Operacja omska
| wojna domowa w Rosji | |||
 Oddziały Armii Rosyjskiej opuszczają Omsk | |||
| Czas |
4–14 listopada 1919 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Przyczyna |
dążenie czerwonych do zajęcia Omska | ||
| Wynik |
zwycięstwo czerwonych | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Operacja omska – działania bojowe 3 i 5 Armii Czerwonej przeciwko białej Armii Rosyjskiej adm. Aleksandra Kołczaka między 4 a 14 listopada 1919 r., kontynuacja operacji tobolsko-pietropawłowskiej. Jej celem było zdobycie Omska, miasta, w którym rezydował rząd Kołczaka. Biali zamierzali początkowo bronić miasta, jednak w nocy z 10 na 11 listopada zrezygnowali z tego planu i przystąpili do ewakuacji. Kołczak odjechał z Omska w nocy z 13 na 14 listopada, kilka godzin przed tym, gdy wkroczyła do niego Armia Czerwona.
Tło wydarzeń
[edytuj | edytuj kod]We wrześniu 1919 r. Armia Rosyjska podjęła ostatnią próbę kontrofensywy. W toku czterotygodniowych walk zdołała zmusić nacierającą od zachodu Armię Czerwoną do wycofania się za Toboł (co nastąpiło 30 września[1]), jednak poniosła zbyt ciężkie straty, by przeprawić się przez rzekę i kontynuować pościg[2]. Po serii klęsk latem 1919 r. siły białych były zdemoralizowane, szerzyły się wśród nich dezercje, a próby przeprowadzania mobilizacji przez Kołczaka kończyły się jedynie częściowym powodzeniem[3][4].
Czerwone 3 i 5 Armia umocniły się na lewym brzegu Tobołu i oczekiwały na posiłki. Przez pierwsze dwa tygodnie października 1919 r. obie strony pozostawały na dwóch brzegach rzeki[2]. Biali, którzy nie mieli szans na uzupełnienia, nie podejmowali żadnych działań[5]. Natomiast grupa wojsk czerwonych do 14 października została uzupełniona o 35 dywizję strzelecką (przerzuconą z Frontu Południowego), 54 dywizję strzelecką (świeżo sformowaną na północy Rosji) oraz 24 tys. nowych rekrutów z guberni czelabińskiej[6]. 14 października dowództwo Armii Czerwonej wydało rozkaz ponownego przekroczenia rzeki[6].
Przebieg operacji
[edytuj | edytuj kod]Do 18 października czerwoni zdobyli przyczółki na prawym brzegu Tobołu. Widząc, iż znacznie silniejszy przeciwnik rozpoczął przeprawę, biali zdecydowali się na odwrót. Siły czerwonych (74 tys. żołnierzy) uczestniczące w operacji były trzykrotnie silniejsze niż oddziały białych[6]. Frontem Wschodnim Armii Czerwonej dowodził Władimir Olderogge[7]. 22 października biała 1 Armia pod dowództwem gen. Anatolija Piepielajewa opuściła zajęty we wrześniu, podczas odwrotu Armii Czerwonej, Tobolsk[6]. W zaistniałej sytuacji gen. Michaił Diterichs, głównodowodzący Frontem Wschodnim Armii Rosyjskiej, doradził Kołczakowi rezygnację z obrony Omska, ewakuację rządu za Ob oraz skoncentrowanie drugiej grupy wojsk wokół Tomska. W jego przekonaniu Armia Czerwona nie byłaby w stanie dojść do linii tej rzeki przed zimą, a wtedy działania wojenne musiałyby zostać przerwane. Diterichs był ponadto przekonany, że zimą i wczesną wiosną 1920 r. biali byliby w stanie odbudować swoje siły[8]. 29 października Diterichs wydał nawet rozkaz ewakuacji Omska[9]. 1 Armia przystąpiła do wykonywania tego rozkazu, kierując się przed Omsk w kierunku Tomska[9].
Nieoczekiwanie 30 października adm. Kołczak telegraficznie powiadomił Diterichsa, iż zamierza bronić Omska, a plan porzucenia miasta uważa za równoznaczny ze zniszczeniem białej armii w Rosji. Być może podjął taką decyzję pod wpływem dowódców Kozaków syberyjskich, od początku przeciwnych odwrotowi[9]. W kolejnych dniach sztab białych wzywał do obrony miasta, a rząd Kołczaka poinformował, że pozostaje w mieście i kontynuuje pracę[9].
Tymczasem 2 i 3 armie odeszły z Pietropawłowska i Iszymu[6]. Pierwsze z tych miast zostało opuszczone 31 października, drugie – 4 listopada[6]. Przed odejściem z Pietropawłowska biali zamordowali więźniów politycznych, których wcześniej przetrzymywali[10]. Czerwoni bez żadnych trudności przeszli przez mosty na Iszymie, których biali nie zniszczyli[8]. 5 Armia pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego ruszyła do marszu wprost na Omsk[10].
