 1982 ↓, s. 32.
↑ 1843.1.12.4. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 224. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.).
↑ assamensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-18] (ang.).
↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 641–642. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 146. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

J. Fooden. Taxonomy and evolution of the sinica group of macaques. 3. Species and subspecies accounts of Macaca assamensis. „Fieldiana”. Zoology. New series. 10, s. 1–52, 1982. (ang.).
Encyklopedia Dzikich Zwierząt – Góry. Warszawa: Świat Książki 1997, ISBN 83-7129-211-2.
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 182, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[5] Nazwa stanowi nomen nudum i została zacytowana przez Jerdona z niepublikowanego rękopisu Hodgsona^[4].

[9] Niepoprawna późniejsza pisownia Macacus sikimensis Hodgson, 1867.

[McClelland-1] J. McClelland. List of Mammalia and Birds collected in Assam. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 7, s. 148, 1839. (ang.).

[Hodgson1840-2] B.H. Hodgson. Three new Species of Monkey; with Remarks on the genera Semnopithecus et Macacus. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 9 (2), s. 1213, 1840. (ang.).

[Gray1846-3] J.E. Gray: Catalogue of the specimens and drawings of mammalia and birds of Nepal and Thibet. London: The Trustees, 1846, s. 2. (ang.).

[Hesperomys-4] Macacus sikimensis Hodgson, 1867. The Hesperomys Project. [dostęp 2021-08-27]. (ang.).

[Jerdon-6] T.C. Jerdon: The mammals of India: a natural history of all the animals known to inhabit continental India. Roorkee: Printed for the author by the Thomason college press, 1867, s. 12. (ang.).

[Gray1870-7] J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 128. (ang.).

[Sclater-8] P.L. Sclater. Report on the Additions to the Society’s Menagerie in February 1872. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1872, s. 495, 1872. (ang.).

[and-10] J. Anderson: Anatomical and zoological researches: comprising an account of the zoological results of the two expeditions to western Yunnan in 1868 and 1875; and a monograph of the two cetacean genera, Platanista and Orcella. London: B. Quaritch, 1878, s. 72. (ang.).

[Osgood-11] W.H. Osgood. Mammals of the Kelley-Roosevelts and Delacour Asiatic expeditions. „Field Museum of Natural History”. Zoological Series. 18, s. 209, 1932. (ang.).

[iucn-12] R.R. Boonratana R.R., M.M. Chalise M.M., S. Htun & R.J.S.H.& R.J. Timmins S. Htun & R.J.S.H.& R.J., Macaca assamensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).

[Cichocki&inni-13] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-14] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 182, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Wilson&Reeder-15] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca assamensis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-27].

[mdd-16] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca assamensis (McClelland, 1839). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).

[CITEREFFooden1982[https://www.biodiversitylibrary.org/page/2780960_34]-17] Fooden 1982 ↓, s. 34.

[CITEREFFooden1982[https://www.biodiversitylibrary.org/page/2780958_32]-18] Fooden 1982 ↓, s. 32.

[nhm-19] 1843.1.12.4. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).

[Burgin&inni-20] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 224. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Palmer-21] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.).

[Jobling-22] assamensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-18] (ang.).

[Zinner&inni-23] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 641–642. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-24] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 146. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[a]

[5]

[6]

[7]

[b]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[4]