Rabirius
Rabiriusz (Rabirius) – rzymski architekt działający w drugiej połowie I wieku n.e. Jako cesarski budowniczy był twórcą szeregu obiektów architektonicznych powstałych w tym okresie.
Znany jedynie dzięki literackiemu przekazowi w epigramatach Marcjalisa, urodził się zapewne po roku 30 p.n.e. i w młodości mógł być świadkiem wielkich prac budowlanych związanych ze wznoszeniem m.in. pałacu Nerona – tzw. Złotego Domu (Domus Aurea). Nie można wykluczyć, że w nich współuczestniczył, nim został nadwornym architektem Domicjana. Z jednego z utworów (Epigrammata X, 71) poety, również bliskiego kręgom dworskim, wiadomo, że boleśnie przeżył równoczesną śmierć obojga rodziców. Według nowszych ustaleń zgon jego należy umieszczać ok. 110-115 r. n.e.[1]
Zgodnie ze świadectwem wyrażającego swój podziw Marcjalisa (Epigrammata VII, 56), był przede wszystkim twórcą wielkiego kompleksu pałacowego na Palatynie wzniesionego w Rzymie dla Domicjana. Dla tegoż cesarza miał wybudować willową rezydencję w Górach Albańskich nieopodal Rzymu (Villa Albanum Domitiani)[2].
Imponujący pałac Flawiuszy na Palatynie był oficjalną rezydencją panującego do końca cesarstwa. Olbrzymi kompleks dzielił się na dwie części: publiczną, reprezentacyjną (tzw. Domus Flavia) oraz rozleglejszą prywatną, mieszkalną (Domus Augustana). W pierwszej szczególne znaczenie miały trzy pomieszczenia od strony głównego wejścia: recepcyjna Aula Regia – rodzaj sali tronowej z posągiem cesarza (zamiast Jowisza), oraz usytuowane po bokach: domowa kaplica (lararium) i bazylika (basilica Iovis). W zamyśle symbolizowały one trojaką władzę panującego: wykonawczą, sakralną i sądowniczą.
Część mieszkalna rozmieszczona na kilku poziomach, obejmowała m.in. olbrzymią salę jadalną (caenatio Iovis) rozbitą na szereg pomieszczeń, a także przylegający stadion (Stadium Palatium) z wydzielonym hipodromem i z luksusową lożą cesarską (pulvinar). Oprócz bibliotek i sal recepcyjnych całość urozmaicały portykowe dziedzińce (perystyle) z zielenią i fontannami oraz nimfea. Pozostałości tych gmachów wskazują, że jako główny materiał budowlany twórca wykorzystywał ówczesny beton (opus caementicium), okładając mury barwnym marmurem i często stosując w przesklepieniach łuki i kopuły.
Jak zauważono, w całości tego zespołu architektonicznego uderza doskonałe ogólne rozplanowanie, wyodrębnienie sali centralnej spośród przyległych pomieszczeń i w pełni przejawia się typowe dla rzymskiej architektury mistrzowskie rozwiązanie zagadnienia przestrzennego[3].
Poza tym z imieniem Rabiriusza jako cesarskiego architekta łączy się budowę na Polu Marsowym stadionu Domicjana[4] z przylegającym do niego odeonem. Przypuszczalnie mógł być również twórcą tzw. forum przejściowego (forum transitorium) – późniejszego Forum Nerwy, oddanego do użytku przez tego cesarza w 97 r.[5] Przypisuje mu się też prace przy regulacji rzeki Volturno oraz przy arterii Via Domitiana łączącej Puteoli z Sinuessą, wraz z budową na niej mostu i łuku triumfalnego. Panuje pogląd, że „wywarł on swoiste piętno na całym budownictwie epoki”[6].
Dyskusyjny, ale prawdopodobny jest udział Rabiriusza w planowaniu Forum Trajana, będącego ostatecznie dziełem współczesnego mu Apollodora z Damaszku, a także kwestia, w jakim stopniu plany te zostały wykorzystane przez jego następcę[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ William Lloyd MacDonald: The Architecture of the Roman Empire. An introductory study. Yale University Press, 1982, t. 1, s. 124-125.
- ↑ Posiadłość o powierzchni ok. 1400 ha, gdzie cesarz głównie spędzał czas na ulubionych polowaniach (Swetoniusz: Żywoty cezarów, Domicjan 19).
- ↑ Kazimierz Kumaniecki: Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: PWN, 1965, s. 481.
- ↑ W miejscu dzisiejszego Piazza Navona, który ogólnie powtarza jego kształt i wymiary; wzniesiony w 86 r. obok term Nerona, zrujnowany już w V wieku n.e. (Por. Swetoniusz: Żywoty cezarów, Domicjan 5).
- ↑ Por. Swetoniusz: Żywoty cezarów, Domicjan 5.
- ↑ Anna Sadurska: W cieniu Panteonu. O sztuce starożytnego Rzymu. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1965, s. 94.
- ↑ Giuseppe Lugli: Date de la fondation du forum de Trajan w: "Comptes-rendus des séances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres" t. 109 (1965), s. 235-237.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Janusz A. Ostrowski: Słownik artystów starożytności. Architektura, rzeźba, malarstwo, rzemiosło artystyczne. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1994, s. 178-179.
- Jean-Claude Fredouille: Słownik cywilizacji rzymskiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998, s. 238.
- Slovník antické kultury. Praha: Vydavateľstvo Svoboda, 1974, s. 523.
- Gajusz Swetoniusz Trankwillus: Żywoty cezarów. Przeł. J. Niemirska-Pliszczyńska. Wrocław: Ossolineum, 1987.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Rabirius – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)