W tym momencie od Omska 5 Armię dzieliło 200 km równinnych obszarów bez żadnych naturalnych przeszkód[8]. W dniu, gdy 3 Armia odeszła z Iszymu, Diterichs spotkał się z Kołczakiem i złożył dymisję ze stanowiska. Nowym dowódcą Frontu Wschodniego Armii Rosyjskiej został gen. Konstantin Sacharow, jego zastępcą – gen. Pawieł Iwanow-Rinow. Dowództwo 3 Armii powierzono natomiast gen. Władimirowi Kappelowi, zaś 2 Armii – gen. Siergiejowi Wojciechowskiemu[11]. Kołczak wbrew raportom z frontu wierzył, że uderzenie czerwonych na Omsk nastąpi nie wcześniej, niż za trzy tygodnie, a ich sukcesy na Syberii wcale nie świadczą o umacnianiu się ich władzy w Rosji[11]. Sacharow był przekonany, że Omsk może być skutecznie broniony i najpewniej odegrał znaczną rolę w przekonaniu Kołczaka do tego. Odwołał rozkazy ewakuacji wydane przez Diterichsa, nakazał 1 Armii powrót na linię frontu i zatrzymanie ruchu pociągów z Omska na wschód[11].
Opuszczenie Omska przez białych
[edytuj | edytuj kod]Sacharow mianował dowódcą operacji w Omsku gen. Wojciechowskiego, zaś gen. Iwanow-Rinow miał mieć pod swoim nadzorem władze cywilne. Ogłoszono ponadto kolejną (po dwóch nieudanych) mobilizację mężczyzn z miasta[11]. Nie doszedł natomiast do skutku powrót 1 Armii: Anatolij Piepielajew poinformował Sacharowa, że wydanie żołnierzom rozkazu powrotu do Omska niechybnie wywoła bunt[12]. Niezadowolenie było widoczne również wśród 30 tys. żołnierzy stacjonujących w samym Omsku[12]. W miarę marszu czerwonych w kierunku miasta poddawały im się całe jednostki białych, m.in. 4 i 15 dywizje syberyjskie[12]. Sacharow ostatecznie doszedł do przekonania, że obrona miasta nie jest jednak możliwa, gdy nieoczekiwanie nastąpiła odwilż na Irtyszu. Gdy do nocy z 10 na 11 listopada rzeka nie zamarzła ponownie, Sacharow wydał rozkaz ewakuacji Omska linią kolejową do Tomska i zniszczenia magazynów wojskowych[12]. 12 listopada w mieście wybuchła panika. Pojawiły się plotki, że Armia Czerwona zmierza do Omska od południa i jest bliska odcięcia linii kolejowej, po której miała odbywać się ewakuacja. Doszło również do niesubordynacji i aktów przemocy wśród żołnierzy[10], w dowództwie zapanował chaos[13]. Biali przed odejściem z miasta 12 listopada zamordowali 400 więźniów politycznych w omskich więzieniu[10]. Aleksandr Kołczak odjechał z Omska w nocy z 13 na 14 listopada, zabierając ze sobą 414 254 000 złotych rubli z dawnych carskich rezerw złota. W tym samym czasie z Omska odjechali generałowie Wojciechowski i Kappel ze sztabami[10]. Chociaż rząd Kołczaka formalnie nadal funkcjonował, opuszczenie Omska oznaczało faktycznie koniec sprawowania przez niego władzy choćby na części obszarów Syberii[13].
Rankiem 14 listopada 1919 r. do Omska wkroczyli żołnierze czerwonej 27 dywizji strzeleckiej, całkowicie zaskakując pozostające jeszcze w Omsku oddziały białych. Do wieczora całe miasto było w rękach czerwonych. Do niewoli dostało się 40 tys. białych żołnierzy i tysiąc oficerów, 3 pociągi pancerne, 3000 wagonów z uzbrojeniem i zapasami dla wojska, 40 dział, 500 karabinów maszynowych[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ J. Smele, Civil war..., s. 535-536.
- ↑ a b J. Smele, Civil war..., s. 537.
- ↑ J. Smele, Civil war..., s. 527.
- ↑ J. Smele, Civil war..., s. 522.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 538.
- ↑ a b c d e f J. D. Smele, Civil war..., s. 542.
- ↑ J. D. Smele, The "Russian"..., s. 118.
- ↑ a b c J. D. Smele, Civil war..., s. 543.
- ↑ a b c d J. D. Smele, Civil war..., s. 544.
- ↑ a b c d e J. D. Smele, Civil war..., s. 549.
- ↑ a b c d J. D. Smele, Civil war..., s. 545.
- ↑ a b c d J. D. Smele, Civil war..., s. 547.
- ↑ a b E. Mawdsley, Wojna..., s. 289-290.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 549-550.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mawdsley E., Wojna domowa w Rosji 1917–1920, Warszawa: Bellona, 2010, ISBN 978-83-11-11638-2.
- Smele J.D., Civil war in Siberia. The anti-Bolshevik government of Admiral Kolchak 1918-1920, Cambridge: Cambridge University Press, 1997, ISBN 978-0-521-57335-1.
- Smele J.D., The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, London: Hurst&Company, 2015, ISBN 978-1-84904-721-0.