Limba èstone

Artìculu in LSC

Ispainadura de sa limba èstone

S'èstone (in limba èstone: eesti keel) est una limba uràlica chi faghet parte de su brancu fìnnicu. Faeddada massimamente dae 1 millione de persones in Estònia, agatat però àteros faeddadores ispainados in Rùssia (is de pesada de èstones cussorgiados aterue in su territòriu de s'impèriu Russu durante su de 19 sèculos), Isvètzia, Cànada, Istados Unidos de Amèrica e Austràlia.

S'apartenèntzia a su grupu de is limbas uràlicas nde faghet una de is pagos limbas no indoeuropeas faeddadas in Europa. S'èstone est però meda simigiante a su finlandesu cun chi tenet una bona mùtua intelligibilidade. Est imparentadu fintzas cun is limbas sami e prus de a tesu cun s'ungheresu.

S'èstone at retzidu influèntzias mannas de limbas disvariadas comente, isvedesu, tedescu (su bassu tedescu mèdiu fiat giai istadu limba franca de sa Liga Anseàtica faeddada in tempos antigos in s'atuale territòriu de s'Estònia dae una comunidade numerosa de tedescos bàlticos, ma in tempus afatante fintzas su tedescu istandard at influentzadu s'èstone) e su russu, mancari niuna de custas limbas nde siat imparentada.

Istòria

Is primos documentos chi testimòniant s'esistèntzia de una limba fìnnica de Estònia torrant a coa a su de 13 sèculos, mentras is primos iscritos in limba torrant a su de 16 sèculos. Una literadura cunsistente s'est isvilupada a partire dae is de 18 e 19 sèculos.

A pustis de s'indipendèntzia de s'Estònia, balangiada in su 1919, s'èstone fiat fatu limba ufitziale de s'istadu e fintzas a sa pèrdida de s'indipendèntzia, in su 1945, su 97.5% de is bividores suos si decraraiat de etnia èstone e nde faeddaiat sa limba.

Cun sa surbidura in s'Unione Soviètica, acontèssida a s'agabbu de sa segunda gherra mundiale, a s'èstone fiat assotziadu su russu che limba ufitziale. In su tentativu de nd'ispèrdere sa limba e s'identidade che pòpulu, fiant incoragiadas is tramudàntzias in su territòriu suo de medas persones de etnia russa e lètone. Essende su russu tentu a contu in sa federatzione soviètica che limba de s'amistade, a partire de is annos '70, mancari semper limba ufitziale, s'imparu de s'èstone in is iscolas fiat meda discoidadu, a lucru de su russu chi is pipios fiant antimes imbitzados a chistionare giai de s'asìliu.

A sa torrada a s'indipendèntzia in su 1991, petzi su 61% de is bividores de s'Estònia faeddaiat galu s'èstone. Oe, gràtzias fintzas a is polìticas subra sa limba, est limba mama de unu 70% de is èstones.