Przejdź do zawartości

Rezerwat Biosfery Repetek

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rezerwat Biosfery Repetek
Repetek goraghanasy
Ilustracja
Pustynia Kara-kum we wschodnim Turkmenistanie (2008)
rezerwat przyrody (zapowiednik)
rezerwat biosfery
Państwo

 Turkmenistan

Siedziba

stacja kolejowa Repetek, 746100, wilajet lebapski[1]

Data utworzenia

27 października 1927[2][1]

Powierzchnia

34 600 ha[2][1]

Położenie na mapie Turkmenistanu
Mapa konturowa Turkmenistanu, po prawej znajduje się punkt z opisem „Rezerwat Biosfery Repetek”
Położenie na mapie Azji
Mapa konturowa Azji, po lewej znajduje się punkt z opisem „Rezerwat Biosfery Repetek”
Ziemia38°36′21,4″N 63°12′49,6″E/38,605944 63,213778

Rezerwat Biosfery Repetek[3][2] (turkm. Repetek biosfera goraghanasy), Państwowy Rezerwat Biosfery Repetek[4] (turkm. Repetek Döwlet biosfera goraghanasy), Państwowy Rezerwat Przyrody Repetek[1]rezerwat przyrody (zapowiednik) o powierzchni 34 600 ha utworzony w 1927 roku, znajdujący się na pustyni Kara-kum we wschodnim Turkmenistanie, w wilajecie lebapskim, ok. 70 km na południowy zachód od miasta Türkmenabat.

Od 1979 roku rezerwat Repetek jest rezerwatem biosfery UNESCO MAB[1]. W 2023 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako jeden z obiektów w ramach wpisu seryjnego o nazwie Pustynie turańskie z mroźnymi zimami(inne języki)[5]. Część obszaru rezerwatu od 2006 roku stanowi ostoję ptaków IBA[6].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Znaczek pocztowy z 1994 roku przedstawiający Rezerwat Repetek

Początki rezerwatu sięgają 1912 roku, kiedy z inicjatywy Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego we wschodniej części pustyni Kara-kum utworzono Repetecką Stację Piaszczysto-Pustynną[1]. Na jej bazie w październiku 1927 roku celem badań i ochrony pustynnej flory, fauny oraz elementów krajobrazu ustanowiono Państwowy Rezerwat Przyrody (zapowiednik) Repetek będący jednym z najstarszych obszarów ochrony ścisłej w całej Azji Środkowej[1][2]. W 1952 roku uchwałą Rady Ministrów Turkmeńskiej SRR zatwierdzono granice rezerwatu, które pozostają niezmienione aż do czasów obecnych[1].

19 lutego 1979 roku rezerwat Repetek został ustanowiony rezerwatem biosfery UNESCO[1]. Od marca 2009 roku figuruje na turkmeńskiej liście informacyjnej – liście obiektów rozważanych do zgłoszenia na listę światowego dziedzictwa UNESCO[4]. W 2023 roku Rezerwat Biosfery Repetek został wpisany na tę listę wraz z trzynastoma innymi obiektami z Turkmenistanu, Kazachstanu i Uzbekistanu jako jeden z komponentów wpisu seryjnego o nazwie Pustynie turańskie z mroźnymi zimami(inne języki)[5]. Część obszaru rezerwatu (73 247 ha) od 2006 roku stanowi również ostoję ptaków IBA organizacji BirdLife International[6], a w 2014 roku wokół rezerwatu wytyczono strefę buforową o powierzchni 47 324 ha[1].

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Teren rezerwatu charakteryzuje się typowym pustynnym krajobrazem, z piaszczystymi wydmami sierpowatymi (barchanami) o wysokości 15–20 m, które ciągną się na długość 8–10 km[4]. Zbocza wschodnie wydm są bardziej łagodne, zachodnie zaś – bardziej strome, przechodzące w zagłębienia międzywydmowe o szerokości kilkuset metrów[6][4]. W zachodniej części rezerwatu zagłębienia te stopniowo przechodzą w mniejsze, pagórkowate wydmy[6][4]. Teren rezerwatu przecina droga oraz linia Kolei Transkaspijskiej(inne języki) ze stacją kolejową Repetek zatrudniająca 60% miejscowej ludności[4]. Teren zamieszkuje 350–360 mieszkańców[2][1], którzy poza pracą na kolei zajmują się również hodowlą bydła, handlem oraz pracą na stacji badawczej[4][1].

