Abaz Kupi

**Abaz Kupi**
Kapiten i xhandarmërisë në Krujë
1924 – 1932
Major i xhandarmërisë në Durrës
1932 – 1939
Kryetar i Legalitetit 1943 – 1976
Abaz Kupi; Kapiten i xhandarmërisë në Krujë; 1924 – 1932; Major i xhandarmërisë në Durrës; 1932 – 1939; Kryetar i Legalitetit 1943 – 1976;
U lind në	6 Gusht 1892; Krujë, Vilajeti i Shkodrës, Perandoria Osmane, (sot Shqipëria)
Vdiq	17 Janar 1976; Nju Jork, SHBA
Kombësia	Shqiptar
Profesioni	Ushtarak, Politikan

A checked version of this page, approved on 26 qershor 2024, was based on this revision.

Abaz Kupi i njohur dhe si Bazi i Canës sipas të folmes krutane (Krujë, 6 gusht 1892 – Nju Jork, 17 janar 1976) ishte ushtarak dhe aktivist i çështjes kombëtare gjatë Luftës së Dytë Botërore.^[1] Me zbarkimin e italianëve në Durrës me 7 prill 1939 mbajti qëndresë për 36 orë.^[2]

Biografia

Leu në lagjen Varosh të Krujës më 6 gusht 1892 në një familje që e kishte origjinën nga Kurbini.^[3] Bashkëpunon me Esat pashë Toptanin në nëntor-dhjetor të 1914, kur bashkë me parinë e Krujës vendosin t'i bien Lëvizjes së Shqipërisë së mesme.^[4] Me formimin e qeverisë kombëtare të Lushnjës, së bashku me Bajram Currin e Ahmet Zogun ai mori pjesë në Luftën e Koplikut. Merr pjesë në kryengritjet e M. Merlikës, B. Currit dhe Elez Isufit në shkurt-mars 1922.^[1]^[4] Gjatë 1924 qendroi neutral, kapiteni Prenk Pervizi e afroi me Zogun,^[5] i cili më vonë e ngarkoi të shërbejë si komandant i xhandarmerisë në Krujë me gradën e kapitenit,^[1] që zyrtarizoi ndikimin e Bazit në vendlindje. Më vonë u gradua major dhe shërbeu në Durrës më 1934.

Në ditët e agresionit fashist italian kundër vendit tonë, më 7 prill 1939, A. Kupi udhëhoqi qëndresën e repartit ushtarak te Durrësit, qëndresë e cila e shndërroi në një ikonë.^[6] Me pushtimin e Shqipërisë u largua në Stamboll, Turqi. Në qershor të vitit 1939 familja e tij - përbërë nga tre djemtë Petriti, Rrustemi e Fatbardhi, bashkë me nënën dhe motrat -, u internua në Himarë.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore

Me hyrjen e Britanisë së Madhe në Luftë po shihnin mundësinë e krijimit të rezistencës në Shqipëri. Bazi kaloi nga Turqia në Jugosllavi i pritur nga Gani Kryeziu në kryeqytet, ku takon kolonelin Stirling dhe kol. Dayrell Oakley-Hill, i fundit shef i zyrës së SOE në Beograd. Me ndihmën e të cilit kaloi në Shqipëri për të kryesuar rezistencën me përkrahjen e ambasadës angleze në Beograd.^[7] Punët përgatitore për organizimin e qëndresës u drejtuan nga Julian Amery. Qeveria e Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene ishte kundër por pas pushtimit të Jugosllavisë nga gjermanët. Formohet Fronti i Bashkuar i Rezistencës së bashku me Gani Kryeziun, Xhemal Herrin, e Mustafa Gjinishin dhe Muharrem Bajraktarin^[8] Kthehet në Shqipër me ndihmën e Bajraktarit për të organizuar qëndresën kundër pushtuesit bashkë me të vëllanë, Ibrahimin,^[9] gjë që e bëri me shpenzimet e tij.^[2]

Abaz Kupi ishte një ndër organizatorët dhe pjesëmarrësit kryesorë të Mbledhjes së Pezës të mbajtur më 16 shtator 1942 dhe u zgjodh anëtar i KANÇ, si shumë figura tjera përdoreshin nga komunistët për të tërhequr masat^[10] bashkë me emrin e bujshëm "Fronti Nacional-Çlirimtar".^[11]

