الناصر لدین اللہ

خلیفہ ناصر دا جاری کردہ سکہ

الناصر لدین اللہ (پیدائش: 6 اگست 1158ء– 5 اکتوبر 1225ء) خلافت عباسیہ دا چونتریہواں خلیفہ ہے جیندا عہد خلافت 575ھ توں 622ھ تک محیط ہے۔ الناصر لدین اللہ خلافت عباسیہ دا او واحد حکمران خلیفہ ہے جیندا عہد حکومت ہک طویل عرصہ یعنی 47 سال قمری تقریباً تک قائم ریہا۔ ایں طویل عہد حکومت وچ اسلامی حکومت دا دائرہ اِقتدار دوبارہ بلاد عراق و شام توں نکل کے ہندوستان تے مغرب یعنی مراکش تک قائم تھی ڳیا۔ الناصر دے زمانہ وچ سلطان صلاح الدین ایوبی دا عہد حکومت بہت اہم ہے جبکہ اوں زمانہ وچ ہندوستان وچ باقاعدہ طور تے خاندان غلاماں دہلی دی حکومت منظم انداز وچ قائم تھی ڳئی جینکوں خلافت عباسیہ دی جانب توں سرکاری سرپرستی وی حاصل رہی۔ او المعتصم باللہ دے بعد پُرہیبت و صاحب جلال خلیفہ واقع تھیا جیندی ہیبت کولوں امرائے حکومت و وزراء تے سلاطین تک لرزہ براندام رہندے ہن۔ الناصر دے عہد حکومت وچ دوبارہ خلافت عباسیہ دی شان و شوکت قائم تھی گئی حتیٰ کہ 581ھ وچ دوبارہ بلاد مغرب (مراکش) وچ ایندے ناں دا خطبہ جاری تھیا۔ خلیفہ ناصر دے عہد خلافت وچ دنیائے اسلام وچ ݙو اہم ترین واقعات رُونما تھئے، اول تاں 589ھ/ 1187ء وچ سلطان صلاح الدین ایوبی نے بیت المقدس کوں صلیبیاں توں چھڑوایا تے 1189ء تا 1192ء تک تریجھی صلیبی جنگ جاری رہی۔ دوم اے کہ ناصر دے زمانہ وچ تاتاریاں دا عظیم طوفان اُٹھا جیں نے دنیائے اسلام کوں شدید نقصان پہنچایا تے کئی مسلم سلطنتاں اِنہاں دے حملیاں نال ختم تھی ڳیاں۔

ناں تے لقب

الناصر لدین اللہ دا ناں احمد، کنیت ابو العباس تے خطاب ناصر لدین اللہ ہے۔ جیندا معنی ہے، فتح و نصرت اللہ دے دین دے واسطے وقف.

نسب

خلیفہ ناصر دا نسب 22 پشتاں توں تھیندا ہویا پیغمبر اسلام رسول اکرم محمد صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم تک پہنچدا ہے۔ خلیفہ الناصر لدین اللہ دا شجرہ نسب ایویں ہے :

ابوالعباس احمد بن المستضی بامر اللہ بن المستنجد باللہ بن المقتفی لامر اللہ بن المستظہر باللہ بن المقتدی بامر باللہ بن ذخیرۃ الدین محمد بن القائم بامر اللہ بن القادر باللہ بن المتقی باللہ بن المقتدر باللہ بن المعتضد باللہ بن الموفق باللہ بن المتوکل علی اللہ بن المعتصم باللہ بن ہارون الرشید بن المہدی باللہ بن ابو جعفر المنصور بن محمد ابن علی ابن عبداللہ بن علی ابن عبداللہ بن عباس رضی اللہ عنہ ابن عباس بن عبد المطلب ابن عبدالمطلب الہاشمی۔

