George Orwell

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Scritor an lenga anglèisa e giornalista.
George Orwell a l'é lë stranòm d'Eric Arthur Blair. A l'era nassù a Motihari, an cola ch'a l'era antlora la provinsa dël Bengala, ël 25 ëd giugn dël 1903; sò pare a l'era ampiegà a le taje e dugan-e për l'aministrassion anglèisa. Tuta la famija a l'é peui rintrà an Anghiltèra che ël cit a l'avìa quatr agn.

L'esperiensa birman-a

Soa cariera a l'é stàita motobin varià e bon-a part dij sò scrit a son n'arfless ëd soe esperiense.

A l'avìa vagnà na borsa dë studi e a l'era andàit a studié a Eton. Coj agn a j'ero nen piasuje e parèj dal 1922 al 1928 a l'é andàit a travajé ant la polissìa amperial indian-a an Birmania (antlora sota 'l domini britànich). Apress un perìod ëd formassion a Mandalay, a l'é stàit assignà an vàire pòst. An particolar, dal 1925 al 1927 a l'ha vivù a Katha, anté ch'a l'era cap gionzù ëd la polissìa amperial e andoa a l'ha ambientà un dij sò prim lìber, Burmese days, dël 1934.

Apress a l'ha chità la polissìa përchè a vorìa pì nen esse part d'un sistema opressiv. An efet pi tard, torna an Anghiltèra, a scrivrà ch'a l'avìa passà sinch agn a fé un mësté për ël qual a l'era nen adat e a giontrà: «Sòn a l'ha contribuì a esasperé mè dësgust natural ëd tuta autorità e a duverteme j'euj an sle condission amponùe a le classe ovriere. Mia esperiensa birman-a a l'avìa sensa dùbit anluminame an sla vera natura dl'amperialism.»

L'artorn an Euròpa

Dël 1928, rintrà an Euròpa, a l'ha decidù dë sperimenté la condission proletaria: a l'ha vivù për quasi doi agn ant la miseria, fasend dij travaj ùmij ant le borgià pì pòvre ëd Paris e apress a l'ha tramudà a Londra për mostré a scòla. Pì tard a l'ha travajà an na librarìa.

Dël 1937 a l'é andàit an Ëspagna për combate da la part dij marxista e a l'é stàit ferì. Durant la sconda guèra mondial a l'era mèmber ëd la vardia teritorial e a l'ha travajà a la BBC. Dël 1943 a l'é intrà al Tribune, an contribuend con na pàgina regolar ëd coment polìtich e literari, As I please. Pì tard a l'é dventà contributor regolar a The Observer e për cost giornal a l'é andàit tanme corispondent ëspessial an Fransa e an Almagna.

Ij darié agn

Dël 1945 a l'era mòrtie soa prima fomna; pòch apress, a l'ha marià Sonia Brownell, a coj temp assistenta editorial ëd Horizon. Ant l'invern 1948-1949, Orwell a l'é vnù malavi ëd fasson seriosa; a l'é mòrt ëd consonsion a Londra ël 21 ëd gené dël 1950.

Sò stil e ij sò tema

Pì che un grand narator, Orwell a l'é stàit un grand polemista e cronista, ch'a ancarnava la cossiensa moral ëd soa generassion, ij sò afann e ij sò crussi.
Tanme romanzié, Orwell a dev tant a Charles Dickens, dont a ranvërsa l'otimism an na vision ëscarosa dël present. A deuvra ël romanz tanme mojen ëd discussion dij problema dij sò temp.

L'essensial ëd soa cariera literaria a l'é stàit, 'me ch'a l'ha scrivù chiel-midem, consacrà a fé dla scritura polìtica n'art completa. An efet, a scrivìa, «lòn ch'am possa al travaj a l'é tavòta ël sentiment ëd n'ingiustissia, e l'idèja ch'a venta pijé partì.»

Scond vàire crìtich, sò ver tema a l'é la peur e la soferensa dl'ànim borzoà, partagià antra egoism e angagg, vita contemplativa e ativa. Sò sossialism democràtich a l'é contra tant al capitalism che al comunism.

Euvre prinsipaj

Down and out in London and Paris (1933)

Stòria ëd soe esperiense da pòver.

