Guovdageaidnu

Guovdageainnu suohkan; Kautokeino kommune;
Riika	Norga
Fylka	Finnmárkku fylka
Hálddahusguovddáš	Guovdageaidnu
Viidodat	9 707,4 km²
Olmmošlohku	2 848 (2024)
Virggálaš giella	Dávvisámegiella ja girjedárogiella
Rádjegielddat	Áltá, Kárášjoga gielda, Ráisa, Návuotna, Eanodat, Anár
Politihkka
Sátnejođiheaddji	Anders S. Buljo (Johttisámiid listu) (2023-)
	Neahttasiiddut
	(municipality)/ Guovdageaidnu Wikimedia Commonsas

Dát lea ávžžuhuvvon artihkal.

Dát artihkal muitala gieldda birra. Guovdageainnu márkanbáikki birra lea sierra artihkal.

Guovdageainnu suohkan (dárogillii: Kautokeino kommune, kveanagillii: Koutokeinon komuuni, suomagillii: Koutokeinon kunta) lea gielda Romssa ja Finnmárkku fylkkas. Dan olmmošlohku lea 2 848^[3] ja viidodat lea 9 707,4 km². Gieldda hálddahusguovddáš lea Guovdageaidnu.

Namma

Guovdageainnu boares njuikehaga Gálaniitoluotta guoras.

Dárogiel namma Kautokeino boahtá suomagiel namas Koutokeino ja dat fas sámegiel namas Guovdageaidnu.

Namma «Guovdageaidnu» sáhttá boahtit das, ahte lea seamma guhkes gaska Álahedjui (dološ áigge ledje doppe márkanat), Gárasavvonii, Ráisii ja Kárášjohkii. Eará teoriija lea ahte dat lea báiki gos šaddá gámasuoinnit.

Demografiija

Jagi 2011:s lei olmmošlohku Guovdageainnus 2 927 ássi. Sullii 2000 olbmo orrot Guovdageainnu márkanbáikkis. Mázes gaskal Guovdageainnu ja Álttá ásset lagabui 300 olbmo. Leat 763 olbmo geat leat gaskkal 0-19 jagi boarrásat. Badjel 50 % álbmogis leat vuollel 30 jagi ja badjel 66 jagi boarrásat leat vuollel beali Norgga gaskamearis.^[4]

Geografiija

Guovdageaineatnu golgá márkanbáikki čađa.

Guovdageainnu suohkana viidodat lea 9 707,34 km² mii dahká das Norgga stuorimus gieldda viidodaga ektui.^[5] Gieldda rádjegielddat Áltá davvin, Kárášjohka nuortin, Romssa fylkka bealde Ráisa oarjin ja Návuotna davveoarjin, ja Suoma bealde Anár nuortalullin ja Eanodat lullin.^[6]

Guovdageainnu suohkana ja márkanbáikki čađa golgá Guovdageaineatnu.

Gieldda alimus várri lea Mollejus mii lea 974 m. alu.^[7] Guovdageainnus leat eanaš soahkemuorat, ja máŋggain sajiin eai leat obage muorat.

Dálkkádat

Guovdageainnus lea subárktalaš dálkkádat, ja doppe leat liegga geasit ja galbma dálvvit.^[6] Skábma bistá sullii 7 vahku, skábmamánu loahpas gitta ođđajagimánu beallemuddui. Geasset lea ijahis idja.^[6]

Giella

Sámegiella lea virggálaš giella sihke sápmelaččain ja almmolaš hálddahusas ja birrasiid 90 % álbmogis lea davvisámegiella eatnigiellan.^[4] Guovdageaidnu lei vuosttaš ja guhká áidna suohkan Norggas gos sámegiella lea dásseárvosaš giella dárogielain almmolaš hálddahusas.

