Wyspa Livingstona
62°36′S 60°30′W/-62,600000 -60,500000
.jpg) Wyspa Livingstona (2015) | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Akwen | |
| Archipelag | |
| Powierzchnia |
798 km² |
| Najwyższy punkt | |
| Populacja • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Szetlandów Południowych  | |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
| 62°36′S 60°30′W/-62,600000 -60,500000
| |
| |
Wyspa Livingstona[1] (ang. Livingston Island, hiszp. Isla Livingston[1]; ros. Смоленск = Smolensk) – druga co do wielkości wyspa w archipelagu Szetlandów Południowych w Antarktyce.
Wyspa leży na północny wschód od Snow Island, na południowy zachód od Greenwich Island i na północ od Deception Island. Najwyższym szczytem jest Mount Friesland (1700 m n.p.m.). Ponad 87% powierzchni wyspy zajmuje pokrywa lodowa, a jedynymi obszarami pozbawionymi lodu są jej część najbardziej wysunięta na zachód – półwysep Byers Peninsula, niektóre obszary przybrzeżne – Cape Shirreff, Siddins Point, Williams Point, Rozhen Peninsula, Hurd Peninsula, Hannah Point i Elephant Point oraz strome stoki gór i wzgórz. Panuje tu klimat polarny, latem temperatura powietrza rzadko przekracza +3°C a zimą spada poniżej -11°C.
Obszar Byers Peninsula jest ostoją ptaków IBA z uwagi na zamieszkujące go duże kolonie ptaków morskich – rybitw antarktycznych i mew południowych. W 1966 roku Byers Peninsula został desygnowany jako Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – a od 2002 roku desygnowany jako ASPA 126: Byers Peninsula, Livingston Island, South Shetland Islands. W 1966 roku jako Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki desygnowany został również obszar Cape Shirreff pomiędzy Barclay Bay i Hero Bay, który od 2002 roku obejmuje także San Telmo Island – ASPA 149: Cape Shirreff and San Telmo Island, Livingston Island, South Shetland Islands. Ostoją ptaków IBA jest również Barnard Point, gdzie gniazduje pingwin maskowy, pingwin białobrewy a także petrelec olbrzymi.
Wyspa Livingstona została odkryta 19 lutego 1819 roku przez angielskiego żeglarza Williama Smitha (1775–1847) – było to pierwsze udokumentowane odkrycie lądu w regionie Antarktyki. Wyspa i całe Południowe Szetlandy szybko stały się celem wypraw amerykańskich i brytyjskich łowców fok, którzy bytowali m.in. na Byers Peninsula. Polowania nie podlegały żadnej regulacji i w ciągu paru lat wybito prawie wszystkie foki, co zmusiło łowców do wycofania się z regionu, a Wyspa Livingstona przez lata pozostała opuszczona. W XX w. zaczęto prowadzić tu badania naukowe m.in. z zakresu geologii, glacjologii, biologii i klimatologii. Na wyspie funkcjonują cztery sezonowe stacje badawcze: hiszpańska Juan Carlos I, bułgarska Kliment Ochridski, chilijska Guillermo Mann i Cape Shirreff Field Camp.
Na terenie bułgarskiej bazy działa muzeum Wyspa Livingstona – Lame Dog Hut – od 2012 roku oddział Narodowego Muzeum Historycznego w Sofii, ulokowane w najstarszym zachowanym budynku na wyspie, wzniesionym w 1988 roku, który w 2015 roku został wpisany na listę historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica)) jako HSM 91: Lame Dog Hut at the Bulgarian base St. Kliment Ohridski, Livingston Island. Wyspa Livingstona jest jednym z popularnych celów turystyki antarktycznej.