ولادت و حلیہ/ والدین

ناصر لدین اللہ دی ولادت بروز ٻدھ 10 رجب 553ھ مطابق 6 اگست 1158ء کوں بغداد وچ تھئی۔ ناصر دی والدہ زمرد خاتون ہے۔ زمرد خاتون دی وفات 599ھ/ 1203ء وچ تھئی، او ناصر دی خلافت دے ابتدائی 24 سال تک زندہ رہی۔ ناصر دے والد خلیفہ عباسی المستضی باللہ ہن۔ ناصر دی ولادت اُس دے پرݙاݙا المقتفی لامر اللہ دے عہد حکومت دے 23 ویں سال وچ تھئی ہئی۔ نہایت خوش خلق، خوبصورت چہرہ، ہتھ پیر دا مضبوط، فصیح اللسان، بلیغ البیان ہئی۔ رنگت سفید و سرخی مائل، میانہ قامت، شکل و صورت وچ ترکی شباہت غالب، خوبصورت اکھیاں، روشن جبیں، نک اُبھری و ستواں تے رخساراں تے گوشت گھٹ ہئی۔ ناصر کی انگوٹھی کا نقش رجائی من اللہ عفوہ تھا۔

تعلیم و تربیت

ناصر دی تعلیم و تربیت شاہانہ اطوار وچ تھئی۔ علمائے عصر کولوں اوہنے علوم دی تحصیل کیتی۔ناصر دے عہد حکومت وچ بغداد علم و فضل دا مرکز تے علوم و فنون دا مرکز بݨا ہویا ہئی۔ اوندے عہد وچ علمائے کبار ائمہ و محدثین بقیدِ حیات ہن۔ اوں زمانہ وچ شیخ الشیوخ علامہ شہاب الدین سہروردی، علامی مرغینانی صاحب الہدایہ، قاضی خان صاحب الفتویٰ، ابو الفرج ابن جوزی، عماد کاتب، امام مفسر فخر الدین الرازی صاحب التفسیر، شیخ الاسلام نجم الدین کبریٰ، علامہ فخر الدین ابن عساکر، ابوالقاسم البخاری العثمانی صاحب الجامع الکبیر جیہے نامور علما ناصر دے ہمعصر ہن۔ علمی اعتبار نال ناصر عالم و فاضل ہئی۔ دینی علوم وچ او حدیث نبویؐ وچ خاص ذوق رکھدا ہئی تے بہت سارے علما، سلاطین تے عمائدین کوں قرات و حدیث دی روایت دی اجازت ݙے رکھی ہئی. باقاعدہ علما دے واسطے وظائف وی مقرر کر رکھے ہن۔ اوہنے احادیث نبوی صلی اللہ علیہ و آلہٖ وسلم دا ہک مجموعہ وی مرتب کیتا ہئی جیہڑا باشندگانِ حلب کوں وی پہنچایا ڳیا۔ ناصر علم حدیث دا حد درجہ شوق رکھدا ہئی تے محدث ابن جوزی (متوفی 597ھ) توں اکثر درس تے واعظ سݨدا ہئی تے دورانِ گفتگو سوالات وی پچھ گھندا ہئی۔ محدثین عظام دی بہت خاطرداری کریندا ہئی تے اُنہاں نال نہایت عزت و احترام نال پیش آندا ہئی۔ الموفق عبد اللطیف دا بیان ہے کہ اینکوں درمیان زمانہ خلافت وچ تحصیل علم الحدیث دا شوق پیدا تھیا تے ایہنے دور دور توں محدثین عظام کوں سݙا کے حدیث سݨی تے اُنہاں کولوں روایت دی اجازت حاصل کیتی۔ خلیفہ ناصر دے زمانہ وچ ہی لوگ اوندے کولوں حدیث روایت کرݨ دی اجازت حاصل کرݨ پئے ڳئے ہن۔ اکثر بادشاہواں تے سلاطین و علماء نے ناصر کولوں روایت دی اجازت حاصل کیتی۔ خلیفہ ناصر نے ہک کتاب وچ 70 احادیث جمع کرکے حلب شہر بھیڄ ݙتیاں جتھوں دے علما تے لوگاں نے ایں کتاب کوں بکثرت خوب سݨا۔

