Dame Gruev
| Damjan Gruev
Дамјан Јованов Груев (mk) Дамян Йованов Груев (bg) | |
|---|---|
 Damjan Jovanov Gruev | |
| Rođenje | 19. 1. 1871. Smiljevo, Osmansko carstvo |
| Smrt | 23. 12. 1906. (dob: 35) Rusinovo, Osmansko carstvo |
Damjan (Dame) Jovanov Gruev (makedonski: Дамјан Јованов Груев, bugarski: Дамян Йованов Груев; Smiljevo, 17. januar 1871. – Rusinovo, 23. decembar 1906.), bio je makedonski[1] učitelj, revolucionar i jedan od osnivača Makedonske revolucionarne organizacije. Grueva se smatra nacionalnim herojem kako u Severnoj Makedoniji, tako i u Bugarskoj.[2]
Gruev potiče iz Demir Hisara, iz sela Smiljeva, gde je rođen 1871. godine. Završio je šesti razred u Solunskoj bugarskoj gimnaziji Sv. Kirila i Metodija. U januaru 1888. godine pridružio se grupi Petra Pop Arsova i sa 19 članova putovao u Beograd na poziv srpskog društva Sveti Sava, gde su završili gimnaziju. Društvo Sveti Sava je finansiralo njegovo školovanje na Velikoj školi. Isključen je iz škole 1891. godine i napustio Beograd i otišao u Sofiju, gde je upisao Visoko sveučilište. Isključen je 1891. godine i iz bugarske škole. U Sofiji se sa nekoliko istomišljenika udružio u ložu „Družba“, čijoj je plan bio promena 23. člana Berlinskog kongresa.
Nakon ubistva ministra finansija u vladi Kneževine Bugarske, Hrista Belčeva, 27. marta 1891. godine Bugari su uhapsili Damijana Grueva i njegove drugove. U aprilu 1891. godine otputovao je u Makedoniju, gde mu u Bitolju odbiju molbu za mesto učitelja, ali je uspeo da dobije to mesto u rodnom Smilevu. Taj posao nastavi u Prilepu, Solunu (1893.). Tu je glavni incijator za osnivanje MROa 23. oktobra 1893. Damijan Gruev postane sekretar i računovođa te tajne organizacije, koja je kasnije promenila ime u VMRO. Sam Gruev je rekao da je organizacija napravljena po uzoru Unutrašnja revolucionarna organizacija Hrista Boteva, Vasila Levskog i Georgija Benkovskog.
Postavljen je za učitelja u Štipu za školsku godinu 1894/1895. godine, gde upoznaje Goce Delčeva i Tošeja Delivanova.
Godine 1897. u Solunu je osnovano „Društvo protiv Srba“ čiji je cilj bio da „ognjem i mačem iskoreni Srbe iz Makedonije“. Na čelu ovog društva je bio Damjan Gruev.[3]
Organi vlasti Osmanskog carstva su ga 1897. godine proterale iz Soluna u Bitolj gde je 6. avgusta 1900. osuđen na 10 godina zatvora. Iako je bio u zatvoru rukovodio je VMRO. Godine 1902. prebačen je u drugi zatvor u Bodrum kale, gde upoznaje Hrista Tatarčeva, Hrista Matova, Pere Toševa, Ivana Hadži Nikolova. Amnestiran je već u proleće 1903.
"Paša efendija, obraćam ti se... Makedonci (kao Dame Gruev) drže svoju reč, a ti, naime, treba da naučiš od nas pravila vojne časti... Nadamo se da ćemo sopstvenim snagama uništiti vaše hrabre vojnike i možda neće biti daleko čas, kada će sunce slobode zasjati nad krvlju natopljenom Makedonijom"[4]
Na kongresu u Smilevu maja 1903. godine izabran je pored Borisa Stefanova i Atanasa Lozančeva za glavnog rukovodioca Ilindanskog ustanka bitoljskog okružja. Dana 9. septembra 1903. poslao je pismo u Bugarsku, gde moli za pomoć. Posle propasti Ilindenskog ustanka javlja se razdor među makedonskim dejcima, koji se razdeliše na tri frakcije. Gruev i saborci Delčev, Petar Acev i Sugarev ističu program "Makedonija - Makedoncima! - i nikom drugom". Javlja se između te tri grupe veliko neprijateljstvo, koje dovodi do međusobnih izdaja i ubistava. Godine 1904. Gruev je zarobljen od srpskog vojvode Micka Krstića i bio njegov "rob" u Poreču, ali je na incijativu Pere Toševa, u srpskom predstavništvu u Sofiji, ubrzo pušten.[5] Gruev je izabran za predsednika[nedostaje referenca] CK-a oktobra 1905. na Rilskom kongresu.