Do wyspy zgłaszają roszczenia terytorialne Argentyna, Chile i Wielka Brytania.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Wyspa początkowo nosiła nazwę Frieseland (także Freesland i Freeseland), a następnie Livingstone’s Island, najprawdopodobniej na cześć szkockiego kapitana Andrew Livingstona[2].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Położenie i powierzchnia
[edytuj | edytuj kod]Wyspa Livingstona położona jest w archipelagu Szetlandów Południowych, na północny wschód od Snow Island, na południowy zachód od Greenwich Island[2] i na północ od Deception Island[3]. Od przylądka Cape Roquemaurel na Półwyspie Antarktycznym oddalona jest o 100 km[3]. Wyspę okalają liczne mniejsze wysepki, m.in. na zachodzie Rugged Island i Window Island, na północnym zachodzie San Telmo Island, na północy Desolation Island, na wschodzie Half Moon Island oraz na północnym wschodzie niewielkie archipelagi Dunbar Islands i Zed Islands u wybrzeży Varna Peninsula[3].
Zajmuje 798 km², co czyni ją drugą pod względem powierzchni wyspą Szetlandów Południowych (po Wyspie Króla Jerzego)[3]. Jej długość maksymalna to 72,4 km (od Start Point na zachodzie do Renier Point na wschodzie), a maksymalna szerokość – 35,85 km (między Williams Point na północy a Botev Point na południu[3][a].
Rzeźba terenu
[edytuj | edytuj kod]Wyspa ma kilka dużych zatok – False Bay, South Bay, Walker Bay, Osogovo Bay, New Plymouth, Barclay Bay, Hero Bay i Moon Bay – oddzielonych półwyspami Rozhen Peninsula, Hurd Peninsula, Byers Peninsula, Ioannes Paulus II Peninsula, Varna Peninsula i Burgas Peninsula[3].
Wzdłuż jej południowo-wschodniego wybrzeża rozciąga się pasmo górskie o długości 30 km – Tangra Mountains – biegnące od Barnard Point do Renier Point[3]. Najwyższym szczytem Tangra Mountains, a zarazem najwyższym wzniesieniem wyspy jest Mount Friesland (1700 m n.p.m.)[3], który po raz pierwszy został zdobyty w grudniu 1991 roku przez dwóch wspinaczy katalońskich z hiszpańskiej stacji badawczej Juan Carlos I – Francesca Sàbata i Jorge Enrique[4]. Na północy góry łączą się z leżącym na wschodzie Bowles Ridge, którego wysokość dochodzi do 822 m n.p.m.[3] Na wschodzie i zachodzie wyspy wznoszą się liczne wzgórza[3].
Hydrosfera
[edytuj | edytuj kod]Ponad 87% powierzchni wyspy zajmuje pokrywa lodowa, której krańce formują linię brzegową wyspy[3]. Górskie doliny na wschodzie wypełniają lodowce, a w częściach środkowej i zachodniej leżą lodowe płaskowyże i czapy[3]. Jedynymi obszarami pozbawionymi lodu są jej część najbardziej wysunięta na zachód – półwysep Byers Peninsula, niektóre obszary przybrzeżne – Cape Shirreff, Siddins Point, Williams Point, Rozhen Peninsula, Hurd Peninsula, Hannah Point i Elephant Point oraz strome stoki gór i wzgórz[3]. W lodach wyspy uwięzione są popioły wyrzucone podczas działalności wulkanu na sąsiedniej wyspie Deception Island[3]. Występują tu także lodowce gruzowe – Hurd Glacier, Mackay Glacier i Renier Glacier[5]. Pokrywa lodowa ulega topnieniu, odkrywając liczne zatoczki na wybrzeżu wyspy[3]. Na przestrzeni ostatnich 60 lat lodowce Huron Glacier, Huntress Glacier, Perunika Glacier i Verila Glacier cofnęły się o kilometr lub nawet więcej[3].
Latem na obszarach wolnych od lodu płynie wiele strumieni zasilanych wodami roztopowymi[3]. Na półwyspie Byers Peninsula występuje ponad 60 jezior[6], m.in. Midge Lake, Limnopolar Lake i Basalt Lake[3].
