Pasyn lucylla
| Neptis rivularis | |
| Scopoli, 1763 | |
_Neptis_rivularis_-_Horyniec-Zdr%C3%B3j_(gmina)_-_Pologne_-_male.jpg) Neptis rivularis ♂ – Horyniec-Zdrój | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
pasyn lucylla |
Pasyn lucylla (znany też pod polskimi synonimami: pokłonnik lucylla[1][2][3][4] pasyn wołowiczek[2][3][4]) (Neptis rivularis) – owad z rzędu motyli, z rodziny rusałkowatych (Nymphalidae). W Polsce objęty jest częściową ochroną gatunkową[5][6].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Pasyn lucylla to gatunek eurosyberyjski[7][8]. Rozciąga się od Alp południowej Europy do południowo-wschodniej Europy, następnie do Turcji i Kaukazu dalej ciągnie się przez południowe części Azji, m.in. zamieszkuje południową Syberię, Mongolię, północne Chiny, Tajwan, Koreę i sięga aż po Japonię[9].
W Europie występuje w południowo-wschodniej Szwajcarii[10], w północno-zachodnich[11] i północno-wschodnich Włoszech[10] (znany z Tyrolu[2]), Słowenii, zachodniej Chorwacji (na Wybrzeżu Dalmatyńskim), w centralnej Serbii, Bośni i Hercegowinie, we wschodniej Austrii[9], w Czechach[10] (na Morawach w pobliżu rzek: Oslava i Jihlava[12]), w południowo-wschodniej Polsce[13], w północnych i zachodnich Węgrzech i na Słowacji[10] (szczególnie w pasie Krasu Słowacko-Węgierskiego[2] tj. Zádielska dolinia[14], Zádiel[12], Turna nad Badvou[12], natomiast po stronie węgierskiej w Parku Narodowym Aggtelek[14]), również w Rumunii[9][10]. Lokalnie spotykany na południu Bałkanów oraz w Macedonii (Galicica Pl., Dolina Treska), a także w południowo-zachodniej Bułgarii i północnej Grecji (Rodopy)[9].
W Polsce pasyn lucylla to gatunek wyspowy[15]. Znany jest z pojedynczych znalezisk z południowo-wschodnich dzielnic[13]. Wykazywany z południowej części Podkarpacia[15]. (m.in. do 1995 roku był notowany w Magurskim Parku Narodowym[13], w późniejszych badaniach nie znaleziony[16]), Kotliny Sandomierskiej, Puszczy Solskiej[13] i Roztocza[13]. Najdalej na północ stwierdzony jest na Wyżynie Kieleckiej koło Starachowic[17][18][19].
Cechy
[edytuj | edytuj kod]Imago
[edytuj | edytuj kod]
Wierzchnia strona skrzydeł motyla jest czarnobrunatna z białym rysunkiem[20]. Przy zewnętrznym brzegu skrzydeł niekiedy widać białe zewnętrzne kreski[20]. Biały rysunek to przeważająca biała smuga (zwana przepaską środkową[21]) ciągnąca się wzdłuż tylnego i do połowy przedniego skrzydła, oddzielona w rzędzie od siebie dużymi białymi plamkami[20]. Przy brzegu skrzydła widoczny jest niekompletny rząd białych plamek[15]. Na przednich skrzydłach w komórce środkowej występują niewielkie białe plamki[21]. Spód skrzydeł jasnobrunatny z białym rysunkiem, którego elementy są jak gdyby odbiciem rysunku z wierzchniej strony skrzydeł[20][15]. Rozpiętość skrzydeł waha się pomiędzy 44–54 mm[21][20].
Stadia preimaginalne
[edytuj | edytuj kod]Jajo jest sferyczne, nieco wydłużone i szarozielonkawe[20], jest nieco podobne do krajowego pokłonnika kamilli[8]. Chorion jaja charakteryzuje się jamkami o kanciastych brzegach oraz niewielkimi szczecinkami w miejscach stykania się jamek[20].
Gąsienica ma zmienne ubarwienie od szarawego przez brązowoczerwonawe[3][8] do brunatnego[20][8], jest na stronie grzbietowej jaśniejsza z ukośnymi ciemniejszymi plamkami[20]. Na śród i zatułowiu oraz na drugim i ósmym segmencie odwłoka gąsienicy znajdują się pary krótkich, oszczecinionych wyrostków[20].