تخت نشینی

بروز جمعہ 29 شوال 575ھ مطابق 28 مارچ 1180ء کوں عباسی خلیفہ المستضی باللہ نے وفات پاتی۔ المستضی باللہ دی اولاد وچ صرف ناصر بقیدِ حیات ہئی اِیں واسطے او تخت نشین تھیا۔ بروز اتوار 2 ذیقعد 575ھ مطابق 30 مارچ 1180ء کوں ناصر بغداد وچ تخت نشیں تھیا۔ اُوں وقت ناصر دی عمر 21 سال 7 مہینے 24 ݙینہہ بلحاظِ شمسی تے 22 سال 3 مہینے 22 ݙینہہ بلحاظِ قمری ہئی۔

ابتدائی حکومتی اقدامات تے خلیفہ ناصر لدین اللہ دے وزرائے اعظم

عنانِ خلافت ہتھ وچ گھندے ہی ناصر نے 7 ذیقعد 575ھ/ 3 اپریل 1180ء کوں خزانچی وزیر ظہیر الدین ابوبکر بن العطار کوں معزول کر ݙتا تے اُوں دے ساتھیاں دی اہانت کیتی ڳئی تے اُوں دے حلقہ دے ٻہوں سارے افراد کوں قتل کر ݙتا ڳیا تے شہر وچ تشہیر کیتی ڳئی۔۔مجد الدین ابوالفضل بن صاحب وزیر استاد کوں عہدہ وزارت تے مامور کیتا۔ کجھ عرصہ بعد ناصر نے نظامِ حکومت اوندے ہتھوں وی گھن کے اونکوں معطل کر ݙتا تے سنہ 583ھ/ 1187ء وچ اونکوں قتل کروا ݙتا تے حکومت براہ راست ناصر دے ہتھاں وچ آڳئی۔ مجدالدین ابوالفضل کو معطل کرݨ دی ہک اہم وجہ اے وی ہئی کہ اوندے ہوندے ہوئے دربارِ خلافت دے احکام تے عملدرآمد نہ تھیندا ہئی۔ اُوں دی ثروت و مالداری خزانہ شاہی دے مقابلہ وچ ٻہوں ودھ چکی ہئی۔ مجدالدین ابوالفضل دے قتل دے بعد عبید اللہ بن یونس ابوالظفر کوں عہدہ وزارت تے فائز کیتا ڳیا تے اونکوں جلال الدین دا لقب ݙتا ڳیا۔ اے وزیر صاحبِ جلال تے باعظمت ہئی۔ اوندے دربار وچ تمام امرا حتیٰ کہ قاضی القضاۃ وی دربارداری کریندے ہوندے ہن۔ ممالک محروسہ وچ بیعت واسطے قاصد روانہ کیتے ڳئے۔ صدر الدین شیخ الشیوخ کوں محمد بن بہلوان والی ہمدان و اصفہان و رے دے کول بھیڄا۔ سب نے آخرکار بیعت کر گھدی۔ 582ھ/ 1186ء وچ بہلوان والی ہمدان و اصفہان و رے دی وفات دے بعد اُوں دا بھرا کزل ارسلان ملقب بہ عثمان حکمران تھی ڳیا۔ طغرل عثمان دی نگرانی وچ ہئی، سو او نگرانی توں بھڄ نکلا تے امراء و اراکین کوں اپݨے نال ملا گھدا تے عثمان تے حملہ آور تھیا۔ عثمان نے اپݨا سفیر دربارِ خلافت بھیڄا۔ طغرل نے وی چند شہر قبضہ وچ کرکے سفیر دربارِ خلافت بھیج ݙتا تے دارالسلطنت دی تعمیر وچ اجازت چاہی۔ ایں توں پیشتر سلاطین سلجوقیہ دی حکومت دا ٻہوں حد تک عمل دخل تے اثر و رسوخ بغداد وچ جاری رہیا ہئی، مگر المقتضی لامر اللہ نے سلاطین سلجوقیہ نال ایں تعلق کوں منقطع کر ݙتا ، اِیں واسطے داراسلطنت بغداد بے مرمت تھی ڳیا مگر ہݨ ناصر نے کزل ارسلان عثمان دے سفیر کوں باریابی بخشی تے عزت و توقیر کیتی تے معاونت دا وعدہ کیتا تے طغرل دے سفیر کوں بغیر کہیں جواب دے واپس بھیڄا۔ انہاں سفیراں دی واپسی دے بعد ناصر نے سلاطین سلجوقیہ دے دارالسلطنت دے انہدام دا حکم جاری کیتا جیندے تے نہایت تیزی نال علمدرآمد کیتا ڳیا۔ ماہِ صفر 584ھ/ اپریل 1188ء وچ دربارِ خلافت توں وزیر السلطنت جلال الدین ابوالمظفر عبید اللہ بن یونس ہک لشکر عظیم گھن کے کزل عثمان ارسلان دی کمک کوں روانہ تھیا۔ ہمدان وچ کزل عثمان دے اجتماع توں پیشتر طغرل نال مقابلہ تھیا۔ میدانِ جنگ طغرل دے ہتھ ریہا، لشکر بھڄ کھڑا تھیا۔ وزیر السلطنت گرفتار تھی ڳیا۔ اِوں دے بعد ہی کزل عثمان نے طغرل کوں آن گھدا تے فتح نصیب تھئی۔ کزل عثمان نے طغرل کوں گرفتار کرکے قلعہ وچ نظربند کر ݙتا۔ کزل عثمان استحکام و اِستقلال دے نال کل صوبہ جات سلطنت تے حکومت کرݨ لڳا۔ 585ھ/ 1189ء وچ طغرل ستے ہوئے قتل کر ݙتا ڳیا تے سلطنت سلجوقیہ دا آخری بادشاہ دنیا وچ بغیر کہیں وارث دے رخصت تھیا۔ جلال الدین ابوالمظفر عبید اللہ بن یونس کوں گرفتار کر گھدا ڳیا تے اُوں دے بعد موید الدین ابو عبد اللہ محمد بن علی ملقب بہ ابن قصاب کوں عہدہ وزارت تے فائز کیتا ڳیا تے صوبہ جوزستان دی سندِ حکومت عطاء کیتی ڳئی۔ 591ھ/ 1195ء وچ شملہ والی خوزستان فوت تھیا تاں وزیر موید الدین دارالسلطنت ونج پہنچا۔ تستر تے قبضہ کرکے خوزستان اپݨے قبضہ وچ گھن آیا۔ ملوک بنی شملہ کوں گرفتار کر گھدا ڳیا تے بغداد روانہ کیتا ڳیا۔ طاش ابن تکین کوں انتظاماً والی خوزستان مقرر کیتا گیا۔ خوزستان دی مہم سر کرݨ دے بعد موید الدین رے دی جانب ٹریا، اولاً ہمدان تے قابض تھیا تے اِوں دے بعد خوارزم شاہ دی طرف توجہ ݙتی۔ خوارزم شاہ مقابلہ کولوں بھڄدا ریہا حتیٰ کہ او رے چلا ڳیا تے موید الدین جرجان تک ونج پہنچا تے رے تے تسلط قائم کر گھدا۔ ماہِ شعبان 592ھ/ جولائی 1196ء وچ وزیر السلطنت موید الدین دا انتقال تھی ڳیا۔ موید الدین دی موت دے بعد خوارزم شاہ نے دوبارہ رے تے قبضہ کر گھدا اور اصفہان تے حملہ کرݨ دا ارادہ کیتا مگر باشندگان اصفہان وچوں ہک امیر صدر الدین خجندی رئیس شافعیہ نے دربارِ خلافت کوں لکھا کہ اساں تہاݙے زیر حمایت آوݨ چاہندے ہیں۔ خلیفہ ناصر نے سیف الدین طغرل جاگیردار بلادِ نجف کوں روانہ کیتا تے سیف الدین نے اصفہان تے قبضہ کر گھدا تے خاطر خواہ انتطامات کیتے۔ اِوں دے بعد زنجان تے قزوین وی عباسی دائرہ عملداری وچ آ ڳئے۔ ملک فارس دا ترہائی توں زائد رقبہ دوبارہ خلافت عباسیہ وچ شامل تھی ڳیا۔

