Champ da concentraziun Bergen-Belsen

Ina da las numerusas fossas communablas

Vagun da vitgira istoric a la rampa da chargiar

Center da documentaziun

Il Champ da concentraziun Bergen-Belsen è stà in champ da concentraziun dal temp dal naziunalsocialissem en la fracziun Belsen da la vischnanca Bergen en il circul Celle (provinza Hannover, oz Saxonia Inferiura).

Istorgia

Posiziun dal circul Celle en la Saxonia Inferiura

Il champ è sa furmà or da las baraccas ch’avevan dà alloschi fin il 1939 als lavurants occupads cun construir la plazza d’exercizi da truppa a Bergen. Dapi l’entschatta da la guerra ha l’armada tudestga transfurmà questas baraccas en in champ per praschuniers da guerra beltgs, franzos e pli tard er sovietics.

Il 1943 ha la SS surpiglià ina part dal champ ed ha fatg diever da quel sco ‹Champ da dimora› per «Gidieus da stgomi». Quai eran praschuniers gidieus che duevan vegnir barattads cunter internads civils tudestgs a l’exteriur. Pli tard è vegnì vitiers in champ dad umens ed in champ da dunnas per praschuniers d’auters champs da concentraziun ch’eran malsauns e betg abels da lavurar. A partir dal mars 1944 han ins transferì a Bergen-Belsen ulteriurs dieschmillis praschuniers or da champs da concentraziun che sa chattavan datiers da la front.

Fin la liberaziun dal champ tras truppas britannicas ils 15 d’avrigl 1945 èn morts en il champ da concentraziun almain 52 000 praschuniers pervi da las cundiziuns d’arrest. Per millis ha Bergen-Belsen er furmà ina staziun da transit sin via en ils champs d’extirpaziun.

Champ da praschuniers da guerra e santeri

Per la construcziun da la plazza d’exercizi da truppa a Bergen avev’ins erigì l’onn 1935 en il guaud vischinant in champ da baraccas per ils lavurers da construcziun (‹Heeresneubaulager Bergen-Belsen›). L’onn 1940 ha l’armada tudestga internà en quel 600 praschuniers da guerra franzos e beltgs. Il matg/zercladur 1941 è il lieu vegnì schlargià ad in champ da caserna e lazaret per praschuniers da guerra sovietics ed ha survegnì il num ‹Kriegsgefangenen-Mannschafts-Stammlager XI C, 311›, curt ‹Stalag XI C, 311›. Fin l’atun 1941 han ins internà là dapli che 21 000 praschuniers da guerra sovietics. Baraccas d’alloschi n’eran strusch avant maun; perquai stuevan ils praschuniers viver sut tschiel avert, en taunas e chamonas da feglia. Fin la primavaira 1942 èn radund 14 000 dals praschuniers morts da la fom, da la fradaglia e da malsognas. Els èn vegnids sepulids, per ordinari en fossas communablas, sin in santeri ch’è situà radund 600 meters davent dal champ (‹Sowjetische Kriegsgräberstätte Bergen-Lohheide, Hörsten›). Tranter il 1941 ed il 1945 han ins sutterrà qua las baras da 19 580 praschuniers da guerra sovietics e 142 internads militars talians. En diesch ulteriuras fossas singulas èn vegnids sepulids militars d’auters stadis; trais da quels han pudì vegnir identifitgads sco praschuniers da guerra polonais.

L’avrigl 1943 ha l’armada surlaschà la part meridiunala da l’areal a la SS. Quella ha erigì qua il Champ da concentraziun Bergen-Belsen. La part dal champ ch’era restada sut ses commando ha la Wehrmacht nizzegià vinavant sco lazaret per praschuniers da guerra sovietics (sut il num ‹Stalag XI B Fallingbostel Zweiglager Bergen-Belsen›). Tranter il fanadur 1944 e mez schaner 1945 èn er vegnids tractads là radund 800 internads militars talians. Ultra da quai han ins alloschà tranter l’october/november 1944 e mez schaner 1945 ca. 1000 schuldads da l’armada polonaisa. Mez schaner è il lazaret vegnì schlià e l’areal è vegnì surpiglià da la SS.