Më 26 korrik 1943, ora 11 p.dite, u mblodhën në shtëpinë e Ihsan Toptanit në Tapizë, Delegacioni i Këshillit të Përgjithshëm Nacionalçlirimtar dhe Delegacioni i organizatës "Balli Kombëtar".^[12] Me idenë e zgjerimit dhe të forcimit të frontit të përbashkët të luftës kundër italianëve, ai u bë nismëtari Konferencës së Mukjes të mbajtur në datat 1-2 gusht 1943 për të arritur bashkëpunimin midis Frontit Nacional Çlirimtar dhe Ballit Kombëtar. Pikërisht, Komiteti Për Shpëtimin e Shqipërisë organizoi në datën 4 dhe 5 gusht 1943, dy ditë pas Kuvendit të Mukjes, një betejë të përbashkët në afërsi të Qafë-Shtamës, kundër ushtrisë italiane që Marshonte për në Mat. Çetat partizane dhe ato të Ballit Kombëtar, nën komandën e majorit Abaz Kupi, e shpartalluan armikun, duke i shkaktuar humbje të rënda: 150 të vrarë, 40 të plagosur dhe 7 robër. Në mes të të vrarëve edhe koloneli A.P. Skampa.^[13]

Kur u hodh poshtë Marrëveshjen e Mukjes me Konferencën e Labinotit në shtator 1943, se binte ndesh me synimet e agjentëve Popoviq dhe Mugosha, Kupi u largua më 19 nëntor 1943 nga Kryesia e Këshillit të Përgjithshëm Nacional-Çlirimtar.^[14] Më 21 nëntor formoi Lëvizjen e Legalitetit që synonte rikthimin e Mbretit Zog në Shqipëri. Pas kësaj udhëheqja e PKSH urdhëroi asgjësimin fizik të Abaz Kupit. Megjithatë ai iu shmang luftës civile të nxitur nga komunistët deri kur komunistët nisën të sulmonin Gegninë dhe zonat e Bazit. Gjatë avancimit të komunistëve në veri gjendej në vështirësi për të manovruar mes malesh, sidomos në Mirditë.^[15]

Në pranverën e 1944, përveç oficerëve Billy McLean dhe David Smiley iu bashkua dhe Amery, të cilët qëndruan për shtatë muaj pranë trupave të Kupit. Raportet e operacioneve të shumta kundrejt gjermanëve do të ndeshnin me kundërshtitë e raporteve të oficerëve britanikë pranë komunistëve. Gabimet dhe spiunazhi komunist në Shtabin e Përgjithshëm të Operacioneve Speciale (SOE) në Bari bëri që nëpërmjet keqinformimit s'u kuptua veprimtaria e Bazit.^[10]

Më 24 tetor 1944 u largua nga atdheu nepërmjet një barke të siguruar nga Ihsan Toptani në Shkodër, bashkë dy bijtë Petritin, Rustemin dhe përkthyesin Gaqo Goga (SOE e Barit nuk e ndihmoi të tërhiqej bashkë me oficerët britanikë), për 6 ditë pa ushqim e pa ujë derisa u gjetën nga një anije pastruese-minash kanadeze që i çoi në Brindizi të Italisë.^[2] Familjen e la në Shkodër. Djali i vogël, Fatbardhi, u arrestua më 1945, ndërsa pjesa tjetër e familjes, bashkëshortja e tij dhe vajzat, do të internoheshin në Tepelenë e më pas nëpër kampet e internimit të Myzeqesë.

Pas Luftës së Dytë Botërore

Në emigracion merret me organizimin e mërgimtarëve për një bashkim politik, më pas u aktivizua në komitetin "Shqipëria e Lirë"^[16] me president Mit'hat bej Frashërin, që do zëvendësohej nga Hasan Dosti. Më 7 korrik 1949 u emërua president i Juntës ushtarake, nën projektin "Valuable" - organizëm kontrollues i operacioneve ushtarake sekrete për destabilizimin e regjimit komunist në Shqipëri. Më 1968 zhvendoset drejt Shteteve të Bashkuara. Vdiq më 9 janar 1976 në ShBA,^[16] New York, trupi i tij prehet në Kew Gardens Cimitery në Queens.^[3]

Përndjekja e familjes Kupi

Me qendresën e Bazit në Durrës kundër pushtimit italian, familja Kupi u dërgua në Itali. Në fillim u mbajt e burgosur në qelitë e burgut të Brindizit. Për më shumë se një muaj, ata janë mbajtur në një burg të Brindisit, të izoluar plotësisht. Më pas i dërguan në një kamp internimi në Siena, deri në vitin 1942. Më pas u lanë të lirë, banuan pranë të afërmit, Sejfulla Merlikës.

