Wikipedia:Oho artikkâl
| Oho artikkâleh |
|---|
| 2023 – 2024 |
Oho artikkâleh láá anarâškielâlii Wikipedia ovdâsiijđoost lamaš artikkâleh, moh västideh šiev artikkâl tobdomeerhâid.
Čuávuvái ohoi artikkâleh
[mute käldee]
Happi lii algâaamnâs, mon kemiallâš merkkâ lii O (oxygenium), oornigloho 8 já aatoomtiäddu 15,999 u. Rijjâ algâamnâsin happi lii visteliegâsvuođâst kaasun, já tot lii 21 % Eennâmpáálu áimukeerdist. Happi kávnoo luándust valjeeht ovtâstâhhân, ovdâmerkkân čääccin sehe eennâm- já källeevuáđu mineraalin. Happi lii eennâmkoorâst 47 %, já tot lii-uv eennâmkoorâ táválumos algâaamnâs.
Rijjâ happi reagist uáli älkkeht eres amnâsijgijn. Happi paijeentuálá puállám, já stuárráámus uási iälánijn tarbâšeh tom elimân. Happi luovvân šadoi ohtiimist, já maaŋgah iäláneh kevttih tom sellâvuoiŋâmist.
Happi ij kuássin lah luándust ovtâskâs atomin. Táválávt tot lii happimolekyylin (O2). Stuárráámus uási vyeliáimukeerdi haapist lii O2 já tot lii meid haapi häämi, mon elleeh pyehtih vuoiŋâđ.
David Keith Lynch (š. uđđâivemáánu 20. peeivi 1946, Missoula, Montana, Ovtâstum staatah) lii ovtâstumstaatâlâš elleekovestivrejeijee, -kietâčällee, -pyevtitteijee sehe kovetaaidâr já čuovâkovvejeijee. Sun lii tubdum jiešvuođâlâš stijlâstis, já suu elleekuuvijd ovtâstiteh uáli surrealistlâš jiešvyevih. Suu tobdosumoseh tyejeh láá ovdâmerkkân elleekoveh The Elephant Man (1980), Blue Velvet (1986) já Mulholland Drive (2001) sehe oovtâst Mark Frostáin rahtum televisioráiđu Twin Peaks (1990–1991, 2017).
Lynch ij algâalgâlávt perustâm elleekuuvijn já oopâi-uv kovetaiđuu. Sunjin kuittâg-uv šoodâi juurdâ "lihâdeijee malâkove" rähtimist, já toin sun uásálistij máálám- já veerrâmkiišton, mon suu taaiđâakatemia ornij jyehi ive. Kišto várás sun raahtij stop motion -vuovvijn animaatio Six Men Getting Sick (Kuttâ almaa puáccájeh). Lynch oonij tom kerdiluándusâš já tivrâs keččâlmin, mut ohtâ olmooš, kote lâi uáinám Lynch proojeekt, tiilái siämmáálágán tyeje páikkásis.
Apple Inc. (tolebáá Apple Computer) lii stuorrâ ovtâstumstaatâlâš finnodâh, mii vuáváá, oovded já vuábdá elektroniik, ohjelmijd já tiätumašinijd. Ton peeggâlmumos pyevtittâsah láá Mac-tiätureh, iPhone-puhelimeh, iPad-tavlutiätureh, iPod-muusiikčuojânâsah, Apple Watch -fiättutijmeh, Apple TV -mediačuojânâsah, iMovie-videohammimohjelm sehe piergâsij várás ovdedum macOS-, iOS-, watchOS- já tvOS-kevttimvuáháduvah.
Apple vuáđudii Steve Jobs, Steve Wozniak já Ronald Wayne cuáŋuimáánu 1. peeivi 1976 noomáin Apple Computer. Irâttâsâst lijjii kuittâg vaigâdvuođah pyevtittiđ Jobs keksim já Wozniak olášuttem tiättur tondiet ko tast ij lamaš tuárvi ennuv uáiviomâdâh. Taan keežild Jobs vuobdij jieijâs Volkswagen-uccâbuusi (1 500 dollarid) já Wozniak jieijâs ohjelmistee lummorekinisteemaašin (250 dollarid), mut tot ij pijssám. Jobs finnij ohtâvuođâ “eŋgâlinvestisten” tubdum Mike Markkulan, kii puovtij projektân fáárun meid riskâväldee Arthur Rock. Puáđusin lâi tot, ete Apple finnij 250 000 dollar investistem.
Siberiatiiger (Panthera tigris altaica) lii tiiger vyelišlaajâ, mii iälust nuorttâ-Ruošâst já Kiinast. Siberiatiiger lii uhkevuálásâš, já luándust eelih vuálá 600 siberiatiigerid. Siberiatiiger aldemus hyelkkišlaajâ lâi kaspiatiiger, mii lii jo jáámmám suhâjämimân.
Siberiatiiger kočoduvvoo eŋgâlâskielân maaŋgânáál: tot lii "Siberian tiger", "Amur tiger", "Ussuri tiger", "Manchurian tiger" já "Korean tiger". Suomâkielân tot lii "siperiantiikeri", já kiinakielân "dongbei hu" ađai "tavenuorttâtiiger".
Aleutkielâ lii eskimo-aleutlâš kielâ, mii kielâlávt lohhoo aleutlij kielâi juávkun. Aleutkielâ lii aleutlij kielâi juávhu áinoo kielâ. Ton aldemus hyelkkikielâ lii alutiiqkielâ. Aleutkielâst láá suulân 40–80 sárnod (ive 2024).
Aleutkielâ sárnoo ärbivuáválávt Beringčuálmi kuábbáá-uv peln Alaskast já Ruošâst. Ton lasseen tot sárnoo Aleutij suolluin já Pribilofsuolluin Alaskast sehe Kommodorsuolluin Ruošâst.
Kuávlukielah pyehtih jyehiđ kuulmâ juávkun: viestârkuávlukielah (Alaskanjargâ, Unalaska, Belkofski, Atkutan, Pribilofsuolluuh, Kashega já Nikolski), nuorttâkuávlukielah (Kommodorsuolluuh, mut ij Beringsuollust) já Atka (Atkasuálui já Beringsuálui).