Poljska ujedinjena radnička partija
| Poljska ujedinjena radnička partija
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
| |
|---|---|
| |
| Lider | prvi Bolesław Bierut (1948. -1956.) posljednji Mieczysław Rakowski (1989. -1990.) |
| Osnovana | 21. decembar 1948. |
| Raspuštena | 30. januar 1990. |
| Naslednik | Socijaldemokratija Poljska |
| Država | Poljska |
| Mladi ogranak | Poljska socijalistička omladinska unija |
| Ideologija | Komunizam, Marksizam-lenjinizam |
| Politička pozicija | Ljevica |
| Međunarodno članstvo | Informbiro |
Poljska ujedinjena radnička partija (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, akronim: PURP) bila je vodeća politička partija Narodne Republike Poljske, koja je djelovala od 1948. do ukidanja 1990.[1]
PURP je osnovan 1948. ujedinjenjem dotadašnje Poljske radničke partije i Poljske socijalističke partije, nakon čišćenja redova u obje partije. Iz Poljske socijalističke partije je izbačeno oko 1/4 članova jer su se protivili njenoj likvidaciji, a iz Radničke partije oni koji su simpatizeri desničarskih nacionalističkih devijacija. Svo vrijeme svog postojanja - PURP je bio masovna partija, koja je vodila Iautoritarnu, centraliziranu državu, sa birokratskom ekonomijom. Partija koja je željela kontrolirati sve manifestacije društvenog života. U okviru Međunarodnog komunističkog pokreta i među zemljama Narodnih republika PURP je bio čvrsto podređen Komunističkoj partiji Sovjetskog Saveza sve do 1956.[2]
PURP je nakon ujedinjenja 1949. imao 1367 000 članova, a na svom vrhuncu 1980. - 3 092 000. Nakon formiranja Solidarnost i uvođenja ratnog stanja (novembar 1981.), oko 850 000 članova napustilo je partiju.[2] U prvim danima postojanja partije najbrojniji su bili radnici ([[1948. - 60%), narednih dekada se njihov broj dramatično smanjio.[2]
Ideološka baza PURP-a formalno se bazirala na doktrini komunizma i tradiciji komunističkog pokreta. Program je ponešto izmjenjen nakon sloma staljinizma 1956. orjentacijom na nacionalne ideje. PURP je proglasio stvaranje socijalističkog društva u Poljskoj bez klasnih podjela i privatnog vlasništva i pobjedu komunizma u čitavom svijetu.[2]
Glavni organizacijski princip PURP-a bio je - demokratski centralizam (demokratski izbori, demokratsko donošenje odluka i centralno partijsko rukovodstvo), u praksi su glavnu ulogu u PURP-u imali izvršni organi (Politbiro i Sekretarijat Centralnog komiteta i rukovodioci partijskih komiteta), oni su birali kadrove i određivali politički kurs (u skladu sa statutom) i odlukama najvišeg rukovodstva, donošenim na kongresima PURP-a (svakih 4 -5 godina), ili konferencijama (svakih 2-3 godina). Na nižim razinama postojali su komiteti po vojvodstvima, povjatima (do 1975.), općinama (od 1973.) i poduzećima. Dominantnu ulogu u PURP-u imali su oni koji su provodili kadrovsku politiku, a to su bili stalno zaposleni funkcioneri (partijski aparat), koji se u početku sastojao od nekolicine, zatim je nabubrio na nekoliko hiljada, i na kraju nekoliko stotina hiljada ljudi. Oni su upravljali državnim institucijama na preporuku PURP-a, i kontrolirali rad ne samo povjerene institucije, već i sve ostale političke partije, sindikate i društvene organizacije, pa čak i samu partiju i državu.[2]
Partijska birokracija duplicirala je funkcioniranje mnogih institucija i detaljno kontrolirala njihov rad. Politbiro i Sekretarijat Centralnog komiteta kao i rukovodioci mjerodavnih komiteta odlučivali su sistemom - Nomenklature (uveden 1950., proširen 70-ih) o imenovanju svih važnih položaja u svim institucijama i organizacijama Poljske (izuzetak je bila Katolička crkva i od 1980. Nezavisni sindikat Solidarnost).[2]
Partiju je vodio prvi sekretar Centralnog komiteta (predsjednik do 1954.), sa grupom najbližih suradnika. On je imao gotovo diktatorsku moć, pa ga se do 1981. moglo smjeniti jedino zbog političke i ekonomske krize i socijalne pobune. Glavni protagonisti partije, pored prvih sekretara Centralnog komiteta PURP-a, bili su članovi Politbiroa; Albrecht, Babiuch, Barcikowski, Berman, Cyrankiewicz, Grudzień, Jaroszewicz, Jaszczuk, Kliszko, Łukasiewicz, F. Mazur, Minc, Moczar, Morawski, Nowak, Olszowski, Pińkowski, Strzelecki, Tejchma, Zambrowski, Zawadzki.[2]
PURP je preuzeo politički i ekonomski program Poljske radničke partije, on se svodio na transformaciju političkog sistema, privrede i svih društvenih institucija Poljske po uzoru na SSSR. Cilj je bio likvidacija privatnog vlasništva u privredi, kolektivizacija poljoprivrede, širenje sistema birokratskih državnih institucija i društveno-političkih organizacija strogo podređenih komunističkoj partiji (princip prenošenja partijske politike u sve pore društva) u kombinaciji sa likvidacijom svih nezavisnih organizacija i podređivanje crkve i drugih vjerskih udruženja. Da se to postigne korištena su sva sredstva i teror koje je provodilo Ministarstvo državne bezbjednosti.[2]