Klimat
[edytuj | edytuj kod]Wyspa leży w strefie klimatu polarnego, w klimacie tundry według klasyfikacji klimatów Köppena[3]. Latem temperatura powietrza rzadko przekracza +3°C a zimą spada poniżej -11°C[3]. Najwyższa zanotowana temperatura powietrza to +19,9ºC, a najniższa – -22.4°C (stan na 2015)[3]. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi -1ºC, przy czym najcieplejszym miesiącem jest styczeń a najzimniejszym lipiec[3].
Pogoda jest przeważnie pochmurna, a opady odnotowywane są średnio przez 148 dni w roku i średnio wynoszą 377 mm rocznie[3]. Średnia wilgotność powietrza to 81,4%[3].
Średnia prędkość wiatru dochodzi do 13,3 km/h, a wichury występują przez ok. 64 dni w roku, przede wszystkim zimą[3]. Wiatry wieją przeważnie z południa i południowego zachodu, a latem z północy i północnego wschodu[7].
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 15.5 | 11.0 | 9.4 | 8.7 | 5.5 | 5.9 | 5.0 | 6.9 | 10.8 | 10.6 | 10.2 | 15.0 | 15,5
|
| Średnie dobowe temperatury [°C] | 2.6 | 2.3 | 1.3 | -0.3 | -1.5 | -3.8 | -4.6 | -4.4 | -3.4 | -2.3 | 0.3 | 1.4 | −1,0
|
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | -3.2 | -4.7 | -10.9 | -10.7 | -12.8 | -18.0 | -22.4 | -18.9 | -16.9 | -15.0 | -8.9 | -7.0 | −22,4 |
| Opady [mm] | 44.8 | 58.5 | 47.3 | 43.0 | 29.3 | 10.1 | 4.0 | 7.7 | 17.6 | 45.3 | 30.8 | 38.8 | 377,2 |
| Średnia liczba dni z opadami | 16 | 17 | 15 | 16 | 11 | 6 | 4 | 6 | 12 | 17 | 13 | 15 | 148 |
| Wilgotność [%] | 81 | 83 | 80 | 82 | 82 | 82 | 83 | 83 | 84 | 78 | 80 | 79 | 81,4 |
| Źródło: The International Antarctic Weather Forecasting Handbook[7] 2023-07-22 | |||||||||||||
Flora i fauna
[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
%E2%80%93Southern_elephant_seal_(Mirounga_leonina)_01.jpg)
Na obszarze Byers Peninsula występują dwa gatunki roślin nasiennych: śmiałek antarktyczny i kolobant antarktyczny[8]. Odnotowano tu również występowanie przynajmniej 56 gatunków porostów, 29 mchów i 5 wątrobowców[8]. W okolicach hiszpańskiej stacji badawczej Juan Carlos I odnotowano natomiast występowanie 110 gatunków porostów i 50 gatunków mszaków[9].
Obszar Byers Peninsula jest ostoją ptaków IBA z uwagi na zamieszkujące go duże kolonie ptaków morskich – rybitw antarktycznych i mew południowych[8]. Na półwyspie gniazdują również: pingwiny maskowe, pingwiny białobrewe, oceanniki żółtopłetwe, warcabniki, petrelce olbrzymie, oceanniki czarnobrzuche, kormorany niebieskookie, wydrzyki brunatne oraz pochwodzioby żółtodziobie[8]. Zaobserwowano tu także jedyne skrzydlate owady Antarktyki – Parochlus steinenii oraz nielotne muchówki Belgica antarctica[6].
Plaże South Beaches zamieszkują mirungi południowe. Odnotowano tu także okazjonalne występowanie weddelek arktycznych (fok Weddela), krabojadów foczych i amfitryt lamparcich (lampartów morskich)[8]. Plaże Cape Shirreff i San Telmo Island zamieszkuje największa kolonia kotików antarktycznych w regionie Półwyspu Antarktycznego, licząca 5727 osobników (stan na 2021 rok)[10].
