Tezy o Feuerbachu

Tezy o Feurbachu (oryg. niem. Thesen über Feuerbach) – jedenaście krótkich filozoficznych notatek napisanych przez Karla Marksa jako ogólne streszczenie dla pierwszego rozdziału Ideologii niemieckiej w 1845. Tak samo jak dzieło, dla którego są szkicem, nie zostały opublikowane za życia Marksa - ujrzały światło dzienne dopiero w 1888 roku, kiedy zostały zamieszczone w dodatku do pamfletu napisanego przez współpracownika i najlepszego przyjaciela Marksa Fryderyka Engelsa. Dokument ten jest najczęściej pamiętany jako źródło słynnego cytatu: „Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat; idzie jednak o to, aby go zmienić”.

Historia

Tło historyczne

W lutym 1845 roku Karl Marks został wydalony z Francji przez ministra spraw zagranicznych François Guizota^[1]. Bezpośrednim tego powodem było żądanie rządu pruskiego, który wyraził protest przeciw krytycznym wystąpieniom gazety „Vorwärts” pod adresem pruskiego absolutyzmu. W szeregu artykułów, opublikowanych w tej gazecie, widać było rękę redaktorską Marksa, który nadawał ton ideowy pismu^[2].

Marks odnalazł schronienie w Brukseli, gdzie dołączył do niego na parę miesięcy, począwszy od kwietnia, jego polityczny współpracownik Friedrich Engels^[1]. To właśnie w Brukseli Marks zaczął rozwijać swoją koncepcję materializmu historycznego – poglądu głoszącego, iż ogromne polityczne przewroty w historii były spowodowane przez ekonomiczną walkę klas uciskanych z klasami panującymi.

Marks rozpoczął pracę nad nowym dziełem, które miało przedstawić jego filozofię postępu historycznego, zatytułowanym Ideologia niemiecka^[3]. W związku z tym projektem, Marks napisał zwięzłą wypowiedź zawierającą 11 punktów i przeróżne epigramy na temat idei Ludwiga Feuerbacha, znanego mu filozofa należącego do grupy młodoheglistów. Uważał go za najbardziej współczesnego proponenta materializmu, jednak takiego, który nie wyciągnął ze swoich filozoficznych dociekań odpowiednich wniosków na temat polityki. Większość tez jest rozwinięta w Ideologii niemieckiej.

Historia publikacji

Mimo usilnych starań o znalezienie wydawcy, Ideologia niemiecka nie została wydana za życia Marksa i Engelsa^[4]. Polemika ta została w pełni opublikowana dopiero w 1932 przez Instytut Marksa, Engelsa i Lenina w Moskwie należący do Centralnego Komitetu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego^[5].

Również i Tezy o Feuerbachu nie zostały opublikowane w trakcie życia Marksa. Pierwszy raz w zedytowanej formie pojawiły się w pamflecie Fryderyka Engelsa zatytułowanym Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej^[6]. Oryginalny tekst Marksa opublikowany został dopiero w 1924 w niemieckim oryginale i rosyjskim tłumaczeniu jako część Archiw Marksa i Engelsa, księgi I, wydanych przez Instytut Marksa i Engelsa w Moskwie^[7].

Zawartość

Jedenasta Teza o Feuerbachu w oryginalnym niemieckim rękopisie

Marks ostro krytykuje myślowy materializm młodoheglistów, twierdząc, że widzą „esencję człowieka” w izolacji i abstrakcji, kiedy prawdziwą naturę człowieka można poznać tylko w kontekście otaczającego go społeczeństwa^[8]. Pisze, że aby obalić religię nie wystarczy opisać jej pochodzenia i określić ją jako irracjonalną, lecz gruntownie przekształcić niesprawiedliwe społeczne i ekonomiczne relacje, z których bierze się religia^[4].

Przeciwstawiając swą filozofię wszystkim dotychczasowym teoriom filozoficznym, Marks sformułował swą słynną tezę, która dobitnie wyraża rewolucyjną istotę marksizmu^[9]^[10]:

Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat; idzie jednak o to, aby go zmienić^[11]

Die Philosophen haben die Welt nur verschieden interpretiert; es kommt aber darauf an, sie zu verändern.