Promjene koje su nastupile nakon Staljinove smrti 1953., rastakanje staljinističkog sistema i rastuće nezadovoljstvo brojnih društvenih grupa (Poznań jun 1956.), zahvatile su i PURP, naročito nakon 20. kongresa Komunističke partije Sovjetskog Saveza i smrti sekretara Bolesława Bieruta (mart 1956.). kog je nasljedio Władysław Gomułka.[2]
One su na vidjelo dana iznjele frakcije u vodstvu partije (podjeljene na Natolince i Pulavljane) i članove PURP-a niže razine koji su se angažirali u spontanim društvenim inicijativama, kao što je organiziranje Radničkih savjeta. U oktobru 1956. dogodio se politički zaokret u politici partije, kog je podržavala većina Poljaka, koji ni samo rukovodstvo partije nije potpuno kontroliralo. Tad je došlo do ograničene demokratizacije sistema vlasti i promjena u ekonomskoj politici. Na samom početku tog perioda se Wladislaw Gomulka našao se u poziciji arbitra između rivalskih frakcija; - revizionista i dogmatičara. Revizionisti su željeli nastaviti reforme, a dogmatičari zadržati postojeći politički i ekonomski sistem. Gomulka je sredinom 1957. počeo je postepeno uklanjati revizioniste iz partijskog rukovodstva. Istovremeno su likvidirane organizacije koje nisu bile podčinjene Poljskoj ujedinjenoj radničkoj partiji (Klub krivog kruga), opseg političkih sloboda je ograničen - kritika društva i demonstracije tretirani su kao antidržavna aktivnost, povučene su neke promjene uvedene 1956. među njima one o ekonomskom upravljanju i investicijskoj politici.[2]
Šezdesetih se povećao utjecaj mlađeg članstva, podjeljenog u dvije frakcije zvane; Partizanska (M. Moczar) i Dobrih privrednika (Edward Gierek), provincijskih članova PURP-a, koji su svoj politički položaj na ekonomskoj važnosti regija; pokušali su osvojiti vlast pomoću studentskih demonstracija (mart 1968.). Promjena rukovodstva Poljske ujedinjene radničke partije dogodila se u vrijeme masovnih radničkih štrajkova i demonstracija (novembar 1970.). Novo rukovodstvo sa sekretarom Gierekom je 1971. iniciralo program unapređenja sistema upravljanja, tehničko-tehnološke modernizacije privrede i povećanje standarda građana, baziran na vanjskim kreditima.[2]
U PURP-u su izvršene bazične promjene u sistemu rukovođenja (prednost su dobili mlađi članovi), proširen je sistem nomenklature, a i sam PURP je podređen državnim organima (sekretari komiteta, predsjednici nacionalnih savjeta). Nakon 1975. predstavljena je teza o formiranju razvijenog socijalističkog društva (smanjenje osnovnih društvenih razlika i objedinjavanje svijesti - tzv. moralno i političko jedinstvo nacije).[2]
U uvjetima rastuće ekonomske krize (od 1979. pad BDP-a), velikih radničkih demonstracija u junu 1976. i rasta popularnosti opozicijskih snaga (Radnički komitet za obranu, Pokret za obranu ljudskih i građanska prava), rukovodstvo PURP-a nije se snašlo. Masovni štrajkovi koji su tresli zemlju od juna do septembra 1980. i uspon Sindikat Solidarnost uzrokovali su još jednu promjenu u sastavu rukovodstva. U septembru je smjenjen Edward Gierek, a na njegovo mjesto došao je Stanisław Kania.[2]
To je bio još jedan pokušaj zadržavanja monopolističkog položaja Poljske ujedinjene radničke partije, a sveo se na program nazvan - Socijalistička obnova, koji je bio ograničena modernizacija političkog sistema uz ekonomske reforme.[2]
U PURP-u su rasli sukobi i borba između različitih frakcija, a ponajviše između pristalica čvršće ruke i slamanja opozicije silom (zvanih betonaši) i zagovornika promjena u svim područjima društvenog života (liberala) U periodu oktobar - novembar 1981. rukovodstvo PURP-a pokrenulo je otvorenu borbu sa Sindikatom Solidarnost. Nakon uvođenja izvanrednog stanja, uz pomoć vojske i milicije, na trenutak je uveden red u zemlji, ali je partija doživjela unutarnji slom i izgubila utjecaj u društvu. Stanisław Kania je smjenjen, a nasljedio ga je Wojciech Jaruzelski.[2]
I svi kasniji pokušaji političkih i ekonomskih reformi bili su neuspješni. U PURP-u je utjecaj pristalica radikalnih promjena u programu i politici partije i suradnje sa opozicijom postepeno rastao. U periodu od 1988. do 1989. zaživio je koncept Okruglog stola (dijalog sa opozicijom) i sklopljen je sporazum sa predstavnicima Solidarnosti.[2]
Nakon izgubljenih izbora u junu 1989., PURP je izgubio monopolski položaj pa se odrekao vlasti i prestao biti državna partija. Wojciech Jaruzelski se povukao sa položaja sekretara 29. juna 1989., a na njegovo mjesto izabran je Mieczysław Rakowski.[2]
Rukovodstvo partije dovelo je njezina raspada na kongresu 29. januar 1990]]., većina delegata sa prošlog kongresa formirali su dvije partije: Socijaldemokraciju Republike Poljske i Socijaldemokratsku uniju. [2]