W 1966 roku Byers Peninsula został desygnowany jako Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – a od 2002 roku desygnowany jako ASPA 126: Byers Peninsula, Livingston Island, South Shetland Islands[11]. W 1966 roku jako Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki desygnowany został również obszar Cape Shirreff pomiędzy Barclay Bay i Hero Bay, który od 2002 roku obejmuje także San Telmo Island – ASPA 149: Cape Shirreff and San Telmo Island, Livingston Island, South Shetland Islands[12].
Ostoją ptaków IBA jest również Barnard Point, gdzie gniazduje pingwin maskowy, pingwin białobrewy a także petrelec olbrzymi[13].
Na terenie wyspy odkryto skamieniałości roślin z okresu wczesnej i późnej kredy, m.in. paprotniki[14].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Wyspa Livingstona została odkryta 19 lutego 1819 roku przez angielskiego żeglarza Williama Smitha (1775–1847)[2], który w drodze na statku „Williams” z Buenos Aires do Valparaíso, został zniesiony z kursu w Cieśninie Drake’a[15]. Smith dostrzegł ląd lub lód, lecz dopiero następnego dnia, po rozpogodzeniu i poprawie widoczności, stwierdził jednoznacznie, że ma przed sobą nowy ląd[15]. Było to pierwsze udokumentowane odkrycie lądu w regionie Antarktyki[15][b]. Smith zszedł na ląd w pobliżu Williams Point (miejsce nazwał na cześć swojego statku „Williams”[16]) i pobieżnie zmapował teren[2].
We wrześniu 1819 roku u wybrzeży wyspy zatonął hiszpański okręt wojenny „San Telmo”[17]. Zginęło wówczas 644 marynarzy – byli to zapewne pierwsi ludzie, którzy zginęli w Antarktyce[18]. Pozostałości statku odnaleziono na Cape Shirreff[18]. Kopiec na Half Moon Beach i tabliczka na „Cerro Gaviota” naprzeciwko San Telmo Island upamiętniają załogę[19]. W 1991 roku kopiec został wpisany na listę historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica)) jako HSM 59: San Telmo Cairn[20]. Wrak statku wpisano na listę w 2021 roku jako HSM 95: Wreck of San Telmo[21].
W grudniu 1819 rok statek Smitha wyczarterował dowódca Royal Navy na Pacyfiku William Shirreff (1785–1847), który wysłał na Południowe Szetlandy Smitha wraz z Edwardem Bransfieldem (1785–1852)[3]. Region został zmapowany a archipelag ogłoszony terytorium Wielkiej Brytanii[3]. Wyspa znalazła się następnie na mapach rosyjskiej ekspedycji antarktycznej z 1821 roku[2].
6 lutego 1821 roku do wyspy przypłynął Fabian von Bellingshausen (1778–1852) dowódca rosyjskiej ekspedycji antarktycznej, który spotkał się tu z amerykańskim kapitanem Nathanielem Palmerem (1799–1877)[3]. Bellingshausen nazwał wyspę Smolensk na cześć bitwy pod Smoleńskiem[3].
Południowe Szetlandy szybko stały się celem wypraw amerykańskich i brytyjskich łowców fok, m.in. Josepha Herringa, Jamesa P. Sheffielda i Jamesa Weddella[3]. Zapoczątkowało to rozwój polowań na foki na południe od 60°S[3]. Statki łowców fok stacjonowały m.in. w zatokach New Plymouth i Johnsons Dock na Wyspie Livingstona[3]. W latach 1820–1823 wyspa miała najwięcej mieszkańców ze wszystkich wysp archipelagu[3] – ok. 200 w okresie letnim[22]. Osady znajdowały się na Byers Peninsula w pobliżu Nikopol Point, Sealer Hill, Negro Hill, Rish Point, Sparadok Point, Lair Point i Varadero Point, oraz na przylądku Cape Shirreff i Elephant Point[3]. Podczas prac archeologicznych odkryto pozostałości 25 schronisk na samym półwyspie Byers Peninsula[3]. Polowania nie podlegały żadnej regulacji i w ciągu paru lat wybito prawie wszystkie foki, co zmusiło łowców do wycofania się z regionu[3]. Wyspa Livingstona przez lata pozostała opuszczona i dopiero w 1935 roku przybyli tu Brytyjczycy, by przeprowadzić badania hydrograficzne[3].
