Transkrypcja języka chińskiego

Edykt cesarski w piśmie phags-pa pochodzenia tybetańskiego.

Zhuyin, chiński system transkrypcji języka mandaryńskiego

Gazeta z lat 30 XX w. wydrukowana w całości w systemie latinxua sin wenz w grafii łacińskiej

Sposób zapisu czterech tonów sylaby „guo” w systemie gwoyeu romatzyh

Dungański tekst prawniczy: lewa strona w języku arabskim, prawa po chińsku w arabskim systemie xiao’erjing

Wyraz „Chiny” zapisany w hanyu pinyin, tongyong pinyin oraz tradycyjnymi i uproszczonymi znakami chińskimi

Transkrypcja języka chińskiego – różne systemy oddania dźwięków języka chińskiego za pomocą innych alfabetów. W ciągu wieków takich prób było wiele, obecnie największą popularnością na świecie cieszy się system hanyu pinyin, opracowany przez Chińczyków w 1956 roku i zaadaptowany oficjalnie na arenie międzynarodowej w 1979. Często można się spotkać również ze starszym systemem Wade-Gilesa, opartym na ortografii angielskiej oraz systemem Palladiusza, opartym na cyrylicy, popularnym w Związku Radzieckim. Obecnie sinolodzy w Rosji posługują się także pinyinem (słowniki, podręczniki itd.), natomiast system Palladiusza służy do transkrypcji na język rosyjski nazwisk, nazw geograficznych itd. Oprócz powyższych systemów istnieją również konwencje narodowe w różnych krajach, np. niemiecka, francuska, czeska itp., oparte na alfabecie łacińskim, oraz alternatywne sposoby transkrypcji opracowane w różnych okresach w krajach chińskojęzycznych wykorzystujące bądź to litery łacińskie, jak np. gwoyeu romatzyh, bądź też skrócone znaki wywodzące się z pisma chińskiego, jak bopomofo. Niektóre systemy transkrypcji, zwłaszcza polski i francuski, nie do końca odpowiadają obecnie przyjętemu systemowi pinyin, oddającego dźwięki współczesnego standardowego języka mandaryńskiego, z tego względu, że w niektórych przypadkach biorą one pod uwagę etymologię słów, a nie dzisiejszą wymowę pekińską. Na przykład w transkrypcji polskiej ts- przed -a, -o i -e oznacza polski dźwięk „c”, zaś przed -i oraz -ü polski dźwięk „ć”. Podobnie k- przed -i oraz -ü czyta się jak „ć”, natomiast w pozostałych przypadkach jako „k”. Przykładem takiego archaizującego zapisu jest polska nazwa „Pekin”. Współczesna wymowa to mniej więcej Pejćing lub Bejdźing (w pinyin zapisywana jako Beijing). Takie etymologiczne rozróżnienie spółgłosek nie zachowało się we współczesnym języku literackim, natomiast istnieje ono do tej pory w wielu dialektach chińskich.

Różne systemy transkrypcji opracowano nie tylko dla tzw. języka mandaryńskiego stanowiącego urzędową, oficjalną odmianę języka chińskiego zarówno w ChRL, jak i na Tajwanie, lecz także dla innych dialektów/języków chińskich, używanych zazwyczaj jedynie w formie mówionej. Dla samego języka kantońskiego istnieje kilka systemów transkrypcji.

Zapis poszczególnych dźwięków w różnych systemach transkrypcji

Uwaga: W poniższej tabelce należy kliknąć symbol przy nazwie systemu, aby dostosować porządek alfabetyczny w każdej kolumnie.

IPA	EFEO	WG	Hanyu pinyin	Othmar-Lessing
p	p	p	b	b
pʰ	p’	p’	p	p
t	t	t	d	d
tʰ	t’	t’	t	t
k	k	k	g	g
kʰ	k’	k’	k	k
ts	ts	ts	z	ds
tsʰ	ts’	ts’	c	ts
tʂ	tch	ch	zh	dsch
tʂʰ	tch’	ch’	ch	tsch
tɕ	k/ts	ch	j	dj
tɕʰ	k'/ts’	ch’	q	tj
ɕ	s/h	hs	x	s
w	ou/w	w	w	w
j	i/y	y	y	y
ɤ	ö/é	o/ê	e	ö
ɚ	eul	êrh	er	örl
ɯ	eu	û	i	i
i	i	ih	i	i
y	u	ü	ü/u	ü
u	ou	u	u	ü
ən	en	ên	en	ën
ɤŋ	eng	êng	eng	ëng
iɛ	ie	ieh	ie	iä
iɤʊ	ieou/iou	iu	iu	iu
iɛn	ien	ien	ian	iän
uo	ouo	o/uo	o/uo	o
uaɪ	ouai	uai	uai	uai
ueɪ	ouei	ui	ui	ui
uan	ouan	uan	uan	uan
uən	ouen	un	un	un
yɛ	iue	üeh	üe/ue	üä
yɛn	iuen	üan	üan/uan	üan
yn	iun	ün	ün/un	ün
yʊŋ	ioung	iung	iong	iung

Zobacz też

• Hanyu pinyin
• Jyutping, Pinyin kantoński - niezanglicyzowane transkrypcje chińskie
• polskie transkrypcje języka chińskiego
• tabela porównawcza systemów transkrypcji języka mandaryńskiego
• Tongyong pinyin

Bibliografia

• Bolszoj kitajsko-russkij slovar’, Akademija Nauk SSSR, Moskva 1983.