Champ da dimora Bergen-Belsen

Plan da survista

Sco Champ da dimora ha figurà tranter la fin zercladur 1943 ed il december 1944 quella part dal champ ch’era vegnida transferida a l’administraziun economica da la SS. Quest champ avev’ins l’emprim fundà sco ‹Zivilinterniertenlager Bergen-Belsen› ch'era reservà surtut per Gidieus che pudevan servir sco stgomi per civilists tudestgs («Gidieus da stgomi»). Bainspert ha la SS però midà il num; tenor la Convenziun da Genevra stuevan champs d’internads civils numnadamain esser accessibels a cumissiuns internaziunalas, e quai vulev’ins evitar.

Durant la Segunda Guerra mundiala han ils stadis cumpigliads barattà repetidamain internads civils cunter burgais da l’atgna naziunalitad ch’eran internads en il stadi inimi. Remartgabel è però en quest cas ch’ils naziunalsocialists mettevan er a disposiziun Gidieus per in tal stgomi, e quai d’in temp che Gidieus vegnivan mazzads en massa en ils champs d’extirpaziun.

Planisaziun

Gia il december 1941 e puspè il november 1942 aveva il Reichsführer SS Heinrich Himmler laschà barattar internads civils tudestgs (che derivavan oriundamain da la Palestina e ch’eran vegnids internads dals Brits en l’Australia) cunter Gidieus cun pass britannic. Ils uffizis tudestgs responsabels avevan l’intenziun d’excluder 30 000 Gidieus da la deportaziun en l’ost, numnadamain tals cun pass da stadis inimis u cun relaziuns da parentella, politicas u commerzialas en tals pajais. Quels vulev'ins concentrar en in champ nua ch’els stevan a disposiziun per il stgomi cunter Tudestgs internads. Himmler è revegnì a quest plan ed ha ordinà per la primavaira 1943 d’eriger in champ per 10 000 Gidieus che vegnivan en dumonda sco persunas da stgomi u sco med da pressiun per acquistar devisas e materias primas. Ulteriurs internads eran burgais da stadis neutrals u alliads e duevan servir sco pegn per garantir in bun depurtament da quests stadis.

Per endrizzar quest champ spezial han ins separà ina part dal champ da praschuniers da guerra ‹Stalag XI C, 311›; quest ultim serviva uss be pli sco lazaret per praschuniers da guerra sovietics da la regiun ed ha mantegnì questa funcziun fin il 1945.

A partir da mez fanadur 1943 èn arrivads en il Champ da dimora ils emprims Gidieus polonais. La gronda part dad els avevan pass u certificats da naziunalitad da stadis latinamericans resp. permissiuns d’entrada per la Palestina. En questas duas regiuns eran internads dapi l’entschatta da la guerra burgais tudestgs; ed en l’entir intschess che steva sut domini dals Tudestgs na devi or da questas regiuns strusch persunas da derivanza betg gidieua.

Sutdivisiun dal Champ da dimora

Sin l’areal dal champ da Bergen-Belsen sa chattan oz numerus monuments commemorativs

In commando da construcziun da 600 praschuniers è vegnì alloschà en in ‹Champ da praschuniers› separà ch’ha existì fin l’entschatta favrer 1944. Il Champ da dimora sez era sutdividì en quatter partiziuns ch’eran separadas ina da l’autra tras saivs. Las gruppas ch’eran empraschunadas là eran isoladas ina da l’autra e vegnivan tractadas differentamain. Manader dal champ è stà fin il december 1944 SS-Hauptsturmführer Adolf Haas.

‹Champ da staila›

En il ‹Champ da staila› eran internads fin la fin fanadur 1944 radund 4100 «Gidieus da stgomi», tranter quels Gidieus da Saloniki, set transports da Westerbork, Gidieus da l’Africa dal Nord, pitschnas gruppas da Gidieus franzos sco er Gidieus jugoslavs ed albanais da Zagreb. Qua – sco en autras parts dal champ – devi er famiglias cun uffants. Ils internads purtavan vestgadira civila cun cusì si la staila dals Gidieus, perquai il num ‹Champ da staila›. Quests Gidieus vegnivan nutrids insuffizientamain ed eran obligads da prestar lavur; savens avevan els da prender dapart chalzers vegls.