Na początku lat 50. XX wieku argentyńska marynarka założyła na wyspie schronisko La Argentina, którego pozostałości zostały usunięte na początku XXI w.[3] W kwietniu 1953 roku Argentyna zbudowała stację Cámara, która wkrótce została zamknięta, lecz sporadycznie jest jeszcze używana w okresie letnim[3]. W sezonie 1957/1958 funkcjonowała brytyjska baza Station P, która została zamknięta, ponieważ na wyspę nie dotarły gotowe elementy do budowy chaty[3].
Na przestrzeni lat roszczenia terytorialne do wyspy zgłaszały Wielka Brytania (od 1820 roku), Chile (od 1940 roku) i Argentyna (od 1942 roku)[3]. Wraz z podpisaniem Układu Antarktycznego, roszczenia te zostały „zamrożone”[23][c]
Stacje Badawcze
[edytuj | edytuj kod]Na wyspie funkcjonują cztery sezonowe stacje badawcze:
| Państwo | Zdjęcie | Nazwa stacji | Rok otwarcia/Lata działalności | Max populacja | Działalność |
|---|---|---|---|---|---|
 Wielka Brytania
|
Station P[24] | 1957–1958[24] | Prowadzono badania z zakresu geodezji, geologii i biologii[24]. | ||
 Hiszpania
|
|
Juan Carlos I | 1988[25] | 50[25] | Prowadzone są badania m.in. z zakresu chemii i fizyki atmosfery, klimatologii i zmian klimatu, ekologii, geologii, glacjologii, geomorfologii, geodezji, limnologii, biologii morskiej, mikrobiologii, oceanografii, gleboznawstwa[25]. |
 Chile
|
|
Guillermo Mann[d] | 1991[26] | 6[26] | Prowadzone są badania m.in. z zakresu biologii morskiej, geologii i glacjologii[26]. |
 Bułgaria
|
|
Kliment Ochridski | 1993[27] | 25[27] | Prowadzone są badania m.in. z zakresu geologii, sejsmologii, klimatologii i zmian klimatu, biologii, glacjologii i topografii[27]. |
 Stany Zjednoczone
|
|
Cape Shirreff Field Camp[e] |
1996[28] | Prowadzone są badania m.in. z zakresu biologii morskiej[29]. |
Na terenie bułgarskiej bazy działa muzeum Wyspa Livingstona – Lame Dog Hut – od 2012 roku oddział Narodowego Muzeum Historycznego w Sofii[3]. Muzeum ulokowane jest w najstarszym zachowanym budynku na wyspie, wzniesionym w 1988 roku jako główny budynek bazy, który w 2015 roku został wpisany na listę historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica)) jako HSM 91: Lame Dog Hut at the Bulgarian base St. Kliment Ohridski, Livingston Island[30]. W pobliżu muzeum znajdują się kaplica Jana Rilskiego oraz pomnik cyrylicy[30].
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Wyspa Livingstona jest jednym z popularnych celów turystyki antarktycznej[3]. Turyści przybywają głównie na statkach wycieczkowych a na ląd dowożeni są na pontonach[3].
