Theo Van Doesburg
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
 Pitor, scritor e architet. Vita[modìfica | modifiché la sorgiss]A l'era fieul dël fotògraf Wilhelm Küpper e ëd Henrietta Catherina Margadant. Dòp na curta esperiensa da ator e cantant a l'ha decidù 'd fè 'l pitor. A l'ha sémper dit che sò parastr Theodorus Doesburg a l'era sò ver pare e donch soe prime euvre a l'ero già sot-signà Theo Doesburg e peui a l'ha giontà dcò la preposission olandèisa van. Soa prima mostra a l'é stàita dël 1908. Dal 1912 an peui a l'ha possà sòj travaj an d'artìcoj d'arviste d'art. Combin ch'as considerava 'n pitor modern a col temp, soe prime euvre a l'ero an linia con j'impressionista d'Àmsterdam e a mostravo l'anfluensa ëd Vincent Van Gogh, sia ant lë stil che ant ij soget. Dël 1913, a l'ha lesù Rückblicke ëd Wassily Kandinsky, andoa chiel-sì a conta 'd soa esperiensa da pitor fra 'l 1903 e 'l 1913. Ës lìber a l'ha faje capì ch'a-i era na pì àuta arserca spiritual ant la pitura ch'a nassìa, pì che da la vita 'd minca dì, da la ment, e che l'astrassion a l'é l'ùnich arzultà lògich dë st'arserca. Peui già dël 1912 Van Doesburg a crìtica 'l Futurism ant l'artìcol 127 dl'arvista "Eenheid" dël 9 novèmber përchè "L'espression mimética dl'andi (an qualsëssìa forma: reoplan, vitura e via fòrt) a l'é diametricalman opòsta al caràter dla pitura, dont ël pì àut but as treuva ant l'interiorità dla vita." Ël 6 novèmber 1915 a l'ha scrivù sl'istess giornal: "Mondrian a l'ha capì l'amportansa dla linia. La linia a l'è vnùa n'euvra d'art daspërchila; un a podìa nen gieughe con la linia cand l'arpresentassion dj'oget a l'era tut lòn ch'a amportava. La tèila bianca a l'é scasi solen-a. Minca linia 'd pì, minca linia mal piassà, minca color posà sensa venerassion o cura, a peul crasé tut. Sòn a l'é lë spiritual."  De Stijl[modìfica | modifiché la sorgiss] Mentre a soagnava na presentassion për un-a dë ste arviste, dël 1915 (a mità ëd sò servissi militar ëd doi agn ant l'esèrcit) a l'é vnù an contat con j'euvre ëd Piet Mondrian, ch'a l'era d'eut agn pì vej che chiel e a l'avìa giumaj vagnà d'atension për sòj quàder. Van Doesburg a l'ha donch s-ciairà an sti quàder sò ideal ëd pitura: n'astrassion total d'la realtà. Pòch dòp n'esposission Van Doesburg a l'ha ancontrà Mondrian e con d'àutri artista 'me Bart van der Leck, Anthony Kok, Vilmos Huszar e Jacobus Johannis Pieter Oud a l'han fondà l'arvista De Stijl dël 1917. Spantiament dël neoplasticism[modìfica | modifiché la sorgiss]Combin che De Stijl a l'era fàit da vàire mèmber, Van Doesburg a l'era l'ambassador dël moviment e col ch'a lo spantiava për l'Euròpa. A l'ha tramudà a Weimar dël 1922, decis a ampressioné 'l cap ëd l'academia dël Bauhaus, Walter Gropius, për anfluensé 'l moviment alman con j'idèje olandèise. Ma Gropius, bele ch'a l'avìa sémper acetà vàire precet dle corent d'art contemporania, a l'ha nen chërdù bon ëd pijé Van Doesburg ant la dirigensa 'd Bauhaus. Antlora Van Doesburg a l'é piassasse pen-a dacant j'edifissi sentraj dël Bauhaus e a abliva dë student anteressà sle neuve idèje dl'art costrutivista, dadaista e neoplasticista. Mondrian[modìfica | modifiché la sorgiss] L'amicissia fra Van Doesburg e Mondrian a l'é restà fòrta për vàire agn, bele ch'as parlavo për corëspondensa. Dël 1923 Van Doesburg a l'ha tramudà a Paris con Nelly Van Moorsel, ch'a sarà soa fomna. Da cand ij doi a l'han tacà a ancontresse pì 'd soens, a son ëdcò vnùe evidente le diferense 'd caràter: Mondrian a l'era antrovertì, mentre Van Doesburg a l'era