الناصر لدین اللہ دے وزراء

• سید نصیر الدین الناصر بن مہدی العلوی الرازی: اے اصلاً ماژندرانی ہے۔ ماژندران وچ پیدا تھیا۔ نشوونماء رے شہر وچ تے دین دی تحصیل بغداد وچ کیتی تے وفات وی بغداد وچ ہی تھئی۔ 617ھ/ 1220ء وچ فوت تھیا۔
• معز الدین سعید بن علی بن حدیدہ الانصاری:

اے بڑا فاضل محتاط تے دولتمند ہئی۔ ایہ اپݨی معزولی دے بعد 616ھ/ 1219ء وچ فوت تھیا۔

• مؤید الدین ابی المظفر محمد بن احمد ابن القصاب :

اے اصلاً عجمی ہئی۔ اِیں دا پیو بغداد وچ بصریاں دے محلہ دے سرے تے گوشت وچیندا ہوندا ہئی۔ فوجی قیادت وی کریندا ہوندا ہئی۔ کئی جگہ فتح حاصل کیتی۔ اے تلوار تے قلم، ݙوہاں دا دھنی ہئی۔ خوزستان دی جانب ڳیا تے اونکوں فتح کیتا تے اتھوں واسطے قواعد و ضوابط مرتب کیتے، ول فوجاں گھن کے عجم دی طرف ودھیا تے اِوں دا اکثر حصہ فتح کیتا۔ اتھاہیں پیام اجل آ ڳیا تے او رحلت کر ڳیا۔

• مؤید الدین محمد بن محمد بن عبد الکریم برر القُمِی:

اے خاندان تے پیدائش دے اعتبار نال قم دا ہئی۔ نشوونماء تے وفات بغداد وچ تھئی۔ اِیں دا نسب مقداد بن اسود کندی رضی اللہ عنہ نال ملدا ہے۔ اُمور مملکت تے اُصول قیادت توں پوری طرح باخبر ہئی۔ قوانین دا عالم تے دفتراں دی اصلاح توں واقف ہئی۔ ایہ اپݨے فرائض خلیفہ ناصر دے عہد خلافت وچ نہایت کامیابی نال سر انجام ݙیندا ریہا۔ ول اے ناصر، ول خلیفہ ظاہر تے ول مستنصر وچ عہد وچ وی وزیر ریہا۔ مستنصر نے اینکوں گرفتار کر گھدا تے شاہی محل دے اندرونی حصہ وچ پک عرصہ تک مقید رکھا تے اتھاہیں بیمار پیا تے فوت تھی ڳیا۔

رفاہِ عامہ دے کم

خلیفہ ناصر نے جنہاں شہراں تے اپݨا اِقتدار قائم کیتا، اتھاں جیہڑے عمال ہن اُنہاں کوں عدل و انصاف دی ہدایت کیتی۔ ہر شہر وچ مدارس قائم کیتے ڳئے تاکہ تعلیم عام تھی سڳے۔ شفاء خانے، مہمان خانے تعمیر کروائے ڳئے۔ باغات لوائے ڳئے۔ تجارت وچ بڑی سہولیات تاجراں کوں فراہم کیتیاں ڳئیںاں۔ ناصر دا عہد خلافت امن و امان دا زمانہ ہئی جیندے وچ عوام کوں مسائل دا سامݨا نی کرنا پیا۔

ولی عہد دا انتقال

خلیفہ ناصر نے اپݨے چھوٹے پتر ابو الحسن علی بن الناصر کوں ولی عہد مقرر کیتا ہئی۔ ابوالحسن علی نے بروز جمعہ 20 ذیقعد 612ھ/ 11 مارچ 1216ء کو وفات پاتی۔ نماز عصر دے بعد نماز جنازہ پڑھی ڳئی تے حضرت معروف کرخی دے مزار وچ اونکوں زمرد خاتون یعنی اوندی ݙاݙی دے کول دفن کیتا ڳیا۔