Da quests Gidieus da stgomi è be ina pitschna part vegnida libra tras barat. La fin d'avrigl 1944 èn 222 persunas emigradas en rom d’in stgomi cun la Palestina. 136 persunas cun pass da stadis latinamericans han pudì emigrar il schaner 1945 sur la Svizra; auters han ins retegnì en il champ d’internament da Biberach, damai ch’i na stevan betg a disposiziun avunda internads tudestgs per il stgomi.

‹Champ dals neutrals›

En il ‹Champ dals neutrals› per Gidieus or da stadis neutrals vivevan tranter 250 e 360 persunas; sper Portugais ed Argentins eran quai surtut Spagnols e Tircs. Las cundiziuns da viver eran marcantamain meglras ch’en il ‹Champ da staila›. Ils 4 da mars 1945 han 105 Gidieus da naziunalitad tirca pudì emigrar sur la Svezia.

‹Champ spezial›

L’emprima tschavera suenter la liberaziun dal 1945

En il ‹Champ spezial› sa chattavan radund 350 Gidieus da differenta naziunalitad ch’eran vegnids deportads or da la Pologna. Apparentamain eran quels spartids dal ‹Champ da staila› per evitar contacts tranter ils Gidieus da la Pologna ed ils Gidieus da l’Europa dal Vest. Quests ultims avevan numnadamain be paucas enconuschientschas davart ils champs d’extirpaziun en l’ost da la Pologna. Per quest motiv na vegnivan ils praschuniers en il ‹Champ spezial› er betg engaschads en ils commandos da lavur.

‹Champ dals Ungarais›

En il ‹Champ dals Ungarais› eran mess en arrest dapi ils 8 da fanadur 1944 1683 Gidieus ungarais. Questa «gruppa da Kasztner» han ins relaschà en Svizra cunter devisas e rauba sco café criv (ils 20 d’avust 1944 resp. ils 25 da schaner 1945). Ils 7 da december 1944 èn arrivads 2200 Gidieus ungarais or dal Champ da lavur Strasshof sper Vienna; pervi da lur «posiziun privilegiada» na duevan quels betg vegnir transportads ad Auschwitz.

Il destin dals praschuniers da stgomi gidieus

Tut en tut han ins manà ils onns 1943/1944 stgars 14 700 praschuniers gidieus en il Champ da dimora Bergen-Belsen. Da quels èn radund 2560 vegnids libers tras barat. Per ina gruppa ca. tuttina gronda ha Bergen-Belsen be furmà ina staziun intermediara sin via en ils champs d’extirpaziun, perquai che lur certificats da naziunalitad u permissiuns d’entrada en il pajais n’èn betg vegnids renconuschids. La gronda part dals Gidieus ch’eran internads en il Champ da dimora han ins tegnì vinavant a ferm en il champ sco preziusa «massa da tractativas», e quai fin ils ultims dis da guerra. Ils ultims mais da guerra na pon ins però betg pli discurrer d’in tractament privilegià.

Tranter ils 6 ed ils 11 d’avrigl 1945 èn radund 7000 Gidieus – ils «praschuniers da stgomi» restants – vegnids transportads cun trais trens en direcziun da Theresienstadt; ins sperava che quels possian esser nizzaivels tar eventualas tractativas cun ils Brits ed Americans. Be in dals trens ha cuntanschì ses lieu da destinaziun. L’ultim dals trais trens è errà duas emnas tras l’entira Germania ed è la finala sa fermà en vischinanza da la vischnanca Tröbitz (Brandenburg). Là en ils praschuniers vegnids liberads ils 23 d’avrigl 1945 da truppas da l’Armada cotschna. 550 passagiers da quest «tren pers» n’han betg survivì il viadi.