Burmese days (1934)

Stòria dël robatament ëd n'anglèis an India. La stòria as dësrola a Katha e Orwell a descriv con në stil amer e sensa pietà ij lineament ëd na micro-socetà anglèisa constituìa da dij colonaj pien ëd pregiudissi rassista.
L'eròe prinsipal as ciama John Flory, boscaté da j'idèje anti-colonialiste, ch'as an-namora d'Elisabeth, na fomna ëd 22 agn pen-a dësbarcà e ch'a sërca n'òm. Al prinsipi as buta con Flory, ma peui a lo chita për un sivalié dl'armèja britànica che a finiss ëdcò chiel për chitela. Antlora chila as avzin-a torna a Flory, ma as na scapërà sburdìa apress lë scàndol ch'a fà s-ciopé la veja e gelosa morosa ëd chiel: chila-sì, na giovo birman-a, a fà irussion a la mëssa dla dumìnica e as buta a crijé e a s-cianchesse le veste për umilié Flory dnans a la comunità dij bianch radunà tuti ansema. Rintrà a soa ca, Flory as tira na bala ant ël cheur.

“	La busìa a l'é cola ch'a consist a fé finta che nojàutri i soma sì për la pi granda bin dij nòstri pòr frej ëd color, antant ch'i soma ambelessì për dëspujeje, pont e basta.	”
—John Flory

La descrission fàita da Orwell an Burmese days a l'era un soget ch'a scaudava, tant che sò editor Victor Gollancz, ch'a l'avìa pen-a publicà dël 1933 Down and out in London and Paris a l'ha arfudà 'l lìber për tëmma ch'a fussa arseivù mal an Gran Brëtagna e dzortut antra j'anglèis dl'India britànica. A la fin, apress chèiche cite modìfiche, Orwell a consignërà ël manuscrit a Harpers, ch'a lo publicrà a New York dël 1934.

A clergyman's daugther (romanz, 1935) e Keep the aspidistra flying (romanz, 1936)

Stòrie ëd gent tajà fòra da la vita normal e nen bon a adatesse a costa condission.

The road to Wigan Pier (studi, 1937)

Descrission verista dla vita dij disocupà.

Homage to Catalonia (1938)
Coming up for air (romanz, 1939)
The lion and the unicorn (studi, 1941)
Animal farm (1945)

Sàtira contra l'Union Soviética, dont la publicassion a l'ha falo ven-e armonà. Cost'euvra a l'é stàita paragonà ai travaj dë Swift. A l'é na stòria ëd n'arvolussion finìa mal. J'animaj ëd na cassin-a a taparo via ij sò padron e as gestisso la fatorìa daspërlor. Ël pòst dël vej fator a l'é pijà dai crin, j'animaj pì anteligent, e sòn a dà l'andi a la stòria.

1984 (1949)

Costa sàtira d'Orwell, so darié romanz, a fà da sfond a na stòria comoventa. 1984 a l'é l'ann anté ch'as dësvlupa la stòria. Ël mond a l'é spartì an tre gran potense: Osseania, Eurasia e Estasia, tute an guèra sensa fin antra 'd lor. Dzora l'Osseania a goerna ël Partì, për mojen ëd quatr ministé dont ël podèj a l'é assolù: ël Ministé dla pas (ch'as òcupa dla guèra), ël Ministé dl'amor (ch'as òcupa dla lej e dl'órdin, quarté general dla scarosa Polissìa dël pensé), ël Ministé dla bondansa (ch'as òcupa dle scarsità) e ël Ministé dla vrità (ch'as òcupa dla propaganda). An minca stansia dzora tut ël teritòri, fin-a ant ij cess, a l'é anstalà në scren ëd television ch'a peul mai esse dëstissà e ch'a l'é 'l mojen për j'autorità ëd ten-e sota contròl minca assion, paròla, gest o pensé. An costa situassion ëscarosa as gieuga ël drama ëd Winston Smith, miraco ël darié òm viv a arviresse contra ël goern e la dutrin-a dël Partì.

Inside the whale
Quatr volum surtì dël 1968 a archeujo dij sò studi literari e sossiològich, che për bon-a part a j'ero stàit publicà ansima a New Statesman.