ابن الہیثم
ابن الہیثم ہک عظیم مسلم طبیعیات دان ہئی جیہڑا بصریات وچ مہارت رکھدا ہئی. انہاں دا ناں “ابو علی الحسن بن الہیثم” ہے، ابن الہیثم دے ناں نال مشہور ہن۔ ابن الہیشم (پیدائش: 965ء، وفات: 1039ء) عراق دے تاریخی شہر بصرہ وچ پیدا تھئے۔ او طبعیات، ریاضی، ہندسیات (انجینئرنگ) ،فلکیات تے علم الادویات دے مایہ ناز محقق ہن۔ ان کی وجہ شہرت انکھیاں تے روشنی دے متعلق تحقیقات ہن۔
تعارف
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]انہاں دا ناں “ابو علی الحسن بن الہیثم” ہے، ابن الہیثم دے ناں نال مشہور ہن۔ ابن الہیشم (پیدائش: 965ء، وفات: 1039ء) عراق دے تاریخی شہر بصرہ وچ پیدا تھئے۔ اوہ طبعیات، ریاضی، ہندسیات (انجنئرنگ) ،فلکیات تے علم الادویات دے مایہ ناز محقق ہن۔ انہاں دی وجہ شہرت اکھیاں تے روشنی دے متعلق تحقیقات ہن۔
خدمات
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]انہاں دے لکھے ہوئے کتاباں عرصے تک یورپ وچ پڑھائے ڳن.ابن ابی اصیبعہ “عیون الانباء فی طبقات الاطباء” وچ لکھدے ہن “ابن الہیثم فاضل النفس، سمجھدار تے علوم دے فن کار ہن، ریاضی وچ انہاں دے زمانے دا کوئی وی سائنس دان انہاں دے قریب وی نہ پھٹک سڳدا ہئی، او ہمیشہ کم وچ لگے رہندے ہن، او نہ صرف کثیر التصنیف ہن بلکہ عابد و زاہد وی ہن ”۔
ابتدائی حالات
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]انہاں دی پیدائش عراق دے شہر بصرہ وچ غالباً 354 ہجری تے وفات 430 ہجری کوں تھئی، اوہ مصر چلے گئے ہن تے اپݨی وفات تک اتھائیں ریہے، بچپن ہی توں اوہ غور و فکر دے عادی ہن۔ پڑھائی لکھائی وچ خوب دلچسپی گھندے ہن۔ ریاضی، طبیعیات، طب، اِلٰہیّات، منطق، شاعری، موسیقی تے علم الکلام اُنہاں دے پسندیدہ موضوعات ہن۔ ابن الہیثم نے انہاں مضامین وچ محنت کر کے مہارت حاصل کیتی۔ بعد وچ اُنہاں دے دماغ وچ ایہ ڳالھ آئی کہ کیوں نہ اپݨی تحقیق و تجربات کوں قیدِ تحریر میں گھنایا ونجے تاکہ نہ صرف اپݨی کتاباں اوہ خود اپݨے شاگرداں کوں پڑھا سڳن بلکہ آئندہ نسلاں وی انہاں توں استفادہ کر سڳن۔[١]
روشنی دے بارے وچ نظریہ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]اس نظر دی کرناں دا قدیم مفروضہ غلط ثابت کر دے ثابت کیتا کہ جیہرلے روشنی کہیں جسم تے پوندی ہے تاں کجھ کرناں پلٹ کے فضا وچ پھیل ویندیاں ہن۔ انہاں وچوں بعض شعاعواں ݙیکھݨ والے دی اکھ وش داخل تھی ویندے ہن جس نال اوہ شے نظر آندی ہے۔
روشنی دے بارے وچ ابو علی حسن ابن الہیثم دا آکھݨا ہے کہ: ’’نور ہمیشہ خط مستقیم (سدھا راستہ) وچ سفر کریندا ہے، اس کیتے ذریعے یا واسطے دی ضرورت نی ہوندی، بلکہ ایہ بغیر سہارے دے سفر کریندا ہے۔ روشنی ہی دے سلسلے وچ ابن الہیثم نے ہک ٻیا تجربہ کیتا تے اس تجربے دی بنیاد تے ݙوجھے سائنسداناں نے فوٹو کیمرا ایجاد کیتا ہے۔ اوہ آہدے ہن کہ ’’اگر کہیں تاریک کمرے وچ دیوار دے اتے والے حصے توں ہک باریک سوراخ دے ذریعہ سورج دی روشنی گزاری ونجے تاں اس دے بالمقابل اگر پردہ لا ݙتا ونجے تاں اس تے جنہاں جنہاں اشیاء دا عکس پوسی ، اوہ الٹا ہوسی۔ ‘‘[٢]