Damjan Gruev je poginuo 23. decembra 1906. u selu Rusinovo prilikom borbe sa turskom poterom. Navodno su ga izdali Turcima - Sarafisti.[6] Po drugom izvoru on je "ubit v Maleševsko v 1907. g."[7]
U skopskom pozorištu je 1937. godine izvedena pozorišna predstava "Zatočnici", po tekstu Anđelka Krstića Južnosrbijanca. U toj istorijskoj drami o četničkoj aktivnosti u Južnoj Srbiji, pojavljuju se likovi srpskih četničkih vojvoda, Micko Krstić, Jovan Babunski i Gligor Stojanović ali i "četnički vojvoda"(!) Damjan Grujev.[8] Grujev je bio "tvorac četničke akcije u Makedoniji".[9]
Bugarski historičar Jordan Badev napisao je, u biografiji Dame Grueva, "da umre za nacionalna dobra. U početku je mladi makedonski apostol [Dame Gruev] gledao samo na redove učitelja. I našao je, zaista, 5-6 ljudi - Luku Đerova, Nedelka Damjanova Kurtančeva, Nikolu Kočova i druge — i sa njima je formirao prvi skriveni, jedino obeleženi, revolucionarni krug".[10]
Srednja škola u Sofiji[11] kao i uvala Gruev na ostrvu Greenwich, Južna Šetlandska ostrva, nose ime po Dametu Gruevu. Njegovo spominje se i u makedonskoj himni, "Danas nad Makedonijom".[12] U njegovu čast na Trgu Makedonije u Skoplju 2011. godine podignut je spomenik u okviru projekta Skoplje 2014.[13]
- ↑ Wojciech Roszkowski (2016) (English). Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century. Taylor & Francis. str. 320. ISBN 9781317475941.
- ↑ Alexis Heraclides, The Macedonian Question and the Macedonians: A History, Routledge, 2021, ISBN 9780429266362, p. 37.
- ↑ Feljton „Srpski četnici na početku dvadesetog veka“; prvi deo „Makedonsko pitanje“; novine „Glas Javnosti“ od 27. februara 2003. (članak na internetu; pristupljeno 4. septembra 2012. Arhivirano 2022-12-02 na Wayback Machine-u)
- ↑ „Pismo Dame Gruev paši efendiji za vrijeme Ilindenskog ustanka”. Arhivirano iz originala na datum 2023-08-19. Pristupljeno 2023-08-19.
- ↑ Stanislav Krakov, Plamen četništva, Beograd 1930, 192-197
- ↑ "Velika Srbija", Solun 25. jun 1916. godine
- ↑ "Makedonskij golos", S.Petersburg 9. juna 1913. godine
- ↑ "Vreme", Beograd 12. oktobra 1937. godine
- ↑ "Velika Srbija", Solun 15. april 1916. godine
- ↑ Даме Груевъ. Животъ и дѣло ot Йорданъ Бадевъ (1943) stranica 24
- ↑ Регистър на училищата и университетите в България - 17 Средно училище Дамян Груев, Град София
- ↑ Pål Kolstø, Strategies of Symbolic Nation-building in South Eastern Europe, Routledge, 2016, ISBN 1317049365, p. 188.
- ↑ Lucien J. Frary and Mara Kozelsky, Russian-Ottoman Borderlands: The Eastern Question Reconsidered, University of Wisconsin Pres, 2014, ISBN 0299298043, p. 331.
- Šešum, Uroš (2013). „Društvo protiv Srba 1897-1902: Metodi i mere bugarske diplomatije, Egzarhije i Bugarsko-makedonsko-odrinske revolucionarne organizacije protiv širenja srpskog uticaja u Južnoj Staroj Srbiji i Makedoniji 1897-1902”. Srpske studije (4): 73-103.
- Ljubomir Miletić: "Spomeni na Damjan Grujev, Boris Sarafov i Ivan Garvanov", Sofija 1927. godine