Champ da concentraziun Bergen-Belsen

Champ da concentraziun (a sanestra) e lazaret (a dretga)

A partir dal mars 1944 han ins recepì a Bergen-Belsen praschuniers ch’eran vegnids zavrads en auters champs sco «betg pli abels da lavurar»; ils «Gidieus da stgomi» èn vegnids redistribuids sin autras baraccas. Questa part da l’anteriur Champ da praschuniers ch'ins ha schlargià cuntinuadamain sa numnava uss en il jargon eufemistic da la SS «Champ da restabiliment». En vardad mancavan però il sustegn medicinal necessari ed in nutriment suffizient per pudair restabilir ils pazients. Blers praschuniers èn vegnids assassinads cun injectar substanzas da tissi u èn daventads l’unfrenda da praschuniers-funcziunaris criminals, il terror dals quals vegniva tolerà da la SS.

A partir da l’avust 1944 ha il champ survegnì ina terza funcziun sco ‹Champ da collocaziun› u ‹Champ da transit›. Quel serviva a las firmas d’armament sco lieu central per eleger lavurantas sfurzadas adattadas. Pliras milli dunnas polonaisas «aricas», per part cun uffants, èn vegnidas plazzadas en tendas sin ina surfatscha libra. Curt suenter èn arrivadas milli dunnas d’Auschwitz. L’atun ha in stemprà destruì las tendas. Fin che novas baraccas èn stadas construidas, han ils praschuniers stuì star ensemen en ils quartiers e magazins existents. Fin la liberaziun da Bergen-Belsen èn passadas radund 12 500 dunnas tras quest champ da transit; da quellas han ins transportà vinavant radund 10 000 en champs exteriurs per prestar lavur sfurzada. En questa part dal champ èn er arrivadas Anne Frank, Hannah Pick-Goslar e l’orchester da mattatschas d’Auschwitz.

A partir dal december 1944 èn arrivads adina dapli transports d’evacuaziun or da champs da concentraziun che sa chattavan datiers da la front. Perquai han ins er integrà en il champ il lazaret da praschuniers da guerra che vegniva administrà da la Wehrmacht; a partir dal schaner 1945 è quel vegnì manà sco ‹Grond champ da dunnas›.

Tranter il december 1944 ed il mars 1945 èn arrivads praschuniers masculins malsauns e spussads or da divers auters champs da concentraziun: 6000 fin 7000 da Sachsenhausen, 5000 fin 6000 da champs exteriurs da Buchenwald ed ulteriurs dal Champ da concentraziun Dora-Mittelbau resp. dals champs exteriurs dals champs da concentraziun Natzweiler e Flossenbürg. En intginas baraccas dal ‹Champ da praschuniers II› sa chattavan 1500 persunas; igl eran avant maun ni lingias d’aua ni pussaivladads da sa lavar.

Il december 1944 aveva il champ, che steva uss sut il commando da SS-Hauptsturmführer Josef Kramer, 15 257 cussedents e vegniva manà da l’administraziun economica da la SS uffizialmain sco ‹Champ da concentraziun Bergen-Belsen›. Ulteriurs «trens d’evacuaziun» or da champs che sa chattavan datiers da la front èn arrivads in suenter l’auter. Las pussaivladads da dimora, ils indrizs sanitars e l’alimentaziun eran dal tuttafatg insuffizients. Igl èn proruttas epidemias ed a la fin na devi nagut da mangiar pli.

Dunnas ed uffants en ina da las baraccas dal temp da la liberaziun

Co ch’il champ è stà occupà ils ultims mais sa lascha reconstruir be a moda approximativa. Il prim da schaner 1945 sa chattavan 18 465 praschuniers en il champ, ils 15 da schaner 22 286, il prim da mars 41 520, ils 15 da mars 45 117. Be il mars 1945 han ins dumbrà a Bergen-Belsen 18 168 morts. La mort en massa ha er cuntinuà suenter la liberaziun dal champ.