— Tezy o Feuerbachu 11

W tym lakonicznym twierdzeniu zawarte jest jądro rewolucyjnego przewrotu dokonanego przez marksizm w filozofii: Marks i Engels powiązali w jedno rewolucyjną teorię i rewolucyjną praktykę, filozofię i politykę^[12].

Mimo że tekst chce zachować „krytyczny” ton do krytycznego niemieckiego idealizmu, to jednak przemienia ową krytykę w praktyczną, materialną, polityczną formę.

Wykorzystanie tekstu

Jedenasta Teza o Feuerbachu – „Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat; idzie jednak o to, aby go zmienić” – została użyta przez Siergieja Prokofjewa w jego Kantacie z okazji 20. rocznicy rewolucji październikowej^[13].

Jedenasta Teza jest wygrawerowana na wejściu do Uniwersytetu Humboldtów na Unter den Linden w Berlinie. Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec zamówiła napis w roku 1953 jako część rekonstrukcji po drugiej wojnie światowej^[14].

To samo zdanie jest epitafium Karla Marksa wygrawerowanym na jego nagrobku w Highgate Cemetery w Londynie, razem z ostatnim zdaniem Manifestu komunistycznego: „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się”!

Przypisy

↑ ^a ^b Lev Churbanov, „Preface” to Karl Marx-Frederick Engels Collected Works: Volume 5: Marx and Engels, 1845-47. New York: International Publishers, 1976, p. xiii.
↑ Ojzerman 1966 ↓, s. 425.
↑ Churbanov, „Preface” to Marx-Engels Collected Works: Volume 5, p. xiv.
↑ ^a ^b Churbanov, „Preface” to Marx-Engels Collected Works: Volume 5, p. xv.
↑ Lev Churbanov, Annotation to Karl Marx and Frederick Engels, The German Ideology, in Karl Marx-Frederick Engels Collected Works: Volume 5: Marx and Engels, 1845-47. New York: International Publishers, 1976, p. 20.
↑ Frederick Engels, Ludwig Feuerbach und der Ausgang der Klassischen deutschen Philosophie...Mit Anhang Karl Marx über Feuerbach von Jahre 1845 (Ludwig Feuerbach and the End of Classical German Philosophy ... With Notes on Feuerbach by Karl Marx 1845). Berlin: Verlag von J.H.W. Dietz, 1888; pp. 69–72.
↑ Cyril Smith and Don Cuckson (trans.), Karl Marx: "Theses on Feuerbach", Marxists Internet Archive, 2002. www.marxists.org/
↑ Churbanov, „Preface” to Marx-Engels Collected Works: Volume 5, pp. xiv–xv.
↑ Czertkow i in. 1955 ↓, s. 11.
↑ Krótki słownik filozoficzny 1955 ↓, s. 684.
↑ Karol Marks. Tezy o Feuerbachu
↑ Spirkin 1968 ↓, s. 58.
↑ Gregor Tassie, Kirill Kondrashin: His Life in Music. Lanham, MD: Scarecrow Press, 2010, p. 186.
↑ Lena Rohrbach and Thomas Schmidt, „Vorsicht Stufe!“ – Vorsicht Marx? Humboldt University, 2009.

Bibliografia

Wiktor Czertkow, Sawwa Dudel, Iwan Kuzniecow, Michaił Leonow, Teodor Ojzerman, Nikołaj Owczynnikow, i in.: Materializm dialektyczny. Pod ogólną redakcją J.F. Aleksandrowa. Tłumaczyli Halina Zielnikowa, Zdzisław Nieman, Halina Waśkowska, Stanisław Radziszewski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1955.
Teodor Ojzerman: Tezy o Feuerbachu. W: T.I. Ojzerman: Powstanie filozofii marksistowskiej. Tłumaczyli: Władysław Jankowski, Michał Kelles-Krauz, Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1966, s. 425-437. (pol.).
Aleksandr Spirkin: Zarys filozofii marksistowskiej (Tyt. oryg.: Kurs marksistskoj fiłosofii). Tł. Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968. (pol.).
„Tezy o Feuerbachu”. W: Krótki słownik filozoficzny. Mark Rozental, Pawieł Judin (red.). Warszawa: Książka i Wiedza, 1955, s. 683–684. (pol.).