Stosunkowo krótka[3] poczwarka o perłowym połysku[8] z siateczkowym deseniem i charakterystyczną plamą w środkowej części pokryw skrzydeł[20] jest białobeżowa, pomarańczowa lub ciemnobrunatna[8]. Pokrywy skrzydeł mocno odstają, zaś wzdłuż grzbietu ciała poczwarki przebiega ostry grzebień z ciemnym obrzeżem[20]. Odwłok poczwarki po bokach pokryty jest podłużnymi paskami oraz cienkimi, ukośnymi białymi kreskami[20][8].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Okres pojawu
[edytuj | edytuj kod]Stadium jaja w przyrodzie zwykle trwa tydzień[8] i spotkać go można przez cały okres aktywności dorosłych motyli. Stadium gąsienicy trwa od lipca do końca maja w kolejnym roku[22]. Stadium poczwarki trwa około 3 tygodni w okresie między końcem maja a początkiem lipca[8]. Okres lotu Imagines (dorosłych motyli) odbywa się w jednym pokoleniu od połowy czerwca do sierpnia[20] (w innych krajach motyl pojawia się już od końca maja[12][9]).
Rozwój i etologia
[edytuj | edytuj kod]W okresie pojawu imagines zapłodniona przez samca – samica składa jaja zarówno na wierzchu jak i spodzie liścia rośliny pokaramowej[20]. Generalnie jest to brzeg liścia, najczęściej na ich końcu przy żyłce medialnej[9]. Po około tygodnia z jaja wylęga się młoda gąsienica, która nagryza liść z każdej strony od brzegu blaszki do żyłki środkowej, następnie sprzędza ze sobą brzegi jedwabną nitką, tworząc w ten sposób rurkowate schronienie, w którym przebywa[20][9]. Schronienie to jest przymocowane przędzą do gałązki i spełnia rolę hibernakulum, w środku którego zimuje (hibernuje) larwa motyla[20]. Przygotowanie do hibernacji z reguły odbywa się po trzecim stadium wzrostowym[20]. Na wiosnę w roku następnym, gąsienica budzi się z hibernacji, następnie żywi się liśćmi[20] do końca maja[22], po czym przeobraża się w poczwarkę[20]. Poczwarka (zwieszona za kremaster) przypomina liść przytwierdzony do łodygi[9]. Mniej więcej w połowie czerwca z poczwarki wylęga się dorosły motyl[22]. Motyle nie są płochliwe[4], daleko szybują, rzadko poruszają skrzydłami[8]. Spotyka się je w większych skupiskach w podszycie drzew[8] Siadają też na ziemi w pobliżu potoków, źródeł i na krzakach[4]. Zapylają kwiaty groszku wiosennego Lathyrus vernus, tawuły Spiraea sp., robinii akacjowej Robinia pseudoacacia, jeżyny Rubus oraz różne kwiaty roślin baldaszkowatych Apiacae[20].
Rośliny żywicielskie
[edytuj | edytuj kod]
W Polsce znaną rośliną żywicielską tego motyla jest tawuła bawolistna Spiraea salicifolia[20][15]. Podawane są jeszcze inne gatunki tawuły[3] na których żeruje larwa pasyna lucylla, a mianowicie Spiraea media[12], Spiraea chamaedryfolia[9], a także wiązówka błotna Filipendula ulmaria[12][9] i parzydło leśne Aruncus dioecus[9]. Gąsienice hodowane w niewoli akceptują również tawułę Spiraea bumata[9].
Środowisko
[edytuj | edytuj kod]
Motyl preferuje (raczej wiekowe[4]) lasy liściaste[9][20] i mieszane[20] na nizinach i pogórzach[4] ich skraje[3], leśne drogi[15], polany i zręby[20][15], wilgotne łąki[15], a także nasłonecznione zbocza porośnięte tawułą. Spośród lasów liściastych, w których występuje pasyn lucylla są różne zespoły lasów łęgowych[23] rosnących nad ciekami wodnymi, tj. Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion, Ficario-Ulmetum, Querco-Ulmetum minoris, Fraxino-Alnetum (Circaeo-Alnetum)[19][18][24].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jarosław Tykacz: Poznajemy motyle. Warszawa: PZWS, 1963, s. 65-66.
- ↑ a b c d Josef Moucha, Vlastimil Choc: Mały atlas motyli. Warszawa: PWRiL, 1972, s. 136-137.