Fin ils onns 1990 cursavan en publicaziuns anglofonas indicaziuns memia autas areguard il dumber da praschuniers e da mortoris a Bergen-Belsen. Da l’autra vart han snegaders dal holocaust polemisà cunter «exageraziuns ed engions sapientivs» ed han inditgà, senza numnar funtaunas, il dumber da 7000 mortoris fin la liberaziun. En il fratemp han retschertgas minuziusas manà a cifras fundadas. Las truppas britannicas èn fruntadas sin radund 60 0000 praschuniers. Radund 14 000 dad els èn morts pir suenter la liberaziun. Il dumber total dals mortoris a Bergen-Belsen (incl. quests 14 000) vegn calculà cun 50 000. Il dumber total da tut ils praschuniers a Bergen-Belsen vegn stimà sin 110 000 fin 120 000. Questa cifra cumpiglia er ils praschuniers, per ils quals il champ ha be furmà ina staziun transitorica.

Champs exteriurs

Tar il Champ da concentraziun Bergen-Belsen tutgavan temporarmain trais champs exteriurs. En il Champ exteriur Benefeld lavuravan il settember/october 1944 ca. 600 Gidieuas da la Pologna per la fabrica da material explosiv Eibia. En il Champ exteriur Hambühren (er numnà Hambühren-Ovelgönne ubain Waldeslust) han radund 400 dunnas gidieuas lavurà da l’avust 1944 fin l’entschatta favrer 1945 en la construcziun sut terra d’ina salina, en la montascha da binaris e tar la construcziun da baraccas. En il Champ exteriur Unterlüss (er numnà Tannenberg) han lavurà tranter la fin avust 1944 e mez avrigl 1945 fin a 900 dunnas en la construcziun da vias e da binaris sco er per part en ina fabrica da muniziun.

Liberaziun

Transports en direcziun Theresienstadt

S’avischinond truppas britannicas al champ, han ins tramess tranter ils 6 ed ils 11 d’avrigl 1945 trais trens cun en tut radund 6800 praschuniers gidieus en direcziun dal champ da concentraziun Theresienstadt. La finamira era che nagins praschuniers or da champs da concentraziun vegnian en ils mauns dals Brits. Il lieu da destinaziun Theresienstadt ha però be cuntanschì il segund tren; il terz da quests trais transports vegn numnà il «tren pers» (cf. survart).

Armistizi local / surdada dal champ als Brits

En in’acziun sco ch’ella n’aveva betg anc gì lieu fin qua è vegnì negozià la notg dals 12 sin ils 13 d’avrigl 1945 in armistizi local tranter la Wehrmacht e las truppas britannicas ch’avanzavan. Pervi da l’epidemia da tifus che furiava en il champ n’eri betg pussaivel d’evacuar quel e Himmler aveva dà ses consentiment da surdar il champ senza cumbat. Als schuldads da la Wehrmacht che duevan segirar il champ e las casernas da la plazza d’exercizi da truppa fin la surdada, han ins empermess ch’els possian sa retrair libramain; areguard il persunal da guardia da la SS n’era questa empermischun betg formulada a moda evidenta.

Anteriuras guardias dal champ da concentraziun ston gidar a sepulir ils morts

Ils 15 d’avrigl ha gì lieu la surdada dal territori neutralisà, sin il qual sa chattavan anc radund 60 000 praschuniers spussads. Ils liberaturs han chattà in grond dumber da morts betg sepulids e d’umans grev malsauns smagrids fin sin l’ossa. Bergen-Belsen è perquai daventà in simbol per las terriblas orrurs e la barbaria inumana dal sistem dals champs da concentraziun naziunalsocialistics; quai vala surtut per la Gronda Britannia, damai che truppas britannicas han liberà il champ e mess ad ir las mesiras da salvament per ils survivents.

Il medi militar britannic Hugh Llewelyn Glyn Hughes ch’ha pli tard manà las mesiras da salvament e da reabilitaziun, ha scrit: «Nagin rapport e nagina fotografia èn abels d’illustrar suffizientamain il snuaivel aspect ch’è sa preschentà sin il territori dal champ. (...) En divers lieus eran las baras mantunadas a plunas da differenta autezza. (...) Dapertut en il champ giaschevan corps umans en decumposiziun. (...) [Las baraccas] eran fullanadas cun praschuniers en tut ils stadis da spussada e malsogna.»

