Tsumi

Tsumi (jap. 罪) – sintoistyczny termin oznaczający stan nieczystości rytualnej wynikający ze złamania zasad moralnych, społecznych lub religijnych^[2]; we współczesnej japońszczyźnie obok grzechu oznacza też winę, zbrodnię, przestępstwo, występek^[3].

W pierwotnym shintō grzechem nie był sam akt złej woli, lecz jego negatywne konsekwencje. Człowieka, który naraził się bóstwu, spotykała nieuchronna kara, która miała mu uświadomić, że popełnił przewinienie, i skłonić go w ten sposób do poprawy. Charakterystyczną cechą tego światopoglądu była wiara we wzajemny związek grzechu i kary boskiej. Do tsumi zaliczano nie tylko świadome łamanie zasad, ale także kataklizmy i choroby, które uważano za następstwa złych czynów dokonanych w przeszłości. W moralności sintoistycznej funkcjonowała idea odpowiedzialności zbiorowej, dlatego kara za grzechy jednostki mogła spaść na całą wspólnotę. Każdy grzech mógł zostać odkupiony poprzez odzyskanie stanu czystości duchowej i fizycznej, co następowało podczas ceremonii oczyszczenia (harae lub harai)^[4].

Przed V wiekiem Japończycy dokonali pierwszych prób zdefiniowania i sklasyfikowania pojęcia tsumi, których efektem było wyodrębnienie dwóch typów grzechów: amatsu-tsumi oraz kunitsu-tsumi^[5]^[6]^[7]. Podział ten występuje w treści modlitwy (norito) Ōharae no kotoba (jap. 大祓詞; „Słowa wielkiego oczyszczenia”) zapisanej w kodeksie Engishiki, a same grzechy zostały wymienione także w najstarszych japońskich tekstach historiograficznych Kojiki oraz Nihon shoki^[8].

Amatsu-tsumi

Amatsu-tsumi (jap. 天津罪 / 天つ罪; dosł. „grzechy niebiańskie”^[9]^[10], „złe czyny niebiańskie”^[11]) to osiem grzechów popełnionych według mitu przez bóstwo Susanoo w Takamagaharze, które łamały zasady pierwotnego społeczeństwa rolniczego:

ahanachi (畔放): niszczenie grobli rozdzielających pola ryżowe;
mizoume (溝埋): zasypywanie kanałów doprowadzających wodę do pól ryżowych;
hihanachi (樋放): niszczenie drewnianych mechanizmów używanych do kontrolowania systemu nawadniania pól;
shikimaki (頻播): powtórne obsiewanie pola, które zostało już wcześniej zasiane^[a];
kushisashi (串刺): stawianie palików na polu^[b];
ikihagi (生剥): skórowanie żywych zwierząt^[c];
sakahagi (逆剥): skórowanie zwierząt wspak^[c];
kusohe (糞戸): wylewanie ekskrementów (tradycyjnie interpretowane jako zanieczyszczanie miejsc sakralnych, które powinny być zachowane w czystości)^[15].

Kunitsu-tsumi

Kunitsu-tsumi (jap. 国津罪 / 国つ罪; dosł. „grzechy ziemskie”^[9]^[10], „złe czyny ziemskie”^[11]) to grzechy naruszające harmonię we wszechświecie, zarówno będące świadomymi działaniami człowieka, jak i te od niego niezależne:

ikihadadachi (生膚断): przecinanie skóry osoby żywej (skalanie krwią)^[d];
shihadadachi (死膚断): przecinanie skóry osoby martwej (skalanie martwym ciałem)^[d];
shirahito (白人): choroba, podczas której skóra staje się biała, uznawana za rodzaj trądu;
kokumi (胡久美): garb, narośl na skórze;
cztery rodzaje kazirodztwa:
- ono ga haha okaseru tsumi (己が母犯せる罪): stosunek z własną matką;
- ono ga ko okaseru tsumi (己が子犯せる罪): stosunek z własnym dzieckiem^[e];
- haha to ko to okaseru tsumi (母と子と犯せる罪): stosunek z córką kobiety, z którą wcześniej odbyło się stosunek (cudzołożenie z pasierbicą)^[f];
- ko to haha to okaseru tsumi (子と母と犯せる罪): stosunek z matką kobiety, z którą wcześniej odbyło się stosunek (cudzołożenie z teściową)^[f];
kemono okaseru tsumi (畜犯せる罪): czyny zoofilskie^[g];
haumushi no wazawai (昆虫の災): plaga zwierząt pełzających (np. węże, stonogi);
takatsukami no wazawai (高つ神の災): klęski zsyłane przez bóstwa z wysokości (np. pioruny);
takatsutori no wazawai (高つ鳥の災): klęski spowodowane przez ptactwo;
kemono taoshi (畜仆し): zabijanie bydła za pomocą czarów (interpretowane także jako wyrządzanie szkody właścicielom zwierząt);
majimono seru tsumi (蠱物せる罪): rzucanie uroków na ludzi^[18].