- ↑ a b c d e f Josef Moucha, Bohuslaw Vančura: Atlas motyli. Warszawa: PWRiL, 1979, s. 78-79. ISBN 83-09-00270-X.
- ↑ a b c d e f Ivo Nowák, František Severa: Motyle. Leksykon przyrody. Warszawa: Delta, s. 52-53. ISBN 83-85817-76-X.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r., poz. 1348). [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..
- ↑ J. Beneš, M. Konvička, J. Dvořák, Z. Fric, Z. Havelda, A. Pavličko, V. Vrabec, Z. Weidenhoffer(red.): Motýli České republiky: Rozšíření a ochrana I, II / Butterflies of the Czech Republic: Distribution and conservation I, II.. Praha: SOM, 2002.
- ↑ a b c d e f g h i j k Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska: Motyle dzienne. Fauna Polski. Warszawa: Multico, 2010, s. 266-267. ISBN 978-83-7073-789-4.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Tom Tolman, Richard Lewington: Motyle Polski i Europy. Dąbrowa Górnicza: Influence, 2007, s. 168. ISBN 978-83-89462-01-5.
- ↑ a b c d e Otakar Kudrna: The distribution Atlas of European Butterflies. Oedippus, Nr 20, 2002.
- ↑ Tristan Lafranchis: Motyle dzienne. Przewodnik terenowy i klucz do rozpoznawania. Warszawa: Multico, 2007, s. 144-145. ISBN 978-83-7073-476-3.
- ↑ a b c d e f Vladimír Bělín: Motýli České a Slovenské republiky aktivnu í ve dne / Tagfalter, Widderchen und Glasflügler der Tschechischen und Slowakischen Republik. Zlín: Kabourek, 1999. ISBN 80-901466-7-8.
- ↑ a b c d e Jarosław Buszko: Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce 1986 – 1995. Toruń: Turpres, 1997, s. 57. ISBN 83-86-781-40-8.
- ↑ a b Zoltar Varga: The Lepidoptera of the Aggtelek National Park vol. II w: The Fauna of the Aggtelek National Park (11). Budapest: Hungarian History Museum, 1999, s. 443-504. ISBN 963-05-2518-6.
- ↑ a b c d e f g h Jarosław Buszko, Jarosław Bury, Zbigniew Wiatrak: Leksykon – motyle w: Najpiękniejsze motyle i trzmiele. Rzeszów: Libra, 2010, s. 156. ISBN 978-83-62568-00-0.
- ↑ Andrzej Kosior, Zbigniew Witkowski, Motyle dzienne (Rhopalocera) Magurskiego Parku Narodowego, Białowieża: Parki narodowe i rezerwaty przyrody, Nr 19(2), 2000, s. 67-83.
- ↑ Marcin Kutera, I kto by pomyślał, że u nas mamy bogactwo flory i fauny, Starachowice: Gazeta Starachowicka, Nr 17(722), 2006, s. 21.
- ↑ a b Andrzej Staśkowiak: Pasyn lucylla Neptis rivularis(Scopoli, 1763). 29-06-2006. [dostęp 2010-12-18]. (pol.).
- ↑ a b Marcin Kutera. Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) w okolicach Ostrowca Świętokrzyskiego, Starachowic i Skarżyska Kamiennej w Krainie Gór Świętokrzyskich (w trakcie recenzji i redagowania). „Parki Narodowe i rezerwaty przyrody”, s. 1-19, 2008.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Jarosław Buszko, Janusz Masłowski: Motyle Dzienne Polski. Nowy Sącz: Koliber, 2008, s. 175-176. ISBN 978-83-925150-4-3.
- ↑ a b c Jarosław Buszko, Janusz Masłowski: Atlas motyli Polski. Część I. Motyle dzienne (Rhopalocera). Warszawa: Image, 1993, s. 148-149.
- ↑ a b c Krzysztof Jonko: Neptis rivularis (Scopoli, 1763) w: Motyle Europy. [dostęp 2010-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-13)]. (pol.).
- ↑ Jan Marek Matuszkiewicz: Zespoły Leśne Polski. Warszawa: PWN, 2001. ISBN 83-01-13401-1.
- ↑ Tadeusz Głazek: Szata roślinna wybranych powierzchni obszaru Gór Świętokrzyskich i terenów przyległych na tle warunków siedliskowych. Warszawa: Fragmenta Faunistica Tom 29 Nr 11-12, 1985, s. 154-234. ISBN 83-01-06366-1.