واقعات و حوادث

• 577ھ/ 1182ء وچ ناصر نے صلاح الدین ایوبی کوں تنبیہ کیتی کہ او اپݨا خطاب تبدیل کرے کیونکہ خلیفہ دا خطاب الناصر ہئی تے صلاح الدین ایوبی دا خطاب الملک الناصر ہئی۔
• 580ھ/ 1184ء میں ناصر نے احکام جاری کیتے کہ جیہڑا شخص امام موسی کاظم دے مشہد وچ پناہ گھن گھنے تاں او مامون ہے، اوندے کولوں بازپرس نہ کیتی ونڄے۔ ناصر دے اِوں حکم دے جاری تھیندے ہی کئی مجرم اتھاں پہنچݨ لڳے جیندے نال سخت مفاسد پھیلݨ لڳے جنہاں دا تدارک کیتا ڳیا۔
• 581ھ/ 1185ء وچ بلادِ مغرب (موجودہ مراکش) وچ ناصر دے ناں دا خطبہ جاری تھی ڳیا۔
• 582ھ/ 1186ء وچ ہفت سیارگان نظام شمسی یعنی ست سیارے برج میزان وچ جمع تھئے جیں توں نجومیاں نے حکم لایا کہ جمادی الثانی دی نویں تاریخ کوں سخت اندھاری آسی تے شہر مسمار تھیوݨ دا خدشہ ہوسی۔ جمادی الثانی بخیر و عافیت گزرا۔ رجب دا مہینہ وی گزر ڳیا مگر نہ کوئی زلزلہ آیا، نہ اندھاری، نہ آفتاب لکیا تے نہ ہی گرہن لڳے تے نہ ہی کوئی دُمدار تارا نکلا۔ بس نجومیاں دی اے پیشگوئی سچ ثابت نہ تھئی تے شعرا نے نجومیاں دے رد وچ قصیدے تے اشعار لکھے ڳئے۔
• بروز جمعہ 27 رجب 583ھ/ 2 اکتوبر 1187ء، فتح بیت المقدس، سلطان صلاح الدین ایوبی نے فرنگیاں کولوں بیت المقدس دا تسلط چھڑوا گھدا تے تقریباً 90 سال بعد بیت المقدس فرنگی عیسائیاں دے تسلط توں آزاد تھیا۔
• 586ھ/587ھ مطابق 1191ء/ 1192ء، ترائن دے جنگاں، سلطان غزنی و سلطنت غوریہ شہاب الدین غوری نے ترائن دی جنگ وچ ہندوستان فتح کر گھدا۔ اِیں خبر دی اطلاع خلیفہ ناصر کوں کیتی ڳئی۔
• بروز جمعرات 27 صفر 589ھ/ 4 مارچ 1193ء، دنیائے اسلام دا بطل حریت سلطان صلاح الدین ایوبی 57 سال قمری دی عمر وچ دمشق وچ فوت تھی ڳیا۔ خلیفہ عباسی ناصر لدین اللہ کوں اُوں دی موت دا بے حد صدمہ تھیا تے بغداد کئی روز تک سوڳ وچ ریہا۔
• 590ھ/ 1194ء وچ سلطان طغرل بیگ شاہ ابن ارسلان بن طغرل بیگ بن محمد بن ملک شاہ سلجوقی فوت تھی ڳیا، او خاندان سلجوقیہ دا آخری بادشاہ ہئی۔
• 590ھ/ 1194ء، جنگ چنداور وچ سلطان شہاب الدین غوری نے شاہِ ہند جے چندر کوں فیروزآباد دے قریب شکست ݙتی تے تمام شہر سلطان شہاب الدین غوری دے ہاتھ وچ آ ڳئے۔
• 592ھ/ 1196ء وچ مکہ مکرمہ وچ کالی اندھاری آئی جیں دی وجہ نال اندھارا تھی ڳیا، لوگاں تے سرخ ریت وسدی رہی۔ خانہ کعبہ دے رکن یمانی دا ہک ٹکڑا ڈھے پیا۔
• 592ھ/ 1196ء وچ خوارزم شاہ نے خلیفہ تے لشکر کشی کیتی تے پنجاہ ہزار فوج دے ہمراہ دریائے جیحون تک آ ڳیا تے خلیفہ کوں لکھا کہ میکوں سلطان دا خطاب عطاء کیتا ونڄے، میں بغداد آوݨ چاہنداں تے خلیفہ کوں ملوک سلجوقیہ دے ماتحت تھی کے رہݨا چاہیدا اے مگر موسم دی خرابی توں تے سلطنت خوارزم شاہی وچ انتشار دے سبب او واپس ول ڳیا۔
• 596ھ/ 1199ء وچ سلطان علاؤ الدین تکش شاہ خوارزم فوت تھیا۔
• 599ھ/ 1202ء وچ قلعہ دمشق دی فصیل دی تعمیر شروع تھئی۔
• 600ھ/ 1203ء میں مصر، شام، جزیرہ تے قبرص وچ عظیم زلزلہ آیا۔
• 600ھ/ 1204ء وچ سلطان روم ملک رکن الدین قلج ارسلان اول 28 سال دی عمر وچ فوت تھیا۔
• 605ھ/ 1209ء وچ نیشاپور وچ عظیم زلزلہ آیا جیندے وچ خلق کثیر ہلاک تھئی۔
• 606ھ/ 1209ء وچ اہل تاتار دا زور شروع تھیا۔ تاتاریاں نے مسلم حکومتاں کوں براہِ راست نقصان پہنچاوݨ شروع کیتا۔
• 618ھ/ 1221ء وچ اہل فرنگ کولوں دمیاط شہر چھک گھدا ڳیا۔
• 621ھ/ 1224ء میں خانہ کعبہ تے ساوے ریشمی پردے سٹے ڳئے حالانکہ اِیں توں قبل مامون الرشید دے زمانہ توں سفید ریشمی پردے پاتے ویندے ریہے۔ ساوے دے بعد سیاہ ریشمی پردیاں کوں وی استعمال کیتا ڳیا۔