W Kōtaijingū gishikichō wymienione zostały także dwa dodatkowe kunitsu-tsumi, które uznawano za niefortunne sposoby śmierci – kawairi (川入), oznaczające utonięcie, i hoyake (火焼) – śmierć w płomieniach^[19].

Uwagi

↑ Według Norinagi Motooriego podwójny obsiew był czynem nagannym dlatego, że wpływał negatywnie na wzrost uprzednio zasadzonych roślin. Inni badacze, tacy jak Mitsusada Inoue i Isamu Adachi, uważali, że czyn ten był podejmowany w celu przywłaszczenia cudzych plonów.
↑ Istnieją dwie interpretacje tego grzechu. Mabuchi Kamo, jeden z czołowych przedstawicieli szkoły kokugaku epoki Edo, uznawał, że chodziło tu o ukrywanie zaostrzonych palików w polu ryżowym, które miały zranić stopę rolnika i uniemożliwić mu uprawę ziemi. Pogląd ten podzielali m.in. badacze Karl Florenz, Genchi Katō i Hikoshirō Hoshino. Według innej interpretacji paliki były używane do wyznaczania granicy pola. W kronice Kogo shūi z 807 roku jej autor zawarł uwagę, że bóstwo Susanoo postawiło paliki, by „unaocznić konflikt o własność pól”. Według Mitsusady Inoue we wczesnej Japonii nie było jasno sprecyzowanego prawa własności, dlatego ziemia była zajmowana poprzez stawianie na niej drewnianych tyczek. Shō Ishimoda uważał, że stawianie palików na ziemi należącej do innej osoby było aktem jej nielegalnego przejęcia.
↑ ^a ^b Grzechy ikihagi i sakahagi są często traktowane łącznie. Norinaga Motoori twierdził, że skórowanie wspak odbywało się w kierunku od ogona do głowy. Z tą interpretacją nie zgadzała się Nelly Naumann, według której tuszę zwierzęcia standardowo obdzierano ze skóry od strony ogona^[12]. Według części badaczy czyny te były potępiane, ponieważ sprawiały wielkie cierpienie zwierzętom^[13]. Przeciwnego zdania był Karl Florenz, według którego w owych czasach „nie przejawiano takich humanitarnych tendencji”. Jego zdaniem to przesądy miały wpływ na uznanie tego sposobu skórowania za „nieczysty”^[14]. Naumann umieszczała termin sakahagi w magiczno-religijnym kontekście opozycji życia i śmierci^[13].
↑ ^a ^b Istnieją różne interpretacje grzechów ikihadadachi oraz shihadadachi. Yūkichi Takeda, badacz literatury japońskiej, traktował te pojęcia dosłownie, uważając, że polegają one przede wszystkim na rozcinaniu skóry. Innego zdania był historyk Mitsusada Inoue, według którego były to czyny przestępcze – ikihadadachi oznaczało uszkodzenie ciała, a shihadadachi – morderstwo. Podobnie uważał Masajirō Takikawa, jednak przypisywał on pierwszemu grzechowi morderstwo i okaleczenie, a drugiemu – profanację zwłok. Część badaczy, m.in. Urū Tsugita, Ernest Satow i Karl Florenz, przedstawiło odmienne podejście, zgodnie z którym grzechem w tym przypadku był fizyczny kontakt z „nieczystością”, za którą uznawano płynącą krew oraz zwłoki.
↑ Agnieszka Kozyra tłumaczy ten czyn jako „stosunek między rodzeństwem pochodzącym od tej samej matki”^[11], jednak inni badacze nie podzielają tego poglądu^[16]. Karl Florenz uznawał za prawdopodobne, że małżeństwa między rodzeństwem były dozwolone w dawnej Japonii i dopiero w późniejszych czasach zakazano zawierania związków między dziećmi tej samej matki^[17].
↑ ^a ^b W Kojiki oba te grzechy opisano wspólnie pod nazwą oyako tawake (jap. 上通下通婚).
↑ W Kojiki wyszczególniono akty płciowe z różnymi gatunkami zwierząt: koniem (jap. 馬婚 uma tawake), krową (jap. 牛婚 ushi tawake), kurą (jap. 鶏婚 tori tawake) oraz psem (jap. 犬婚 inu tawake).