فہرست کتب
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]جیویں کہ ابن ابی اصیبعہ نے آکھا کہ اوہ واقعی کثیر التصنیف ہن، سائنس دے مختلف شعبیاں وچ انہاں دی 237 تصانیف شمار کیتیاں گئیاں ہن جنہاں وچ کجھ ایہ ہن :
- كتاب المناظر۔
- مقالۃ في التحليل والتركيب۔
- ميزان الحكمۃ۔
- تصویبات على المجسطی۔
- مقالۃ في المكان۔
- التحديد الدقيق للقطب۔
- رسالۃ في الشفق۔
- كيفيۃ حساب اتجاہ القبلۃ۔
- المزولۃ الافقيۃ۔
- شكوك على بطليموس۔
- مقالۃ في قرسطون۔
- اكمال المخاريط۔
- رؤيۃ الكواكب۔
- مقالۃ فی تربیع الدائرۃ۔
- المرايا المحرقۃ بالدوائر۔
- تكوين العالم۔
- مقالۃ فی صورۃ الکسوف
- مقالۃ في ضوء النجوم۔
- مقالۃ في ضوء القمر۔
- مقالۃ في درب التبانۃ۔
- كيفيات الاظلال۔
- مقالۃ في قوس قزح۔
- الشكوك في الحركۃ المتعرجۃ۔
- التنبيہ على ما في الرصد من الغلط
- ارتفاعات الكواكب۔
- اتجاہ القبلۃ۔
- نماذج حركات الكواكب السبعۃ۔
- نموذج الكون۔
- حركۃ القمر۔
- مقالۃ مستقصاۃ فی الاشکال الہلالیۃ۔
- الحركۃ المتعرجۃ۔
- رسالۃ في الضوء۔
- رسالۃ في المكان۔
- تاثير اللحون الموسيقيۃ في النفوس الحيوانيۃ
- اختلاف منظر القمر۔
- اصول المساحۃ۔
- اعمدۃ المثلثات۔
- المرايا المحرقۃ بالقطوع۔
- شرح اصول اقليدس۔
- رسالۃ فی مساحۃ المسجم المکافی۔
- خواص المثلث من جہۃ العمود۔
- القول المعروف بالغریب فی حساب المعاملات۔
- قول فی مساحۃ الکرۃ۔
- الجامع في اصول الحساب۔
- كتاب في تحليل المسائل الہندسيۃ۔
ابن الہیثم نے سوئی چھید کیمرا (pin hole camera) یعنی ثقالہ ایجاد کیتا۔
اس دی مشہور کتاب "کتاب المناظر" ہے۔ اس دے علاوہ اس پہلی واری اکھ دا تراشہ وی بݨایا۔[٣]
محمد الفارسی دے ابن الہثم دی کتاب، کتاب المناظر تے تبصرہ و تشریح لکھݨ دی وجہ نال ابن الہثم دی ایہ تحقیقی کتاب جیہڑی اہل مشرق نظرانداز کر چکے ہن اجاگر تھی کے سامݨے آئی تے یورپ وچ اس دے تراجم کیتے گئے۔ محمد الفارسی دی اس کتاب کوں عربی میں التنقیح تے انگریزی وچ Tanqih لکھا جاتا ہے۔[٢]
حوالے
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]- ↑ اجالے ماضی دے )، مصنف، ابو طالب انصاری، صفحہ، 32 صفحات، 49، (باب:ابن ہیثم (ماہر بصریات) ناشر، [https://web.archive.org/web/20180805073255/http://kitabghar.com/ ادارہ کتاب گھر
- ↑ ٢.٠ ٢.١ مصنف، خرم اقبال عباسی، http://beta.jasarat.com/magazine/jasaratmagazine/news/28025%7C اابو علی الحسن بن الہیشم ’’ابو البصریات‘‘ ناشر، روزنامہ جسارت
- ↑ مصنف، عالمی اخبار ریسرچ یونٹ http://www.aalmiakhbar.com/index.php?mod=article&cat=interviews&article=322 تاریخ اشاعت، 28.01.2010, 11:04am ، جعمرات عنوان، عظیم مسلمان سائینسدان "" ابن الہیثم ""ہک عہد دا ناں ہے