وفات

619ھ/ 1222ء وچ خلیفہ ناصر فالج وچ مبتلا تھیا۔ وفات تک ترئے سال تک خلیفہ بے حس و حرکت پیا ریہا۔ ناصر دی عمر 70 سال دے قریب تھی چکی ہئی۔ ایں مرض وچ اوندی ہک اکھ دی دید وی ویندی رہی تے ݙوجھی اکھ توں وی معمولی نظر آندا ہئی۔ مرض وفات وچ اونکوں ویہہ روز تک پیچش دا عارضہ لاحق تھیا۔ اکثر مؤرخین نے لکھا ہے کہ اینکوں عسر البول دا مرض وی لاحق ہئی جیندی وجہ نال ایندے پیوݨ دا پاݨی بغداد توں ست فرسخ دے فاصلے توں محل تک گھن کے آندے ہن جینکوں ست ݙینہہ تک ہک جوش ݙتا ویندا ہئی، ول ست جوش دے بعد ست ݙینہہ تک برتناں وچ بھروا کے رکھا ویندا تاں ناصر اوں پاݨی کوں پیندا مگر آخری سالاں وچ او نندر دی دوا استعمال کریندا ہئی۔ عسر البول دا مرض مرض وفات وچ ودھدا ڳیا تے غالباً ناصر بروز پیر 10 رمضان 622ھ/ 15 ستمبر 1225ء کوں علیل تھیا تے 20 ݙینہہ دی مختصر علالت دے بعد بروز اتوار 30 رمضان 622ھ مطابق 5 اکتوبر 1225ء دی شب کوں 69 سال 2 ماہ 20 ݙینہہ قمری تے 67 سال 1 ماہ 29 ݙینہہ شمسی دی عمر وچ بغداد وچ فوت تھی ڳیا۔ بروز پیر یکم شوال 622ھ/ 6 اکتوبر 1225ء کوں بغداد وچ محی الدین ابن شیخ ابوالفرج ابن الجوزی نے غسل ݙتا تے نماز جنازہ پڑھائی۔ تدفین بغداد وچ کیتی ڳئی تے ماہِ ذوالحجہ 622ھ/ دسمبر 1225ء وچ ناصر دی میت کوں رصافہ (شام) دے قبرستان وچ منتقل کر ݙتا ڳیا۔