Salustije
Gaj Salustije Krisp (lat. Gaius Sallustius Crispus, 86–34. st. e.) bio je rimski istoričar i književnik, rođen u uglednoj plebejskoj porodici u Amiternu, u sabinskoj zemlji.
Nakon što je u mladosti često poboljevao, Salustije je ušao u javni život i 52. godine st. e. bio izabran za narodnog tribuna, iste godine kada su u uličnom sukobu Milonove pristalice ubile Klodija. Salustije je bio protivnik Milona, Pompejevih pristalica i uopšte stare rimske aristokratije.
Od samog početka svoje političke karijere Salustije je pristajao uz Julija Cezara, kome je i dugovao svoje napredovanje u državnoj hijerarhiji. Cenzor Apije Klaudije Pulher izbacio je 50. godine st. e. Salustija iz senata, zvanično zbog velikog nemorala, ali zapravo verovatno zbog toga što je bio Cezarov pristalica. Sledeće godine, nesumnjivo zahvaljujući Cezarovom zalaganju, Salustije je vraćen u senat i istovremeno bio izabran za kvestora.
Godine 46. st. e. bio je pretor i pratio je Cezara u njegovom afričkom pohodu protiv pompejevaca, koja je okončala odlučujućom pobedom nad preostalim Pompejevim pristalicama u bici kod Tapsa. Kao nagradu za svoju vernost Salustije je na upravu dobio provinciju Numidiju, kojom je upravljao uz tako represivne akcije i s tako velikom iznuđivanjem od lokalnog stanovništva da ga je po povratku u Rim samo Cezarov uticaj spasio od osude i kazne. Po povratku u Rim od opljačkanog provincijskog novca kupio je i veličanstveno uredio znamenite vrtove na Kvirinalu, koji se od tada zovu Horti Sallustiani ili "Salustijevi vrtovi".
Nakon toga povukao se iz javnog života i posvetio se pisanju istorijskih dela i daljem ulepšavanju svojih vrtova.
Salustijev prikaz Katilinine zavere, pod naslovom "O Katilininoj zaveri" (De coniuratione Catilinae) ili "Katilinin rat" (Bellum Catilinae), te prikaz rata s Jugurtom, pod naslovom "Jugurtin rat" (Bellum Iugurthinum), u potpunosti su se sačuvali do danas, dok su od njegovog većeg i značajnijeg dela pod naslovom "Istorije" (Historiae) – koje je obrađivalo istoriju Rima od 76. do 67. godine st. e. i navodno bilo napisano kao nastavak Sizeninog istoriografskog dela – sačuvani samo manji fragmenti.
"Katilinina zavera", prvo delo koje je Salustije objavio, daje prikaz događaja znamenite 63. godine st. e. Salustije prihvata već rašireni prikaz Katiline kao iskrenog neprijatelja zakona, reda i morala, ali ne pokušava da pruži nikakve razloge koji bi objasnili Katilinina politička stanovišta, namere i akcije. Katilina je bio pristalica Suline politike, kojoj se Salustije protivio. Mnogi ispitivači smatraju da je glavni cilj ovog Salustijevog dela bio da se sa njegovog pokrovitelja Cezara skine svaka sumnja za učešće u Katilininoj zaveri, za šta su ga mnogi optuživali.
Salustijev ton, stil i opisi ponašanja pripadnika rimske aristokratije pokazuju da je bio duboko uznemiren opadanjem rimskih moralnih vrednosti. Opisujući s oštrim prekorom Katilinin zločinački karakter i izdajničke namere, Salustije ipak primećuje da je taj čovek imao i mnogih plemenitih osobina, zapravo sve ono što je jednom Rimljaninu bilo neophodno da bi postigao uspeh.
Tema koju je odabrao pružila je Salustiju široke mogućnosti da pokaže svu svoju retoričku veštinu pišući protiv stare rimske aristokratije, čiju je degeneraciju opisivao u najcrnjim mogućim tonovima. U delu možda ne odaje Ciceronu dovoljne zasluge za otkrivanje i slamanje Katilinine zavere, ali nije ni nepošten prema njemu.
Salustijev Jugurtin rat, premda predstavlja vrednu i zanimljivu monografiju, mnogi smatraju neuspelim delom. Možemo pretpostavljati da je materijal za ovo delo prikupljao i prve beleške napisao tokom svoje uprave provincijom Numidijom. I u ovom delu Salustije oštro kritikuje slabost i potkupljivost rimskog senata i optimata, često zamornim, moralizatorskim i filozofirajućim tonom. Međutim, sa stanovišta vojne i ratne istoriografije, ovo je delo nezadovoljavajuće, jer je puno geografskih nepreciznosti i pogrešaka, dok mu s druge strane nedostaje bilo kakva pouzdana hronologija.