Tar la surdada dal champ hai dà divers incaps: Commembers ungarais da la Wehrmacht incaricads cun il servetsch da guardia han sajettà sin praschuniers fomentads ch’empruvavan da sblundregiar ils magazins. Da l’autra vart èn praschuniers-funcziunaris vegnids bastunads e sturnids. Ils 17 d’avrigl è in’unitad da sanitad pli gronda arrivada en il champ. Il medem di è il persunal dal champ vegnì mess a ferm ed alloschà en tendas sper il champ da concentraziun. La finala han ils umens da la SS ed ils commembers feminins dals servetschs auxiliars da la SS stuì gidar a sepulir en fossas communablas las millis baras che sa chattavan sin l’entir champ. Las baraccas impestadas èn vegnidas rumidas successivamain fin mez matg e silsuenter brischadas.

Commemoraziun, lazaret d’urgenza, champ da Displaced Person (DP) per ils survivents

En rom d’in servetsch divin ecumenic han survivents dal Champ da concentraziun Bergen-Belsen erigì ils 16 d’avrigl 1945, in di suenter lur liberaziun, ina simpla crusch da badugn ed han commemorà ils uffants, las dunnas ed ils umens ch’èn vegnids mazzads.

Al medem lieu sco l’avrigl han survivents polonais – che vivevan uss en las anteriuras casernas da Bergen-Hohne – remplazzà ils 2 da november 1945 l’anteriura crusch da badugn tras ina pli gronda crusch da lain. Quella è bain vegnida remplazzada pliras giadas en il decurs dals onns, ma uschiglio è ella sa mantegnida fin oz en la medema furma e grondezza.

Ils survivents dal Champ da concentraziun Bergen-Belsen han ins alloschà en casernas da la Wehrmacht vischinantas. Quellas han ins endrizzà sco lazarets d’urgenza per pudair porscher la tgira ed il sustegn medicinal necessari. Da quai è sa sviluppà pli tard in ospital regular per ils anteriurs praschuniers/Displaced Persons (DP). Malgrà tutta premura èn anc morts radund 14 000 dals anteriurs praschuniers. Il champ polonais è vegnì schlià la stad 1946. Suenter la fundaziun dal stadi Israel l’onn 1948 han ils Gidieus pudì emigrar en pitschens contingents. Il champ da Gidieus han ins serrà il 1951.

Process da Bergen-Belsen

Encunter 45 commembers da l’anteriura squadra dal champ ha in tribunal britannic fatg tranter ils 17 da settember ed ils 17 da november 1945 a Lüneburg l’uschenumnà process da Bergen-Belsen. Quel è ì a fin cun 11 sentenzias da mort, in chasti d’arrest a vita duranta, 18 chastis d’arrest e 15 decleraziuns d’innocenza.

Enconuschents praschuniers

Busta dal politicher socialdemocratic Heinrich Jasper (1875–1945)

Tar ils praschuniers ils pli enconuschents tutgan sper Anne Frank e sia sora Margot l’anteriur primminister da Braunschweig Heinrich Jasper, ils scripturs Jean Améry, Anita Lasker-Wallfisch e Josef Čapek, il medi e psichiater Leopold Szondi, il deputà al Reichstag Julius Adler sco er il giurist Paul Dienstag ed il cumbattant da la resistenza Ernst Grube. Il bab dal reschissur Roberto Benigni è medemamain stà arrestà in temp en il champ; il film ‹La vita è bella› sa basa tranter auter sin questas experientschas. Be tschintg dis avant la liberaziun è morta Hélène Berr; ella è vegnida enconuschenta pervi da sias notizias or dal temp da l’occupaziun tudestga a Paris che regordan al ‹Diari dad Anne Frank›.

Per ils omosexuals ch’èn stads internads u ch’èn morts a Bergen-Belsen è pir vegnì installà il 1999 ina tavla al pe da la paraid commemorativa. In’exposiziun permanenta al lieu regorda al destin da las unfrendas omosexualas dal naziunalsocialissem.