Skuvllat

Guovdageainnu márkanis leat Guovdageainnu mánáidskuvla^[8] ja Guovdageainnu nuoraidskuvla^[9]. Mánáidskuvllas lea sihke sámegiel ja dárogiel oahpahus, muhto stuorámus oassi mánáin vázzet sámegiel klássas. Nuoraidskuvllas oahpahus ii leat sirrejuvvon giela mielde. Márkanbáikkis lea maid Sámi joatkkaskuvla ja boazodoalloskuvla.^[10] ja Sámi allaskuvla, gos leat sullii 200 studeantta ja 80 bargi^[11]. Máze gilis lea Máze lagasbirasguovddáš, masa gullet vuođđoskuvla, SAÁO ja mánáidgárdi.^[12] Máze skuvllas visot oahpahus lea sámegillii. Láhpoluobbala gilis lei maid skuvla, Láhpoluobbala skuvla^[13], muhto dat heaittihuvvui jagis 2012, dasgo ledje beare unnán oahppit.^[14]

Politihkka

Guovdageainnu sátnejođiheaddji 2023 rájes lea Anders S. Buljo ja gullá Guovdageainnu johttisámi listtui^[15]^[16] Ovdalaš sátnejođiheaddjit leat leamaš Jan Ole Buljo 1999-2003, Klemet Erland Hætta 2003-2015, Johan Vasara 2015-2019 ja Hans Isak Olsen 2019-2021.^[17]

Nuoraid jienastanlohpi

Guovdageainnus besse 16- ja 17-jahkásaččat jienastit 2011 jienasteamis. Dát lei Norgga ráđđehusa vuohki geahččalit boktit nuoraid politihkalaš engašemeantta. Geahččalanortnet galgá guorahallat leago ávki nuoraide addit vejolašvuođa jienastit ja dan bokte boktit sin beroštumi váikkuhit báikkálaš servodateallima ja vejolašvuođa váikkuhit báikkálaš áššiid. Guovdageaidnu lei mielde geahččalanortnegis mas 20 eará suohkana oassálaste.^[18]

Válgabiire

Guovdageaidnu gullá 2009 Sámediggeválggaid rájes Ávjovári válgabiirii. Dasa gullet maid Kárášjoga gielda ja Porsáŋggu gielda. Ovdal 2009 lei Guovdageaidnu sierra válgabiire. Eará válggain Guovdageaidnu lea oassi Finnmárkku válgabiirres.

Ekonomiija

Boddu-restauráŋŋa heaittihuvvui jagis 2013.

Fitnodagat

Guovdageainnus leat golbma «dábálaš» rámbuvrra, Rema 1000^[19] ja Coop Extra^[20] leat márkanis, ja Oves Varesenter -rámbuvra lea Máze gilis.^[21] Coop Byggmix oktavuođas leat maiddái apotehka ja Vinmonopolet. Márkanbáikkis lea Thon Hotel -hotealla,^[22] Kautokeino Villmarksenter,^[23] ja Kautokeino Camping^[24]. Čoahkkebáikkis leat maid Esso ja Circle K bensinstašuvnnat, ja Gilišilljus lea duodjegávpi Savu (ovdal Maritex Gávpi)^[25]. Guovdageainnus lea dasa lassin Pitstop-boradanbáiki^[26] ja Lemonrose-boradanbáiki. Doppe leat ovdal maid leamaš Kafe Risku^[27], Alfred's Kro -restoráŋŋa, mii heaittihuvvui 2011 dahje 2012, ja Boddu-restoráŋŋa mii heaittihuvvui jagi 2013.

Ruvkedoaibma

Guovdageainnus lea leamaš ruvkedoaibma Biedjovákkis. Ruoŧa fitnodat Arctic Gold lea 2010 rájes geahččalan álggahit fas ruvkedoaimma, muhto suohkanstivra lea hilgon plána. Suohkana áidna dálá ruvke lea Náránaš, gos rogget fuksihta dahje Náránáš-geađggi.

Johtolat

Guovdageainnus lea unnán almmolaš johtolat, ja measta buohkain lea biila. Busset Guovdageainnu ja Álttá gaskka vudjet juohke beaivvi earret lávvordaga. Geasset Eskelisen Lapin Linjat-fitnodaga busset vudjet Suomas Guovdageainnu čađa Áltái.^[28] Dasgo Guovdageainnu lea máŋgasiin guhkes mátki skuvlii, de lea doppe skuvlabussefálaldat nu ahte oahppit sáhttet bussiin mátkkoštit mávssu vuostá. Guovdageainnus leat maiddái taxit. Sullii 10 kilomehtera márkanis davás lea nuppi máilmmisoađi áigásaš girdišillju, muhto doppe eai šat dan áigge girdde. Guovdageainnus leat geainnut Suoma beallái (Riikkageaidnu 93 ja Máttageaidnu 93), Kárášjohkii (Riikkageaidnu 93 ja Riikkageaidnu 92) ja Áltái (Riikkageaidnu 93).

Vearjogovva

Vearjogovva lea gollelávvu alit vuođus^[29].

