Szynszyla
| Chinchilla | |||
| E.T. Bennett, 1829[1] | |||
 Przedstawiciel rodzaju – szynszyla krótkoogonowa (Ch. chinchilla) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
szynszyla | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Chinchilla lanigera E.T. Bennett, 1829 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Gatunki | |||
| |||
| Zasięg występowania | |||
 Chinchilla chinchilla Chinchilla lanigera | |||
Szynszyla[4] (Chinchilla) – rodzaj ssaków z rodziny szynszylowatych (Chinchillidae).
Rozmieszczenie geograficzne gatunków
[edytuj | edytuj kod]Historyczny zasięg występowania szynszyli krótkoogonowej obejmował tereny całych Andów w północno-zachodniej Argentynie, Chile, Peru i Boliwii na wysokości od 3000 do 6000 m n.p.m. Z terenów Peru i Boliwii brakuje oficjalnych potwierdzeń istnienia gatunku od ponad 50 lat. Obserwacje lokalnych mieszkańców i pracowników parków narodowych wskazują jednak, że populacje tych zwierząt mogą jednak istnieć na terenach przygranicznych Boliwii[5]. W 2012 roku naukowcy poinformowali o odkryciu populacji tych zwierząt (około 12 osobników) w Parku Narodowym Nevado Tres Cruces położonym na terenie chilijskiego regionu Atakama. W tej części Chile nie odnotowywano istnienia populacji od kilkudziesięciu lat[6].
Na temat historycznych miejsc rozmieszczenia populacji szynszyli małej informacje są bardzo skąpe, bowiem przez dziesięciolecia gatunek był tępiony przez człowieka, a nie prowadzono szczegółowych badań populacji na wolności[7]. Dzika populacja C. lanigera żyje w Rezerwacie Narodowym Las Chinchillas (hiszp. Reserva Nacional Las Chinchillas) – rezerwacie położonym w okolicy miasta Illapel w chilijskiej prowincji Choapa (region Coquimbo) – oraz w okolicy chilijskiego La Higuera położonego 100 km na północ od Coquimbo[7]. Zdecydowana większość dzikich C. lanigera jest jednak skupiona w 42 koloniach rozsianych dookoła Las Chinchillas Nacional Reserve[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 220–380 mm, długość ogona 100–170 mm, długość ucha 45–48 mm, długość tylnej stopy 54–120 mm; masa ciała 369–850 g[9][10].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1829 roku brytyjski zoolog Edward Turner Bennett w publikacji swojego autorstwa o tytule The gardens and menagerie of the Zoological Society delineated[1]. Na gatunek typowy Bennett wyznaczył (oznaczenie monotypowe) szynszylę małą (Ch. lanigera).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Chinchilla: hiszp. chinchilla ‘szynszyla’, od rdzennej, południowoamerykańskiej nazwy[11].
- Eriomys (Eryomis): gr. εριον erion ‘wełna’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Eriomys chinchilla H. Lichtenstein, 1829.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące gatunki[13][10][14][4]:
- Chinchilla lanigera E.T. Bennett, 1829 – szynszyla mała
- Chinchilla chinchilla (H. Lichtenstein, 1829) – szynszyla krótkoogonowa
Rodzaj Chinchilla obejmuje dwa znane współcześnie gatunki: szynszyla mała (Chinchilla lanigera)[7], oraz szynszyla krótkoogonowa (Chinchilla chinchilla[15] lub Chinchilla brevicaudata[16][17]) określanej również jako Bolivian chinchilla, Peruvian chinchilla lub Royal chinchilla. Literatura zoologiczna na temat gatunków szynszyli jest nieuporządkowana i w przeszłości była dość skąpa, a w 1937 roku Theodor Bidlingmaier wspominał jedynie o zauważalnych różnicach morfologicznych poszczególnych kolonii i lokalizacji[18]. Gryzonie z rodzaju Chinchilla zostały przez człowieka przetrzebione i nie można obecnie stwierdzić, czy w niedalekiej przeszłości nie istniały odrębne gatunki lub podgatunki szynszyli[19].
Po przeprowadzeniu porównawczych badań genetycznych osobników z kolonii żyjących w okolicach Auco, z szynszylami z rejonu Talca naukowcy stwierdzili, że różnice w budowie genetycznej między poszczególnymi populacjami żyjącymi na wolności są duże[20]. Zdaniem badaczy forma udomowiona szynszyli jest w rzeczywistości hybrydą powstałą w wyniku krzyżowania gatunków z rodzaju Chinchilla[17][20], prawdopodobnie C. lanigera z C. chinchilla (C. brevicaudata)[21]. Wobec tego faktu, a także znacznych różnic, jakie po udomowieniu tych Chinchilla zachodzą na skutek inbredu, uzasadnione byłoby używanie odrębnego określenia dla formy szynszyli udomowionych. Mimo licznych aluzji w literaturze zoologicznej[21][17][20] formalnie nie została przyjęta żadna odmienna forma nazewnictwa dla szynszyli hodowlanej.