Przypisy

↑ Masashi Motosawa: Chinowa. Kokugakuin University, 2020. [dostęp 2020-08-05]. (ang.).
↑ Encyclopædia Britannica 1998 ↓.
↑ Yoshigami 1997 ↓, s. 834.
↑ Kharchenko 2013 ↓, s. 103–104.
↑ Izuru Shinmura: 広辞苑. Tokyo: Iwanami Shoten, 1980, s. 58, 59.
↑ Basic Terms of Shinto. Tokyo: Kokugakuin University, Institute for Japanese Culture and Classics, 1985, s. 70,71.
↑ Williams 2003 ↓, s. 42.
↑ Williams 2003 ↓, s. 72, 129.
↑ ^a ^b Kharchenko 2013 ↓, s. 103.
↑ ^a ^b Kordzińska-Nawrocka 2016 ↓, s. 16.
↑ ^a ^b ^c Kozyra 2011 ↓, s. 18.
↑ Naumann 1982 ↓, s. 14, 32.
↑ ^a ^b Williams 2003 ↓, s. 60.
↑ Florenz 1899 ↓, s. 83.
↑ Williams 2003 ↓, s. 56–60.
↑ Williams 2003 ↓, s. 48.
↑ Florenz 1899 ↓, s. 90–91.
↑ Williams 2003 ↓, s. 45–49.
↑ Williams 2003 ↓, s. 49.

Bibliografia

tsumi, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-08-01] (ang.).
KarlK. Florenz KarlK., Ancient Japanese Rituals, Part IV, t. XXVII, Transactions of the Asiatic Society of Japan, 1899 (ang.).
AnastasiiaA. Kharchenko AnastasiiaA., Motyw klątwy nadprzyrodzonej w japońskich wierzeniach ludowych, [w:] MaciejM. Klimiuk (red.), Azja i Afryka: religie – kultury – języki, Warszawa: Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski, 2013, ISBN 978-83-903188-6-8 .
IwonaI. Kordzińska-Nawrocka IwonaI., Japońska proza liryczna na przykładzie Ise monogatari (Opowieści z Ise), „Porównania”, t. 18, 2016, DOI: 10.14746/p.2016.18.10670, ISSN 1733-165X [dostęp 2020-08-01] .
AgnieszkaA. Kozyra AgnieszkaA., Mitologia japońska, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011, ISBN 978-83-262-1002-0 .
NellyN. Naumann NellyN., "Sakahagi": The "Reverse Flaying" of the Heavenly Piebald Horse, „Asian Folklore Studies”, 41 (1), 1982, DOI: 10.2307/1178306, JSTOR: 1178306 [dostęp 2020-08-01] (ang.).
YokoY. Williams YokoY., Tsumi – offence and retribution in early Japan, London: RoutledgeCurzon, 2003, ISBN 978-0-7007-1708-8 (ang.).
ShōzōS. Yoshigami ShōzōS., Słownik japońsko-polski, Warszawa: Wiedza Powszechna, Fundacja Japońska, 1997, ISBN 83-214-1140-1 .

[shikimaki-12] Według Norinagi Motooriego podwójny obsiew był czynem nagannym dlatego, że wpływał negatywnie na wzrost uprzednio zasadzonych roślin. Inni badacze, tacy jak Mitsusada Inoue i Isamu Adachi, uważali, że czyn ten był podejmowany w celu przywłaszczenia cudzych plonów.

[kushisashi-13] Istnieją dwie interpretacje tego grzechu. Mabuchi Kamo, jeden z czołowych przedstawicieli szkoły kokugaku epoki Edo, uznawał, że chodziło tu o ukrywanie zaostrzonych palików w polu ryżowym, które miały zranić stopę rolnika i uniemożliwić mu uprawę ziemi. Pogląd ten podzielali m.in. badacze Karl Florenz, Genchi Katō i Hikoshirō Hoshino. Według innej interpretacji paliki były używane do wyznaczania granicy pola. W kronice Kogo shūi z 807 roku jej autor zawarł uwagę, że bóstwo Susanoo postawiło paliki, by „unaocznić konflikt o własność pól”. Według Mitsusady Inoue we wczesnej Japonii nie było jasno sprecyzowanego prawa własności, dlatego ziemia była zajmowana poprzez stawianie na niej drewnianych tyczek. Shō Ishimoda uważał, że stawianie palików na ziemi należącej do innej osoby było aktem jej nielegalnego przejęcia.