Historjá

1800-logus lei Guovdageaidnu ovttas Goaskinvákkiin (Kjelvik, dál Davvinjárga), Kárášjogain ja Porsáŋgguin okta gielda, man namma lei Kistrand (Čuđegieddi). Jagiid 1851 šattai Guovdageaidnu, jagis 1861 Goaskinvággi ja jagis 1873 Kárášjohka iežas gieldan.

Guovdageainnu stuimmit ledje Guovdageainnus jagis 1852.

Kultuvra

Sápmelaččat

Guovdageaidnu lea sámeguovllu gielalaš ja kultuvrralaš guovddáš. Gielda lea Norgga stuorámus sámi suohkan ja boazodoalu guovddáš.^[4]

Sámi álbmotbeaivvi ávvudeapmi

Sámi álbmotbeaivvi lávejit ávvudit Báktehárjjis, ja doppe ordnejuvvojit doalut 6.2.^[30]^[31] Vuođđoskuvlla šilljus lea unna ávvudeamaš gos levget Sámi leavggain ^[30]^[31] ja lávlut Sámi soga lávlaga.

Dážat

Guovdageainnus dážat leat unnitlogus.

Árbevierut

Giđđalodden

Guovdageainnus lea giđđalodden leamaš árbevirolaš bivdu dáloniid gaskkas. Norgga lága mielde ii leat lohpi giđđat lottiid bivdit, muhto Guovdageainnus lea leamaš sierra lohpi (geahččalanortnet) juo máŋgga jagi. Jagi 2011 lea plána mielde maŋimuš háve geahččalanortnetdoaibma ovdalgo galgá šaddat bistevaš lodden. Ollosat ohcet juohke jagi lobi ohcat, ja bivdu bistá moadde vahku. Dábálaččat olbmot loddejit eahkediid ja ijaid, go dalle lea álkimus bivdit. Lottit maid lea lohpi báhčit leat vuoktafiehta, duoršu ja vuoktagoalsi.

Struve meridiánagierdu

Guovdageainnus leat guokte čuoggá Struve meridiánagierddus.^[32]

Báikkit

Stuorámus gilit leat Guovdageainnu márkan, Máze, Láhpoluoppal ja Ávži.

Gáldut

↑ Folkemengde og kvartalsvise befolkningsendringar. Fylke og kommunar: Statistisk Sentralbyrå. Čujuhuvvon 20.05.2024. (dárogillii)
↑ https://prod01.elementscloud.no/publikum/945475056_PROD-945475056/DmbMeeting/133
↑ SSB. 07459: Befolkning, etter region, statistikkvariabel og år.
↑ ^a ^á ^b Bájuhusmeattáhus: Dohkkemeahttumis <ref>-gilkor; ii almmuhuvvon oktage teaksta referánsii mas lea namma Guovdageainnu birra suohkana siidduin
↑ Bájuhusmeattáhus: Dohkkemeahttumis <ref>-gilkor; ii almmuhuvvon oktage teaksta referánsii mas lea namma Kartverket
↑ ^a ^á ^b Bájuhusmeattáhus: Dohkkemeahttumis <ref>-gilkor; ii almmuhuvvon oktage teaksta referánsii mas lea namma SuohkanaBirra
↑ Čáravárri 14.2.2009: Store norske leksikon. Čujuhuvvon 27.10.2013. (dárogillii)
↑ Guovdageainnu mánáidskuvla 1.11.2012: Guovdageainnu suohkan. Čujuhuvvon 28.8.2013.
↑ Guovdageainnu nuoraidskuvla 8.8.2013: Guovdageainnu suohkan. Čujuhuvvon 28.8.2013.
↑ Guovlu - suohkan: Sámi joatkkaskuvla ja boazodoalloskuvla. Čujuhuvvon 28.8.2013.
↑ Allaskuvlla birra: Sámi allaskuvla. Čujuhuvvon 28.8.2013.
↑ Máze lagasbirasguovddáš 8.8.2013: Guovdageainnu suohkan. Čujuhuvvon 28.8.2013.
↑ Láhpoluobbala skuvla 19.8.2011: Guovdageainnu suohkan. Čujuhuvvon 28.8.2013.
↑ – Duvdet váttisvuođa mu ala ges 9.11.2012: Ávvir. Čujuhuvvon 28.8.2013.
↑ Valgresultat.
↑ Møte i kommunestyret.
↑ https://web.archive.org/web/20070828123737/http://www.kautokeino.kommune.no/finnmark/kautokeino/kautokeinok2.nsf/id/908858DA9A8BB84541256DD3004D4E41?OpenDocument
↑ http://www.regjeringen.no/nb/dep/krd/kampanjer/valg/forsok-med-stemmerett-for-16-aringer-2.html?id=581646
↑ REMA 1000 Kautokeino: REMA 1000. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)
↑ COOP Extra Kautokeino: Google Maps. Čujuhuvvon 23.02.2022.
↑ Oves Varesenter AS: Gule Sider. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)
↑ Thon Hotel Kautokeino: Thon Hotels. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)
↑ Kautokeino Villmarksenter: Kautokeino Villmarksenter A/S. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)
↑ Viddas triveligste overnattingssted: Arctic Motell & Camping. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)
↑ Det samiske varehuset: Savu. Čujuhuvvon 20.05.023. (dárogillii)
↑ Pitstop: Gule Sider. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)
↑ Cafe Vika: Gule Sider. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)
↑ Aikataulut: Eskelisen Lapin Linjat. Čujuhuvvon 28.8.2013.
↑ Kommunevåpen - Kautokeino kommune: Guovdageainnu suohkan. Čujuhuvvon geassemánu 16. 2012.
↑ ^a ^á http://www.kautokeino.kommune.no/finnmark/kautokeino/kautokeinok.nsf/id/C108A528019EF5B8C12573E2003C5BBB?OpenDocument
↑ ^a ^á http://www.kautokeino.kommune.no/finnmark/kautokeino/kautokeinok.nsf/id/2A61F901CA537E414125782B002EA214?OpenDocument
↑ https://web.archive.org/web/20121209173412/http://www.miljostatus.no/Tema/Kulturminner/Verdensarven/Struves-meridianbue/

