Deterdžent
| Deterdžent detergere | |
|---|---|
 | |
Deterdžent (od latinskog detergens-detergere:=brisati, skidati[1]) je generičko ime za bilo koji od različitih surfaktanta (površinski aktivnih supstanci) koje efikasno čiste prljavštinu. Pod tim imenom se podrazumjeva sintetička supstanca koja se ne dobija saponifikacijom masti i ulja (kao sapun).[2]
Deterdženti su proizvodi kemijske industrije namjenjeni za pranje u vodi. Sastoje se ponajviše od surfaktanta (tenzida), površinski aktivnih supstanci, različitih karakteristika, pa tako ima i deterdženta različitih karakteristika; anionskih, kationskih, neionskih, amfoternih što zavisi od tipa surfaktanta.[1]
Najviše se koriste anionski surfaktanti (alkilbenzensulfonati, alkansulfonati, alkilsulfati, alkiletersulfati). Molekule surfaktanta, koje se sastoje od hidrofilnog i hidrofobnog dijela, nakupljaju se pri pranju na granici faza koje se ne miješaju, kao što su voda i masnoće. U tom procesu se hidrofilni dio molekule orijentira prema vodenoj fazi, a hidrofobni prema masnoj, što smanjuje površinski napon i omogućuje odvajanje prljavštine od podloge.[1] Osim surfaktanta, deterdžent sadrži i sredstva za omekšavanje vode, izbjeljivače, enzime za uklanjanje nečistoća od bjelančevina i drugih bioloških supstanci, mirise, sredstva za zaštitu od korozije, za osvježavanje boje i slične stvari.[1]
Deterdžeti se najviše koriste po kućanstvima i praonicama, pa na tržištu ima gomila proizvoda namjenjenih upravo tom segmentu potrošača. Najčešće se nude kao prašci ili otopine, a puno rjeđe kao suspenzije, gelovi ili tablete. Deterdženti u prahu najviše se koriste za pranje pamučnih tkanina ili onih pomiješanih sa malo sintetičkih vlakana, dok su tekući deterdženti bolji za tkanine od sintetičkih vlakana.[1]
Deterdženti se najčešće koriste za pranje odjeće i posuđa u vodi, ali se koriste i kao emulgatori kao kod ulja za motore da spriječe sakupljanje taloga na stijekama cilindra. Dodaju se i u benzin da spriječe nakupljanje prljavšine po karburatoru i otapala za kemijsko čišćenje da olakšaju uklanjanje prljavštine sa odjeće.[2]
Zbog tog se u širem značenju pod deterdžentima podrazumjevaju i sredstva za čišćenje metala i lakiranih metalnih (automobilskih) ili drvenih površina, za pranje i čišćenje ambalaže u prehrambenoj industriji, za pranje posuđa, čišćenje tepiha, kao i šamponi za kosu i slična sredstva.[1]
Pored dobrih deterdženti imaju i jednu vrlo negativnu karakteristiku, strašno zagađuju tekuće vode pa posredno i svu prirodu. Zbog tog je mnogim zemljama dopuštena proizvodnja samo onih deterdženata kojima su surfaktanti u većoj mjeri (više od 90%) biorazgradljivi.[1]
Prvi deterdženti pojavili su se nakon Prvog svjetskog rata u Njemačkoj zbog nestašica masti za proizvodnju sapuna. Masovna proizvodnja krenula je tek nakon 1950-ih.[3]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „Deterdžent” (hrvatski). Leksikografski zavod Miroslav Krleža. Pristupljeno 11. 08. 2021.
- ↑ 2,0 2,1 „Detergent” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 11. 08. 2021.
- ↑ „Soaps & Detergents History” (engleski). Cleaning institute. Pristupljeno 11. 08. 2021.