Rezerwat Biosfery Repetek charakteryzuje się klimatem podzwrotnikowym kontynentalnym, wybitnie suchym, typowym dla Azji Środkowej[4][2]. Średnia roczna suma opadów wynosi 134 mm, z czego 86% przypada na miesiące zimowe i wiosenne[1]. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi +16,3 °C. W porze suchej trwającej od maja do września dobowe temperatury wahają się między +29 °C a +33 °C. Rekordowo niską temperaturę (–31 °C) odnotowano 26 stycznia 1969, natomiast 29 lipca 1983 roku temperatura wyniosła +50,1 °C[1].

Flora i fauna

[edytuj | edytuj kod]
Zarośla saksaułowe na pustyni Gobi w Mongolii (2006)

Flora Rezerwatu Biosfery Repetek obejmuje 134 gatunki, w tym 21 gatunków roślin drzewiastych, z których do najważniejszych należą saksauł bezlistny(inne języki) (saksauł czarny; Haloxylon ammodendron) i saksauł biały (Haloxylon persicum), które wraz z roślinami z rodzaju Salsola oraz Ephedra tworzą zarośla porastające w 2016 roku powierzchnię 14 532 ha, głównie w zagłębieniach pomiędzy barchanami[6][4][1]. Same wydmy porastają głównie Calligonum arborescens, Calligonum caput-medusae i Stipagrostis karelinii(inne języki); występuje tu również rzadki Ammodendron conollyi(inne języki)[4][6].

Rezerwat Biosfery Repetek zamieszkuje ponad 1100 gatunków bezkręgowców, 22 gatunki gadów (w tym waran szary (Varanus griseus) figurujący w turkmeńskiej Czerwonej Księdze) oraz 29 gatunków ssaków (w tym jeżozwierz, ryś i karakal)[2][6]. Na terenie rezerwatu występuje populacja narażonej na wyginięcie gazeli czarnoogonowej (Gazella subgutturosa)[4]. Awifaunę reprezentuje 201 gatunków ptaków, w tym zagrożone gatunki ptaków migrujących – pelikan kędzierzawy (Pelecanus crispus), bielik wschodni (Haliaeetus leucoryphus), sęp kasztanowaty (Aegypius monachus), błotniak stepowy (Circus macrourus), orzeł cesarski (Aquila heliaca), derkacz (Crex crex), hubara arabska (Chlamydotis undulata macqueenii) i kraska (Coracias garrulus) oraz lęgowych – pustułeczka (Falco naumanni) i raróg (Falco cherrug)[4]. Gatunkami z Czerwonej Księgi Turkmenistanu były według stanu z 1999 roku orzeł przedni (Aquila chrysaetus), puchacz (Bubo bubo), wróbel pustynny (Passer simplex), gadożer (Circaetus gallicus), pelikan różowy (Pelecanus onocrotalus), warzęcha (Platalea leucorodia) i myszołów zwyczajny (Buteo buteo)[6].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j k l m n o Cold Winter Deserts of Turan – Nomination Text [online], UNESCO World Heritage Centre, styczeń 2022 [dostęp 2024-03-10] (ang.).
  2. a b c d e f g UNESCO, Repetek Biosphere Reserve, Turkmenistan [online], unesco.org/biosphere, październik 2018 [dostęp 2024-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-11] (ang.).
  3. Kara-kum, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-03-10].
  4. a b c d e f g h i j k l UNESCO World Heritage Centre, Repetek Biosphere State Reserve [online], whc.unesco.org, 16 marca 2009 [dostęp 2024-03-10] (ang.).
  5. a b Polski Komitet ds. UNESCO, Turkmenistan [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-03-10] (pol.).
  6. a b c d e f g h Repetek TM045 [online], BirdLife Data Zone [dostęp 2024-03-11].