Валдай милли паркы
| Валдай милли паркы | |
| Нигеҙләү датаһы | 1990 |
|---|---|
 | |
| Категория защищённых зон МСОП | МСОП II категорияһы: милли парк[d] |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
| Ойошма ағзаһы | Кеше һәм биосфера[d] |
| Әһәмиәтле урын | Валдай |
| Майҙан | 1585 км² |
| Рәсми сайт | valdaypark.ru |
 | |
| URL биосферного заповедника ЮНЕСКО | unesco.org/mabdb/br/brdi… |
 | |
 Валдай милли паркы Викимилектә | |
«Валдай» милли паркы" Валдай ҡалҡыулығының уникаль күл-урман комплексын һаҡлау һәм был йүнәлештә ял итеү урынын ойоштороу маҡсатында 1990 йылдың 17 майында ойошторолған
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Археологик һәйкәлдәр исемлегендә 82 объект бар — боронғо урындар (б. э.т. VII—VI быуатта), боронғо тораҡ пункттар, убалар, ҡурғандар. Бында баҡса һәм парк сәнғәтенең 9 һәйкәле бар — парктар менән боронғо усадьбалар һәм XVII—XIX быуаттарҙың архитектура һәйкәле һәм ағас төҙөлөшө архитектураһының 22 иң ҡиммәтле һәйкәле. Улар араһында — 1653 йылда Валдай күленең Сельвицкий утрауында Бөтә Рәсәй патриархы Никон тарафынан төҙөлгән Валдай Иверский Богородица Святозерский монастыры; Валдайҙа Екатерина сиркәүе — Рәсәй архитекторы Н. А. Львовтың бөйөк ижады (XVIII быуат), унда Валдай тарихы музейы һәм «Валдай ҡыңғырауы» күргәҙмәһе урынлашҡан.
Валдай ҡалаһы—тарихи истәлекле урын, 1996 йылда ул үҙенең 500-йыллығын билдәләп үтә. Никольское ауылында фәнни балыҡ үҫтереүгә нигеҙ һалыусы В. П. Врасский (1829—1863) тарафынан ойошторолған Рәсәйҙә беренсе балыҡ үрсетеү заводы була. Рәсәй Ауыл хужалығы йәмғиәтенең алтын миҙалы, шулай ук акклимитзациялау буйынса Париж йәмғиәтенең миҙалы менән бүләкләнә. Никольский балыҡ үрсетеү заводын тикшергән комиссия хисабы буйынса, Мәскәү ауыл хужалығы йәмғиәте 1857 йылдың 16 ноябрендә уҙған сираттағы йыйылышта түбәндәгеләрҙе билдәләй: "Врасский әфәнденең файҙалы хеҙмәттәренә ҡарата хөрмәт белдереп, йәмғиәттең ысын ағзаһы итеп һайларға, ә уның ойошмаһын, Эске эштәр һәм дәүләт милке министрлығына еткереп, айырым ҡурсалау аҫтына алырға " (Мәскәү ултырышы берекмәһе, 1857)
Ҡомартҡыларҙың бер өлөшө ҙур тарихи ваҡиғалар менән бәйле. Бында, Яжелбицанан алыҫ түгел, Батый хандың «Игнач Тәреһе» тип аталған ғәскәрҙәре Новгородҡа һөжүм итеүҙән баш тартып, әйләнеп ҡайта. 1456 йылда Новгород һәм Мәскәү араһында танылған «Яжелбицкий тыныслығы» төҙөлә.
Географияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Милли парк Валдай ҡалҡыулығының төньяҡ өлөшөндә һәм Новгород өлкәһенең Окуловка, Валдай райондары территорияларында урынлашҡан. Валдай паркы территорияһында 200-гә яҡын күл бар, 56 күл 20 гектарҙан ашыу майҙан менән[1].
Фаунаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Парктың ер өҫтө фаунаһы түбәндәгесә: мышы, ҡабан, айыу, ҡуян, бурһыҡ, төлкө, һыуһар, һеләүһен, башҡа хайуандар, һыуҙа йәшәүселәр: йылға ҡондоҙо, ҡама, шәшке, һыу ҡомағы, шулай уҡ өйрәктәрҙең барлыҡ төрҙәре бар. Тауыҡтар отрядынан сел, һуйыр, ҡор күп. Биләмәнең бөтә ерендә ҡабан, мышы, ҡуян, тейен, айыу, ҡондоҙ һәм башҡалар таралған. Хайуандарҙың был төрө йылдар буйынса тирбәлә, әммә айырма ҙур түгел. Парк биләмәһендә бүреләр таралған. Күлдәр һәм йылғалар төрлө балыҡтарға бай: суртан, ҡорман, шамбы, ҡарабалыҡ, табан балыҡ, снеток, ряпушка, судак, сабаҡ, алабуға, шырт балыҡ һәм башҡалар[2].
| Төр, рф-тың ҡыҙыл китабына индерелгән. | |
|---|---|
| Исеме | Фәнни исеме |
| Умыртҡаһыҙҙар | |
| Мнемозина | Parnassius mnemosyne |
| Ябай аполлон | Parnassius apollo |
| Ҡоштар | |
| Бөркөт | Aquila chrysaetos |
| Оло подорлик | Aquila clanga |
| Европа ҡағарағы | Arctica Gavia arctica |
| Һунағара | Circaetus gallicus |
| Ҡом һайыҫҡаны | Haematopus ostralegus |
| Ваҡ һайыҫҡан | Lanius excubitor excubitor |
| Сапсан | Falco peregrinus |
| Кәлмәргән | Pandion haliaetus |
| Филин | Bubo bubo |
| Ҡара ҡауҙы | Ciconia nigra |
| Алтынһыу сәпсәү | Apricaria Pluvialis apricaria |
Флораһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Үҫемлек ҡатламында шыршы, ҡарағай һәм ҡайын урмандары бар, сәтләүек ағас, ҡорос ағас менән төньяҡ имәнлектәре участкалары осрай, өҫкө һаҙлыҡтар, ҡоро болондар бар. Парктың урман ерҙәре майҙандың 86 % тәшкил итә. Ултыртылған шыршылар урман ерҙәренең 28 %, ҡайын — 36 %, ҡарағай — 17 %, уҫаҡ — 3 %, һоро ерек — 16 % биләй. Урмандарҙа 57 төр ағас, шул иҫәптән 42 ҡырағай һәм 15 культуралы үҫемлек үҫә[2].
| Рәсәй Федерацияһының ҡыҙыл китабына индерелгән төрҙәр. | |
|---|---|
| Исеме | Фәнни исеме |
| Бәшмәктәр | |
| Сыбар бәшмәк | Hericium coralloides |
| Лишайниктар | |
| Үпкә Лобарияһы | Lobaria pulmonaria |
| Көкөрт үләне һымаҡтар | |
| Күл полушнигы | Lacustris Isoetes |
| Шырт полушник | Isoetes setacea |
| Орлоҡло | |
| Ябай армерия | Vulgaris Armeria |
| Кәкүк ситеге | Cypripedium calceolus |
| Лезель липарисы | Liparis loeselii |
| Ябай ҡылыс үлән | Cladium mariscus |
| Балтик Пальцекорникгы | Dactylorhiza baltica |
| Көйгән әшәлсә | Orchis ustulata |
| Оҙон әшәлсә | Militaris Orchis |
Туризм
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Валдай Милли Паркы — Рәсәйҙең иң ҙур ҡалаларына — Мәскәүгә һәм Санкт-Петербургҡа яҡын булыуы арҡаһында иң күп йөрөй торған парктарҙың береһе. Бында танылған Валдай һәм Селигер күлдәре урынлашҡан. Велье күлендә йәйге балалар экология лагеры эшләй.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Официальном сайте города Валдай Новгородской области. Дата обращения: 19 май 2009.
- ↑ 2,0 2,1 Министерство природных ресурсов и экологии Российской Федерации. Дата обращения: 19 май 2009. Архивировано из оригинала 18 декабрь 2009 года.