Liŋkkat

Kautokeino kommune

Artihkkalat Guovdageainnu birra

Gilit	Ádjetjohka • Áidejávri • Ákšomuotki • Ávži • Čunovuohppi • Guhkesluokta • Guovdageaidnu • Heammogieddi • Láhpoluoppal • Máze • Mieron • Siebe • Soahtefielbmá • Stuorranjárga • Suolovuopmi

Skuvllat	Guovdageainnu mánáidskuvla • Guovdageainnu nuoraidskuvla • Sámi joatkkaskuvla ja boazodoalloskuvla • Máze lagasbirasguovddáš • Sámi allaskuvla

Rámbuvrrat	Rema 1000 • Coop Extra • Oves Varesenter • Maritex Gávpi • Juhls • Kautokeino Sølvsmie • Finnmark Kontorservice • Puls Sko & Klær

Bensinstašuvnnat	Esso • Statoil

Restauráŋŋat ja gáffestobut	Pitstop Kautokeino • Kafe Risku

Idjadanbáikkit	Suolovuomi duottarstohpu • Thon Hotel • Kautokeino Villmarksenter • Kautokeino Camping

č • s • r Romssa ja Finnmárkku gielddat

	Ákŋoluokta • Álaheadju • Báhcavuotna • Báhccavuotna • Bearalváhki • Beardu • Čáhcesuolu • Davvesiida • Davvinjárga • Deatnu • Dielddanuorri • Divrrát • Gáivuotna • Gálsa • Gáŋgaviika • Giehtavuotna • Guovdageaidnu • Hámmárfeasta • Hárštá • Ivgu • Ivvárstáđit • Kárášjohka • Láhppi • Loabák • Málatvuopmi • Mátta-Várjjat • Muosát • Návuotna • Omasvuotna • Porsáŋgu • Ráisa • Ráisavuotna • Rivttát • Romsa • Sážžá • Siellat • Skiervá • Unjárga • Várggát Norgga gielddat • Norgga fylkkat • Norga

[SSB-1] Folkemengde og kvartalsvise befolkningsendringar. Fylke og kommunar: Statistisk Sentralbyrå. Čujuhuvvon 20.05.2024. (dárogillii)

[2] ttps://prod01.elementscloud.no/publikum/945475056_PROD-945475056/DmbMeeting/133

[3] SSB. 07459: Befolkning, etter region, statistikkvariabel og år.