Hetty Werkendam ha survivì cun ses dus frars Jacky e Max en la chasa d’uffants da Bergen-Belsen grazia a l’agid da la sora Luba Frederick; pli tard ha el descrit sias experientschas en il cudesch ‹Wir Kinder von Bergen-Belsen›. Sora Luba ha spendrà la vita a bundant 40 uffants ch’eran internads en la chasa d’uffants a Bergen-Belsen. Ella è vegnida enconuschenta sco l’‹anghel da Bergen-Belsen›; per ses servetschs umanitars l’ha regina Beatrix da l’Ollanda onurà il 1995.

Persunal

Al persunal dal champ da la SS han tranter auter appartegnì:

• Adolf Haas, cumandant dal champ fin il december 1944
• Franz Xaver Trenkle, manader dal champ da fermanza preventiva da la primavaira 1944 fin il schaner 1945
• Josef Kramer, cumandant dal champ da concentraziun a partir dal prim da december 1944 fin la liberaziun tras truppas alliadas
• Franz Hössler, vicecumandant dal champ da concentraziun a partir da l’avrigl 1945 fin la liberaziun tras truppas alliadas
• Fritz Klein, medi dal champ
• Irma Grese, manadra dal servetsch da lavur il mars ed avrigl 1945
• Elisabeth Volkenrath
• Johanna Bormann

Lieus commemorativs

Rampa da chargiar

Sin la via L 298 da Bergen en direcziun Belsen maina ca. a mesa distanza ina punt sur la lingia da viafier. Gist suenter la punt sa chatta da vart sanestra sin il parcadi in monument commemorativ ch’è vegnì inaugurà il 2008. Quel duai reguardar a la rampa da viafier vischina, sin la quala arrivavan ils praschuniers dal champ da concentraziun. Els vegnivan transportads fin qua cun il tren e stuevan alura marschar a pe fin en il champ (ca. 5 fin 6 km). Davent dal parcadi maina ina senda signalisada fin a la rampa. Là han ins plazzà il 2002 sco simbol in vagun da vitgira istoric. Ina part da la rampa e dal binari era gia vegnì mess l’onn 2000 sut protecziun da monuments.

Chasa dal silenzi

Chasa dal silenzi

A l’ur dal territori dal champ istoric sa chatta la Chasa dal silenzi (‹Haus der Stille›). I sa tracta d’ina «sculptura transibla» ch’è vegnida stgaffida tenor plans dad Ingema Reuter e Gerd Winner ed inaugurada il 2000.

Pli baud avevan visitaders adina puspè rendì attent ch’i duvrass ina pussaivladad da meditaziun suenter esser passà tras il champ. Sin il territori dal champ sez na devi naginas restanzas d’edifizis da l’anteriur champ da concentraziun ch’ins avess pudì trair a niz. En pli derivan la paraid cun las inscripziuns, l’obelisc, la crusch da lain polonaisa ed il crap commemorativ gidieu dal temp gist suenter la guerra. Perquai han ins vulì stgaffir in edifizi modern che correspunda a la moda da commemorar d’ozendi. I sa tracta ch’ina chasa da fier, vaider e granit che regorda ad ina chapella. Ina glisch moderada e tuttina clera croda sin ina maisa che sa chatta en la part davant. Ins ha desistì sapientivamain d’ina simbolica religiusa u confessiunala. Sin la maisa sa chattan blers craps, cedels, chandailas ed auters objects da commemoraziun che vegnan deponids dals visitaders.