Sačuvani fragmenti Salustijevih Istorija (od kojih su neki otkriveni tek 1886) pokazuju svu političku pristrasnost autora, koji s posebno strastvenim žarom opisuje reakcije protiv Sulinih zakona i mera nakon diktatorove smrti. Šteta je što je delo izgubljeno, jer bi bacilo dosta svetla na ovaj period rimske istorije koji je bio ispunjen značajnim događajima. Delo je obrađivalo rat protiv Sertorija u Hispaniji, Lukulove vojne pohode protiv Mitridata VI Pontskog te Pompejeve pobede na istoku.
Dve Poslanice Cezaru (Epistulae ad Caesarem senem) predstavljaju savetodavna pisma, u kojima se opisuju opasnosti koje prete rimskoj državi od pohlepe za materijalnim bogatstvima. Stariji ispitivači su smatrali da ove poslanice ne potiču od Salustija, već od nekog anonimnog retora iz 1. veka st. e., ali danas ima mnogo onih koji na osnovu sadržine i stila potvrđuju njihovu autentičnost. Isti je slučaj i sa Invektivom protiv Cicerona (Invectiva in Ciceronem), koja govori o događajima do 54. godine st. e. i koja izvrgava ruglu delatnost Ciceronovu, ali i samu njegovu ličnost, poreklo i porodicu.
Uopšteno posmatrano, antika je smatrala da je Salustije bio dobar istoričar i pisac. Tacit ga veoma hvali (Annales, III, 30), dok ga Kvintilijan smatra boljim od Tita Livija (II, 5; X, 1) i stavlja ga u istu ravan s najboljim grčkim istoričarem Tukididom.
Salustije je značajan jer je utemeljio novi pravac u književnosti, s obzirom da su analisti (jedini koji su pre njega u Rimu pisali istoriografska dela) bili malo šta više od suvoparnih hroničara. Salustijeva dela, u odnosu na analiste, predstavljaju napredak, kako po svojim pripovedačkim kvalitetima tako i po istorijskoj metodi koja je bliža naučnoj: Salustije se, naime, trudi da objasni povezanost i značenje različitih događaja te da otkrije uzroke događaja i motive koji stoje iza nečijih akcija. Salustijeve slabosti, međutim, leže u tome što je on neprecizan u geografskim pitanjima i hronologiji, te što je pristrasan u svojoj naklonosti prema popularima i neprijateljstvu prema optimatima. Ipak, on često uspeva i da prepozna nesumnjive kvalitete kod svojih protivnika i greške na vlastitoj strani. Salustije takođe daje majstorske književne portrete glavnih ličnosti o kojima piše, pre svega Jugurte i Katiline, Gaja Marija i Kornelija Sule.
U prikazu Katilinine zavere verovatno se oslanjao na Cicerona, kao i na vlastito sećanje na taj događaj, dok je za prikaz Jugurtinog rata koristio različite izvore, među njima Sulin autobiografski spis, Sizenine "Anale", vlastiti materijal koje je prikupio u Africi te neke spise koji su bili prevedeni s punskog jezika. Na izbor tematike o kojoj će pisati uticala je, kako sam kaže, iznenađujuća i potencijalno opasna priroda Katilininih i Jugurtinih akcija. Sva Salustijeve dela imaju zajedničku tematsku potku: borbu populara protiv vladajućeg nobiliteta.
Kontrast između njegovog života i visokog moralizatorskog tona u njegovim delima često je korišten u napadima protiv Salustija. Međutim, moguće je da se Salustije zaista promenio nakon što se povukao iz javnog života, i da mu je svest o vlastitim slabostima iz prethodnog perioda usadila pesimistički pogled na moralne vrline njegovih sugrađana, pa i strogost s kojom o njima sudi u svojim delima. Njegov je glavni uzor bio Tukidid, koga pokušava da sledi u istinoljubivosti i nepristrasnosti, u umetanju "filozofskih" razmišljanja i izmišljenih (pretpostavljenih) govora i pisama, te u kratkoći stila koji je ponekad na granici razumljivosti. Salustije nije originalni politički mislilac, ali ta misao odslikava tipičan rimski moralistički stav prema tradicionalnoj "vrlini" (virtus) i pesimistički stav prema sveprožimajućoj korumpiranosti. Salustijevu sklonost arhaičnim rečima i izrazima, koja je imitirala dela njegovog savremenika Katona Mlađeg, ismevali su kao afektaciju, ali su upravo ta afektacija i njegova retorska preterivanja učinila Salustija jednim od omiljenih pisaca u 2. veku nove ere i kasnije.
- Djela čiji je autor Sallust na Projektu Gutenberg
- Sallust's works in Latin: Bellum Catilinae, Bellum Iugurthinum, Fragmenta Historiarum, Epistolae ad Caesarem and Invectiva in Ciceronem, the last of uncertain authorship but sometimes attributed to Sallust.
- Online English and Latin editions of The Catilinarian Conspiracy.
- Online English and Latin editions of The Jugurthine War.
- The Gardens of Sallust, a new book
- The Gardens of Sallust, a description