[Guovdageainnu_birra_suohkana_siidduin-4] á ^b Bájuhusmeattáhus: Dohkkemeahttumis <ref>-gilkor; ii almmuhuvvon oktage teaksta referánsii mas lea namma Guovdageainnu birra suohkana siidduin

[Kartverket-5] Bájuhusmeattáhus: Dohkkemeahttumis <ref>-gilkor; ii almmuhuvvon oktage teaksta referánsii mas lea namma Kartverket

[SuohkanaBirra-6] á ^b Bájuhusmeattáhus: Dohkkemeahttumis <ref>-gilkor; ii almmuhuvvon oktage teaksta referánsii mas lea namma SuohkanaBirra

[7] Čáravárri 14.2.2009: Store norske leksikon. Čujuhuvvon 27.10.2013. (dárogillii)

[Mánáidskuvla-8] Guovdageainnu mánáidskuvla 1.11.2012: Guovdageainnu suohkan. Čujuhuvvon 28.8.2013.

[Nuoraidskuvla-9] Guovdageainnu nuoraidskuvla 8.8.2013: Guovdageainnu suohkan. Čujuhuvvon 28.8.2013.

[10] Guovlu - suohkan: Sámi joatkkaskuvla ja boazodoalloskuvla. Čujuhuvvon 28.8.2013.

[SamiAllaskuvla-11] Allaskuvlla birra: Sámi allaskuvla. Čujuhuvvon 28.8.2013.

[12] Máze lagasbirasguovddáš 8.8.2013: Guovdageainnu suohkan. Čujuhuvvon 28.8.2013.

[13] Láhpoluobbala skuvla 19.8.2011: Guovdageainnu suohkan. Čujuhuvvon 28.8.2013.

[14] – Duvdet váttisvuođa mu ala ges 9.11.2012: Ávvir. Čujuhuvvon 28.8.2013.

[15] Valgresultat.

[16] Møte i kommunestyret.

[17] ttps://web.archive.org/web/20070828123737/http://www.kautokeino.kommune.no/finnmark/kautokeino/kautokeinok2.nsf/id/908858DA9A8BB84541256DD3004D4E41?OpenDocument

[18] ttps://www.regjeringen.no/nb/dep/krd/kampanjer/valg/forsok-med-stemmerett-for-16-aringer-2.html?id=581646

[19] REMA 1000 Kautokeino: REMA 1000. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)

[20] COOP Extra Kautokeino: Google Maps. Čujuhuvvon 23.02.2022.

[21] Oves Varesenter AS: Gule Sider. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)

[22] Thon Hotel Kautokeino: Thon Hotels. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)

[23] Kautokeino Villmarksenter: Kautokeino Villmarksenter A/S. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)

[24] Viddas triveligste overnattingssted: Arctic Motell & Camping. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)

[25] Det samiske varehuset: Savu. Čujuhuvvon 20.05.023. (dárogillii)

[26] Pitstop: Gule Sider. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)

[27] Cafe Vika: Gule Sider. Čujuhuvvon 28.8.2013. (dárogillii)

[28] Aikataulut: Eskelisen Lapin Linjat. Čujuhuvvon 28.8.2013.

[29] Kommunevåpen - Kautokeino kommune: Guovdageainnu suohkan. Čujuhuvvon geassemánu 16. 2012.

[Samefolkets_dag1-30] á http://www.kautokeino.kommune.no/finnmark/kautokeino/kautokeinok.nsf/id/C108A528019EF5B8C12573E2003C5BBB?OpenDocument

[Samefolkets_dag2-31] á http://www.kautokeino.kommune.no/finnmark/kautokeino/kautokeinok.nsf/id/2A61F901CA537E414125782B002EA214?OpenDocument

[32] ttps://web.archive.org/web/20121209173412/http://www.miljostatus.no/Tema/Kulturminner/Verdensarven/Struves-meridianbue/

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

Guovdageainnu suohkan Kautokeino kommune

Riika	Norga
Fylka	Finnmárkku fylka
Hálddahusguovddáš	Guovdageaidnu
Viidodat	9 707,4 km²
Olmmošlohku	2 848^[1] (2024)
Virggálaš giella	Dávvisámegiella ja girjedárogiella
Rádjegielddat	Áltá, Kárášjoga gielda, Ráisa, Návuotna, Eanodat, Anár
Politihkka
Sátnejođiheaddji	Anders S. Buljo^[2] (Johttisámiid listu) (2023-)

Neahttasiiddut

(municipality)/ Guovdageaidnu Wikimedia Commonsas