Center da documentaziun

Il 2007 han ins avert in center da documentaziun davart il Champ da concentraziun da Bergen-Belsen cun ina surfatscha d’exposiziun da 1500 m². En l’exposiziun permanenta vegnan mussads documents e fotos or dals differents champs da Bergen-Belsen. Ultra da quai rapportan survivents en scenas da video davart lur uffanza e giuventetgna, la famiglia e lur patria sco er la vita durant e suenter la deportaziun resp. praschunia. Mussadas vegnan er las datas da vita e fotos d’umans che n’han betg survivì il champ. Plinavant rapportan abitants dals vitgs vischinants davart il temp dal naziunalsocialissem. Il palantschieu dal center da documentaziun cuntegna vitrinas che mussan objects da diever ch’ins ha chattà en las baraccas u sin l’areal dal champ. Suenter la liberaziun dal Champ da concentraziun Bergen-Belsen ha l’Army Film and Photographic Unit (AFPU) da la Gronda Britannia documentà la situaziun al lieu sin 33 rollas da film e fatg 200 fotografias; ina part da quest material vegn medemamain mussà en l’exposiziun.

Litteratura

Publicaziuns dal lieu commemorativ davart il champ da concentraziun

• Bergen-Belsen. Historischer Ort und Gedenkstätte. Ed.: Stiftung niedersächsische Gedenkstätten / Gedenkstätte Bergen-Belsen, Celle 2009, ISBN 978-3-9811617-8-6.
• Bergen-Belsen: Kriegsgefangenenlager 1940–1945, Konzentrationslager 1943–1945, Displaced Persons Camp 1945–1950. Catalog da l’exposiziun permanenta. Stiftung Niedersächsische Gedenkstätten, Wallstein-Verlag, Göttingen 2009, ISBN 978-3-8353-0612-7.
• Die Topografie des Lagers Bergen-Belsen: sechs Karten. Stiftung Niedersächsische Gedenkstätten, Gedenkstätte Bergen-Belsen, 2008, ISBN 978-3-9811617-5-5.
• Gedenkbuch: Häftlinge des Konzentrationslagers Bergen-Belsen. Stiftung Niedersächsische Gedenkstätten, Gedenkstätte Bergen-Belsen 2005.
• Konzentrationslager Bergen-Belsen. Berichte und Dokumente. Elegids e commentads da Rolf Keller, Wolfgang Marienfeld e.a. Vandenhoeck und Ruprecht, Göttingen 1995, ISBN 3-525-35488-6.

Ulteriuras publicaziuns

• Hans-Dieter Arntz: Der letzte Judenälteste von Bergen-Belsen. Helios Verlag, Aachen 2012, ISBN 978-3-86933-082-2.
• Susanne Bardgett, David Cesarani: Belsen 1945. New Historical Perspectives. Vallentine Mitchell, Middlesex 2006, ISBN 0-85303-716-7 ed ISBN 0-85303-717-5.
• Wolfgang Benz, Barbara Distel (ed.): Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager. Tom 7: Wewelsburg, Majdanek, Arbeitsdorf, Herzogenbusch (Vught), Bergen-Belsen, Mittelbau-Dora. C.H. Beck, Minca 2008, ISBN 978-3-406-52967-2.
• Juliane Hummel: Immobile Erinnerung: Der Bau und die baulichen Reste des Kriegsgefangenen- und Konzentrationslagers Bergen-Belsen. En: Wilfried Wiedemann, Joachim Wolschke-Bulmahn (ed.): Landschaft und Gedächtnis: Bergen-Belsen, Esterwegen, Falstad, Majdanek. Minca 2011, ISBN 978-3-89975-268-7, p. 103–124.
• Eberhard Kolb: Bergen-Belsen. Vom ‹Aufenthaltslager› zum Konzentrationslager 1943–1945. 6avla ediziun repassada. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2002, ISBN 3-525-36184-X.
• Alexandra-Eileen Wenck: Zwischen Menschenhandel und ‹Endlösung›. Das Konzentrationslager Bergen-Belsen. Ferdinand Schöningh, Paderborn e.a. 2000, ISBN 3-506-77511-1.

Colliaziuns

 Commons: Champ da concentraziun Bergen-Belsen – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Lieu commemorativ Bergen-Belsen
• Verzeichnis der Konzentrationslager und ihrer Außenkommandos gemäß § 42 Abs. 2 BEG
• Das Kriegsende in Niedersachsen – documentaziun da la Fundaziun dals lieus commemorativs da la Saxonia Inferiura