W sezonie 2022/2023 Hannah Point odwiedziło 2379 turystów, a False Bay – 1637[31].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i United States Gazetteer podają, że ma 38 mil (ok. 61 km) długości, a jej szerokość waha się od 2 do 20 mil (od ok. 3 do ok. 32 km), zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
- ↑ Południowe Szetlandy mogły zostać odkryte wcześniej – w 1599 roku przez holenderskiego żeglarza Dircka Gerritsza Pompa (1544–1608) lub w 1603 roku przez hiszpańskiego nawigatora Gabriela de Castillę (1577–1620), jednak nie ma na to wystarczających dowodów. Również nie ma dowodów na obecność w archipelagu przed Smithem łowców fok z Ameryki Północnej czy Ameryki Południowej, zob. Iwanow 2015 ↓.
- ↑ Na mocy Artykułu 4 Układu Antarktycznego żadne z państw nie może zgłaszać w czasie obowiązywania traktatu roszczeń terytorialnych, a roszczenia, które zostały zgłoszone przed wejściem w życie traktatu, nie zostały nim ani anulowane, ani zanegowane; zob. Boczek 2005 ↓, s. 205.
- ↑ Stacja sąsiaduje z amerykańską bazą Cape Shirreff Field Camp; na zdjęciu zabudowania stacji chilijskiej po lewej stronie.
- ↑ Stacja sąsiaduje z chilijską bazą Guillermo Mann; na zdjęciu zabudowania bazy amerykańskiej po prawej stronie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b KSNG 2006 ↓, s. 25.
- ↑ a b c d e SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and Gazetteer of the British Antarctic Territory ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar Iwanow 2015 ↓.
- ↑ Gildea 2015 ↓, s. 192.
- ↑ Serrano i López-Martínez 2000 ↓, s. 148.
- ↑ a b Management Plan for Antarctic Specially Protected Area No. 126 2022 ↓.
- ↑ a b Labajo Salazar 2008 ↓.
- ↑ a b c d e Bird Life International 2023 ↓.
- ↑ Sancho i in. 1999 ↓, s. 301.
- ↑ Management Plan for Antarctic Specially Protected Area No. 149 2022 ↓.
- ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty i ASPA 126 2023 ↓.
- ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty i ASPA 149 2023 ↓.
- ↑ Bird Life International – Barnard Point 2023 ↓.
- ↑ Leppe i in. 2011 ↓, s. 1.
- ↑ a b c Riffenburgh 2007 ↓, s. 926.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and Gazetteer of the British Antarctic Territory – Williams Point ↓.
- ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 480.
- ↑ a b Riffenburgh 2007 ↓, s. 922.
- ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 778.
- ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty – HSM 59 2023 ↓.
- ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty – HSM 95 2023 ↓.
- ↑ Lewis Smith i Simpson 1987 ↓, s. 49.
- ↑ Boczek 2005 ↓, s. 205.
- ↑ a b c British Antarctic Survey 2023 ↓.
- ↑ a b c Unidad de Tecnología Marina 2023 ↓.
- ↑ a b c Chilean Antarctic Institute (INACH) ↓.
- ↑ a b c Bulgarian Antarctic Institute ↓.
- ↑ NOAA Fisheries 2022 ↓.
- ↑ NOAA Fisheries 2023 ↓.
- ↑ a b Secretariat of the Antarctic Treaty – HSM 91 2023 ↓.
- ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty – Most Visited Sites 2023 ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2023-07-23].
- Boczek, Boleslaw Adam: International Law: A Dictionary. Scarecrow Press, 2005. ISBN 978-0-8108-5078-1. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- BirdLife International: Important Bird Areas factsheet: Byers Peninsula, Livingston Island. 2023. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- BirdLife International: Important Bird Areas factsheet: Barnard Point, Livingston Island. 2023. [dostęp 2023-07-28]. (ang.).