[ikisakahagi-17] Grzechy ikihagi i sakahagi są często traktowane łącznie. Norinaga Motoori twierdził, że skórowanie wspak odbywało się w kierunku od ogona do głowy. Z tą interpretacją nie zgadzała się Nelly Naumann, według której tuszę zwierzęcia standardowo obdzierano ze skóry od strony ogona^[12]. Według części badaczy czyny te były potępiane, ponieważ sprawiały wielkie cierpienie zwierzętom^[13]. Przeciwnego zdania był Karl Florenz, według którego w owych czasach „nie przejawiano takich humanitarnych tendencji”. Jego zdaniem to przesądy miały wpływ na uznanie tego sposobu skórowania za „nieczysty”^[14]. Naumann umieszczała termin sakahagi w magiczno-religijnym kontekście opozycji życia i śmierci^[13].

[tachi-19] Istnieją różne interpretacje grzechów ikihadadachi oraz shihadadachi. Yūkichi Takeda, badacz literatury japońskiej, traktował te pojęcia dosłownie, uważając, że polegają one przede wszystkim na rozcinaniu skóry. Innego zdania był historyk Mitsusada Inoue, według którego były to czyny przestępcze – ikihadadachi oznaczało uszkodzenie ciała, a shihadadachi – morderstwo. Podobnie uważał Masajirō Takikawa, jednak przypisywał on pierwszemu grzechowi morderstwo i okaleczenie, a drugiemu – profanację zwłok. Część badaczy, m.in. Urū Tsugita, Ernest Satow i Karl Florenz, przedstawiło odmienne podejście, zgodnie z którym grzechem w tym przypadku był fizyczny kontakt z „nieczystością”, za którą uznawano płynącą krew oraz zwłoki.

[22] Agnieszka Kozyra tłumaczy ten czyn jako „stosunek między rodzeństwem pochodzącym od tej samej matki”^[11], jednak inni badacze nie podzielają tego poglądu^[16]. Karl Florenz uznawał za prawdopodobne, że małżeństwa między rodzeństwem były dozwolone w dawnej Japonii i dopiero w późniejszych czasach zakazano zawierania związków między dziećmi tej samej matki^[17].

[oyako-23] W Kojiki oba te grzechy opisano wspólnie pod nazwą oyako tawake (jap. 上通下通婚).

[kemono-24] W Kojiki wyszczególniono akty płciowe z różnymi gatunkami zwierząt: koniem (jap. 馬婚 uma tawake), krową (jap. 牛婚 ushi tawake), kurą (jap. 鶏婚 tori tawake) oraz psem (jap. 犬婚 inu tawake).

[gakuin1-1] Masashi Motosawa: Chinowa. Kokugakuin University, 2020. [dostęp 2020-08-05]. (ang.).

[CITEREFEncyclopædia_Britannica1998-2] Encyclopædia Britannica 1998 ↓.

[CITEREFYoshigami1997834-3] Yoshigami 1997 ↓, s. 834.

[CITEREFKharchenko2013103–104-4] Kharchenko 2013 ↓, s. 103–104.

[kojien-5] Izuru Shinmura: 広辞苑. Tokyo: Iwanami Shoten, 1980, s. 58, 59.

[gakuin-6] Basic Terms of Shinto. Tokyo: Kokugakuin University, Institute for Japanese Culture and Classics, 1985, s. 70,71.

[CITEREFWilliams200342-7] Williams 2003 ↓, s. 42.

[CITEREFWilliams200372,_129-8] Williams 2003 ↓, s. 72, 129.

[CITEREFKharchenko2013103-9] Kharchenko 2013 ↓, s. 103.

[CITEREFKordzińska-Nawrocka201616-10] Kordzińska-Nawrocka 2016 ↓, s. 16.

[CITEREFKozyra201118-11] Kozyra 2011 ↓, s. 18.

[CITEREFNaumann198214,_32-14] Naumann 1982 ↓, s. 14, 32.

[CITEREFWilliams200360-15] Williams 2003 ↓, s. 60.

[CITEREFFlorenz189983-16] Florenz 1899 ↓, s. 83.

[CITEREFWilliams200356–60-18] Williams 2003 ↓, s. 56–60.

[CITEREFWilliams200348-20] Williams 2003 ↓, s. 48.

[CITEREFFlorenz189990–91-21] Florenz 1899 ↓, s. 90–91.

[CITEREFWilliams200345–49-25] Williams 2003 ↓, s. 45–49.

[CITEREFWilliams200349-26] Williams 2003 ↓, s. 49.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[a]

[b]

[c]

[15]

[d]

[e]

[f]

[g]

[18]

[19]

[12]

[13]

[14]

[16]

[17]