Linki zewnętrzne

Karol Marks. Tezy o Feuerbachu (marxists.org)

[ChurbanovXIII-1] Lev Churbanov, „Preface” to Karl Marx-Frederick Engels Collected Works: Volume 5: Marx and Engels, 1845-47. New York: International Publishers, 1976, p. xiii.

[CITEREFOjzerman1966425-2] Ojzerman 1966 ↓, s. 425.

[ChurbanovXIV-3] Churbanov, „Preface” to Marx-Engels Collected Works: Volume 5, p. xiv.

[ChurbanovXV-4] Churbanov, „Preface” to Marx-Engels Collected Works: Volume 5, p. xv.

[5] Lev Churbanov, Annotation to Karl Marx and Frederick Engels, The German Ideology, in Karl Marx-Frederick Engels Collected Works: Volume 5: Marx and Engels, 1845-47. New York: International Publishers, 1976, p. 20.

[6] Frederick Engels, Ludwig Feuerbach und der Ausgang der Klassischen deutschen Philosophie...Mit Anhang Karl Marx über Feuerbach von Jahre 1845 (Ludwig Feuerbach and the End of Classical German Philosophy ... With Notes on Feuerbach by Karl Marx 1845). Berlin: Verlag von J.H.W. Dietz, 1888; pp. 69–72.

[7] Cyril Smith and Don Cuckson (trans.), Karl Marx: "Theses on Feuerbach", Marxists Internet Archive, 2002. www.marxists.org/

[8] Churbanov, „Preface” to Marx-Engels Collected Works: Volume 5, pp. xiv–xv.

[CITEREFCzertkowDudelKuzniecowLeonow195511-9] Czertkow i in. 1955 ↓, s. 11.

[CITEREFKrótki_słownik_filozoficzny1955684-10] Krótki słownik filozoficzny 1955 ↓, s. 684.

[Tezy-11] Karol Marks. Tezy o Feuerbachu

[CITEREFSpirkin196858-12] Spirkin 1968 ↓, s. 58.

[13] Gregor Tassie, Kirill Kondrashin: His Life in Music. Lanham, MD: Scarecrow Press, 2010, p. 186.

[14] Lena Rohrbach and Thomas Schmidt, „Vorsicht Stufe!“ – Vorsicht Marx? Humboldt University, 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Dzieła	18 brumaire’a Ludwika Bonaparte Manifest komunistyczny Kapitał Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki
Marksistowska teoria społeczna	Awangarda klasy Baza Byt społeczny Formacja społeczna Klasa społeczna Klasa w sobie Komunizm pierwotny Materializm historyczny Nadbudowa społeczeństwa Proletariat Siły wytwórcze Stosunki produkcji Typologia państw w ujęciu marksistowskim Walka klas Wyzysk siły roboczej Środki produkcji Świadomość klasowa
Działacze	Karl Marx Friedrich Engels Karl Kautsky Róża Luksemburg Włodzimierz Lenin Lew Trocki Antonio Gramsci Slavoj Žižek
Filozofia	Filozofia marksistowsko-leninowska Materializm dialektyczny Determinizm ekonomiczny Ekonomia marksistowska Laborystyczna teoria wartości Kontrola robotnicza Socjologia marksistowska Socjalizm naukowy Szkoła frankfurcka Marksistowska teoria prawa Opium ludu Obumieranie państwa
Zobacz też	Socjalizm Leninizm Deleonizm Komunizm Trockizm Neomarksizm Neokomunizm Luksemburgizm Goszyzm Teologia wyzwolenia Sytuacjonizm Austromarksizm Autonomizm Feminizm marksistowski Marksizm analityczny Postmarksizm Poznańska szkoła metodologiczna Rewizjonizm krytyka kapitalizmu