W obrębie C. chinchilla wyodrębniane są dwa podgatunki[15]:
- C. chinchilla chinchilla Lichtenstein, 1829
- C. chinchilla boliviana Brass, 1911
W języku polskim nazwa „szynszyla” była także stosowana jest również dla wiskaczy peruwiańskiej (Lagidium peruanum), nazywanej czasem szynszylą dużą[22]. Gatunek ten nie jest jednak zaliczany do rodzaju Chinchilla[14].
Status zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]Zarówno szynszyla mała, jak i szynszyla krótkoogonowa są zaliczane przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) do gatunków krytycznie zagrożonych na wolności[7][5][23].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Eriomys H. Lichtenstein, 1829.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b E.T. Bennett: The gardens and menagerie of the Zoological Society delineated. Cz. 1. Chiswick: Printed by C. Whittingham, 1829, s. 1. (ang.).
- ↑ M.H.Ch. Lichtenstein: Darstellung neuer oder wenig bekannter Säugethiere in Abbildungen und Beschreibungen: von fünf und sechzig Arten auf funfzig colorirten Steindrucktafeln nach den Originalen des Zoologischen Museums der Universität zu Berlin. Berlin: C.G. Lüderitz, 1827–1834, s. ryc. xxviii.
- ↑ R.-P. Lesson: Histoire naturelle générale et particulière des mammifères et des oiseaux découverts depuis le mort de Buffon. Mammifères. W: Complement des oeuvres de Buffon, ou histoire naturelle des animaux rares découverts par les naturalistes et les voyageurs depuis la mort de Buffon. T. 5: Suite des mammifères. Paris: Roret, 1836, s. 378. (fr.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 288. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b N. Roach, R. Kennerley, Chinchilla chinchilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-05-05] (ang.).
- ↑ Pablo Valladares F., Martín Espinosa, Mauricio Torres, Eric Diaz, Nicolai Zeller, Jorge de La Riva, Moisés Grimberg, Ángel Spotorno. Nuevo registro de Chinchilla chinchilla (Rodentia, Chinchillidae) para la región de Atacama, Chile. Implicancias paea su estado de conservación. „Mastozoología neotropical”. 19 (1), s. 173–178, 2012. Sarem. ISSN 0327-9383. (hiszp.).
- ↑ a b c d Jaime E. Jiménez. The extirpation and current status of wild chinchillas Chinchilla lanigera and C. brevicaudata. „Biological Conservation”. 77 (1), s. 1–6, 1996-07-01. Elsevier. (ang.).
- ↑ Jaime E. Jiménez. Conservation of the Last Wild Chinchilla (Chinchilla lanigera) Archipelago: A Metapopulation Approach. „Vida Silvestre Neotropical”. 4 (2), s. 89–97, 1995. EUNA. (ang.).
- ↑ A. Spotorno & P. Valladares: Family Chinchillidae (Viscachas and Chinchillas). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 478–479. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
- ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 358. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 181.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 270.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-16]. (ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 556. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Chinchilla. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 4 listopada 2009]
- ↑ Chinchilla brevicaudata, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-06-19] (ang.).
- ↑ a b c Angel E. Spotorno, Carlos A. Zuleta, J. Pablo Valladares, Amy L. Deane i inni. Chinchilla laniger. „Mammalian Species”. 758, s. 1–9, 2004-12-15. American Society of Mammologists. (ang.).
- ↑ Theodor Carlos Bidlingmaier. Endangered mammals of Chile: status and conservation. „Journal of Mammalogy”. 18 (2), s. 159–163, maj 1937. American Society of Mammalogists. (ang.).
- ↑ Sterling D. Miller, Jurgen Rottmann, Kenneth J. Raedeke, Richard D. Taber. Endangered mammals of Chile: Status and conservation. „Biological Conservation”. 25 (4), s. 335–352, kwiecień 1983. Elsevier. (ang.).
- ↑ a b c Marina F. Ponzio i inni, A non-invasive method for assessing stress in the chinchilla (Chinchilla lanigera)., Universidad Nacional de Córdoba, s. 1–4 [dostęp 2011-06-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-09] (ang.).
- ↑ a b Melanie Daphnee Stekelorom-Parmentelat, Le chinchilla, nouvel animal de compagnie, t. 10, Ecole Nationale Veterinaire de Lyon, 2006, s. 1–188 [dostęp 2011-06-25] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-25] (fr.).
- ↑ Zygmunt Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
- ↑ N. Roach, R. Kennerley, Chinchilla lanigera, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-05-05] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).