pì stravagant e ambissios. Durant ël 1924 ij doi a l'han rusà e a son separasse për dij mèis. La rason precisa dla separassion a l'é stàita 'n contrast fra stòrich ëd l'art; ëd sòlit j'idèje divergente sla diression dle linie ant ij quàder a son considerà ël prim problema fra ij doi: Mondrian a l'ha maj acetà le diagonaj, antramentre Doesburg a ansistìa sj'aspet dinàmich dij quàder stòrt e an efet a l'ha dovraje ant soa art. Mondrian a l'ha acetà na part dël concet ëd diagonal, 'me ant ël quàder "Lozenge", anté che la tèila a l'é virà 'd 45 grad, mentre le linie a resto orisontaj. Ant j'agn pi recent, comsëssìa, djë stòrich ëd l'art a l'han criticà ës fàit e a sito d'àutri concet slë spassi e sël temp 'me rason dla separassion. Dòp la separassion, Van Doesburg a l'ha ideà na neuva art stranomà "elementarism", dont le caraterìstiche a l'ero le linie anclinà che a contrastavo 'l "neoplasticism" ëd Mondrian. Dël 1929 ij doi a son tornà a parlesse dòp ch'a son ancontrasse për asar ant un cafè 'd Paris. Architetura, disegn e tipografìa[modìfica | modifiché la sorgiss] Van Doesburg a l'ha fàit ëdcò d'àutr, oltra che pituré e spantié 'l De Stijl: a l'ha travajà ant l'architetura, disegnand dle meison d'artista e l'interior dla balera Ciné-dancing a l'Aubette dë Strasborgh con Georges Vantongerloo e Sophie Taeuber-Arp. Con El Lissitzky e Kurt Schwitters, Van Doesburg a l'ha avù për prim l'idèja dl'Antërnassional ëd l'Art, an doi rëscontr tnù a Düsseldorf e Weimar dël 1922. Dël 1919 Van Doesburg a l'ha studià n'alfabet costruì ëd fasson geométrica che ancor ancheuj a l'é dovrà ant la scritura eletrònica con ël nòm Architype Van Doesburg[1]. St'alfabet a l'ha antissipà la sperimentassion pì tardiva ëd Kurt Schwitters con sò Architype Schwitters[2]. Ant la mità dj'agn 1920, Van Doesburg a l'ha travajà con Schwitters e l'artista Kate Steiniz për scrive na serie ëd lìber ëd conte për cit stampà con dij neuv caràter tipogràfich dròlo. Le conte publicàà a son stàite: Hahnepeter (Pero ël Galet, 1924), Die Märchen vom Paradies (Conte dël Paradis, 1924-25), e Die Scheuche (Ël buracio, 1925). Van Doesburg a l'ha ëdcò sémper mantnù na liura con ij dadaista, publicand l'arvista Mécano con lë stranòm ëd I.K. Bonset (ch'a podrìa esse n'anagrama da l'olandèis Ik ben zot, "I son fòl"). A l'ha 'dcò publicà dle poesìe dadaiste con ël midem nòm sël De Stijl. Con n'àutr ëstranòm, Aldo Camini, a l'ha publicà 'd pròsa contra la filosofìa, ispirà da l'arpresentant italian ëd l'art metafìsica Carlo Carrà. An coste euvre scrite chiel as opon motobin contra l'andividualism (e donch contra la psicologìa e ij realista). Chiel a sërcava n'esperiensa coletiva dla realtà. Soa concession d'intensità a l'avìa vàire an comun con la concession ëd Paul van Ostaijen ëd dynamiek. Chiel a vorìa gavè ai mòt sò sust inissial për deje un sust neuv e 'n neuv podèj d'espression. Fasend sòn a l'ha provà a evoché na neuva realtà nopà che descrivla. Darié perìod[modìfica | modifiché la sorgiss]Van Doesburg a l'é restà ativ ant le formassion artìstiche 'me 'l Cercle et Carré, l'Art Concret e l'Abstraction-Création, ch'a l'ha fondà dël 1931. A la fin ëd fërvé 1931 a l'é stàit possà a tramudè a Davos an Svìssera për soa salute grama. Van Doesburg a l'é pa pì arpijasse: ël 7 Mars 1931 a l'é mòrt për n'anfart. Dòp soa mòrt Nelly Van Doesburg a l'ha publicà la dariera edission ëd De Stijl 'me n'edission special con le contribussion dij vej e neuv mèmber dla corent e scritor dl'arvista. Arferense[modìfica | modifiché la sorgiss] |