- Bulgarian Antarctic Institute: Bulgarian Antarctic Base "St. Kliment Ohridski". [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- Cape Shirreff Situation Reports 2022/2023. [w:] NOAA Fisheries [on-line]. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- Chilean Antarctic Institute (INACH): Base Doctor Guillermo Mann. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- Gildea, Damien: Mountaineering in Antarctica: complete guide: Travel guide. Primento, 2015, s. 192. ISBN 978-2-511-03134-6. [dostęp 2023-07-22]. (ang.).
- History of Livingston Island (Station P). [w:] British Antarctic Survey (BAS) [on-line]. 2023. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- HSM 59: San Telmo Cairn. Antarctic Treaty Secretariat. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- HSM 91: Lame Dog Hut at the Bulgarian base St. Kliment Ohridski, Livingston Island. Antarctic Treaty Secretariat. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- HSM 95: Wreck of San Telmo. Antarctic Treaty Secretariat. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- Ivanov, L.: General Geography and History of Livingston Island. W: Pimpirev, C., Chipev, N. (ed.): Bulgarian Antarctic Research: A Synthesis. Sofia: St. Kliment Ohridski University Press, 2015, s. 17–28. ISBN 978-954-07-3939-7. (ang.).
- Labajo Salazar, Antonio: Livingston Island, South Shetland Islands. W: Turner, J. & Pendlebury, S.: The International Antarctic Weather Forecasting Handbook. British Antarctic Survey, 2008. (ang.).
- Leppe, M., Michea, W., Muñoz, C., Palma-Heldt, S., Fernandoy, F.: Paleobotany of Livinston Island. W: Stewart, Philip & Globig, Sabine: Vascular Plants and Paleobotany. Apple Academic Press, 2011. ISBN 1-4665-5863-6. (ang.).
- Lewis Smith, R.I., Simpson, H.W.. Early Nineteenth Century Sealers' Refugees on Livingston Island, South Shetland Islands. „British Antarctic Survey Bulletin”. 74, s. 49–72, 1987. [dostęp 2023-07-26].
- Livingston Island (Gazetteer of the British Antarctic Territory). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Livingston Island (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- Sancho, Leopoldo & Schulz, Florian & Schroeter, B. & Kappen, Ludger. Bryophyte and lichen flora of South Bay (Livingston Island: South Shetland Islands, Antarctica). „Nova Hedwigia”. 68, s. 301–337, 1999. DOI: 10.1127/nova.hedwigia/68/1999/301. (ang.).
- Secretariat of the Antarctic Treaty: Management Plan for Antarctic Specially Protected Area No. 126 Byers Peninsula, Livingston Island, South Shetland Islands. 2022. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- Secretariat of the Antarctic Treaty: Management Plan for Antarctic Specially Protected Area (ASPA) No. 149 Cape Shirreff and San Telmo Island, Livingston Island, South Shetland Islands. 2022. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- Secretariat of the Antarctic Treaty: Most Visited Sites. Annual: 2021/2022 – 2022/2023. [dostęp 2023-07-26]. (ang.).
- Serrano, Enrique & López-Martínez, Jerónimo. Rock glaciers in the South Shetland Islands, Western Antarctica. „Geomorphology”. 35, s. 145–162, 2000. DOI: 10.1016/S0169-555X(00)00034-9. (ang.).
- Students and Scientists Design New Antarctic Field Camp for Research in the Extremes. [w:] NOAA Fisheries [on-line]. 2022-08-02. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- Secretariat of the Antarctic Treaty, ASPA 126: Byers Peninsula, Livingston Island, South Shetland Islands, [w:] www.ats.aq [online] [dostęp 2023-07-23] (ang.).
- Secretariat of the Antarctic Treaty, ASPA 149: Cape Shirreff and San Telmo Island, Livingston Island, South Shetland Islands, [w:] www.ats.aq [online] [dostęp 2023-07-23] (ang.).
- Unidad de Tecnología Marina: BAE Juan carlos I Characteristics. 2023. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- Williams Point (Gazetteer of the British Antarctic Territory). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