Lexime të mëtejshme

Patrice Najbor, Histoire de l'Albanie et de sa maison royale (5 volumes), JePublie, Paris, 2008, (ISBN 978-2-9532382-0-4).
Patrice Najbor, la dynastye des Zogu, Textes & Prétextes, Paris, 2002

Referime

^ ^a ^b ^c Robert Elsie (2010). Historical Dictionary of Albania (në anglisht). Londër: Rowman & Littlefield. fq. 254.
^ ^a ^b ^c Amery J., "Sons of the Eagle" 1948, Macmillan & Co. LTD. Përktheu Filatun Vila më 1950, Tiranë:"Lumo Skëndo", 2002.
^ ^a ^b Bungo Markensen, "Nacionalisti Abaz Kupi në një monografi" New York 2001, “Gjonlekaj Publishing”
^ ^a ^b birth_placelamasi S., Ballafaqime politike në Shqipëri (1897-1942), Neraida 2000.
^ Hidri P., "Gjeneral Prenk Pervizi", Toena, Tiranë 2002.
^ Hoxha E., "Zëri i Popullit". Organ i Partisë Komuniste Shqiptare, viti i II-të. shkurt 1943 nr. 13-14.
^ Pearson, Owen (2006). Albania in Occupation and War: From Fascism to Communism 1940-1945 (në anglisht). I.B. Tauris. fq. 5. ISBN 1-84511-104-4.
^ Dervishi K., Margaret Hezllak dhe shërbimi i saj ndaj çështjes shqiptare, 55, Nr. 6316, fq. 16-17, 17 dhjetor 2015.
^ Fischer B.J., "Albania at war, 1939-1945", 1999. Përkthyer nga Kreshnik Hajdëri, Tiranë: Botime Çabej, 2004.
^ ^a ^b Smiley D., Albanian Years 1943-1945, West Lafayette, Purdue University Press, 1999
^ Këlcyra A., Shkrime për historinë e Shqipërisë,Botime Onufri, 2012
^ Procesverbalet e Mbledhjes së Mukjes
^ AQSH, f.270, d.5 v.1943
^ Kupi A., Njoftim i Posaçëm i major Abaz Kupit si përgjigje "Buletinit Bashkimi" lëshue nga Partija Nacional Shlirimtare me datë 7 dhjetor 1943
^ Ermenji A., "Vendi që zë Skënderbeu në Historinë e Shqipërisë" (bot. I Paris 1968) Tiranë 1996, Botime Çabej.
^ ^a ^b Pearson, Owen (2007). Albania as dictatorship and democracy: from isolation to the Kosovo War, 1946-1998 (në anglisht). I.B. Tauris. fq. 349. ISBN 978-1-84511-105-2.

Lidhje të jashtme

Maison royale d'Albanie, site officiel en langue française Arkivuar 1 janar 2011 tek Wayback Machine
Famille royale d'Albanie, site officiel en langue anglaise

[re-1] Robert Elsie (2010). Historical Dictionary of Albania (në anglisht). Londër: Rowman & Littlefield. fq. 254.

[ja-2] Amery J., "Sons of the Eagle" 1948, Macmillan & Co. LTD. Përktheu Filatun Vila më 1950, Tiranë:"Lumo Skëndo", 2002.

[BK-3] Bungo Markensen, "Nacionalisti Abaz Kupi në një monografi" New York 2001, “Gjonlekaj Publishing”

[sv-4] rth_placelamasi S., Ballafaqime politike në Shqipëri (1897-1942), Neraida 2000.

[5] Hidri P., "Gjeneral Prenk Pervizi", Toena, Tiranë 2002.

[6] Hoxha E., "Zëri i Popullit". Organ i Partisë Komuniste Shqiptare, viti i II-të. shkurt 1943 nr. 13-14.

[7] Pearson, Owen (2006). Albania in Occupation and War: From Fascism to Communism 1940-1945 (në anglisht). I.B. Tauris. fq. 5. ISBN 1-84511-104-4.

[8] Dervishi K., Margaret Hezllak dhe shërbimi i saj ndaj çështjes shqiptare, 55, Nr. 6316, fq. 16-17, 17 dhjetor 2015.

[9] Fischer B.J., "Albania at war, 1939-1945", 1999. Përkthyer nga Kreshnik Hajdëri, Tiranë: Botime Çabej, 2004.

[ds-10] Smiley D., Albanian Years 1943-1945, West Lafayette, Purdue University Press, 1999

[11] Këlcyra A., Shkrime për historinë e Shqipërisë,Botime Onufri, 2012

[12] Procesverbalet e Mbledhjes së Mukjes

[13] AQSH, f.270, d.5 v.1943

[14] Kupi A., Njoftim i Posaçëm i major Abaz Kupit si përgjigje "Buletinit Bashkimi" lëshue nga Partija Nacional Shlirimtare me datë 7 dhjetor 1943

[15] Ermenji A., "Vendi që zë Skënderbeu në Historinë e Shqipërisë" (bot. I Paris 1968) Tiranë 1996, Botime Çabej.

[PO-16] Pearson, Owen (2007). Albania as dictatorship and democracy: from isolation to the Kosovo War, 1946-1998 (në anglisht). I.B. Tauris. fq. 349. ISBN 978-1-84511-105-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]