Betejat e Plavës dhe Gucisë

Beteja e Plavës dhe Gucisë
Pjesë e Luftës së Shqiptarëve për mbrojtjen e trojeve etnike
Pamje e Plavës dhe Gucisë
Data 9 Tetor 1879 - 8 Janar 1880 Vendodhja Plava dhe Gucia (sot pjesë e Malit të Zi) Pasoja Fitore e Lidhjes së Prizrenit
Palët pjesëmarrëse
Mali i Zi	Lidhja e Prizrenit Ndihmë jo e drejtpërdrejtë nga Perandoria Osmane
Komandantët dhe udhëheqësit
Marko Miljanov	Ali pashë Gucia Sulejman Vokshi Jakup Ferri † Filip Summa
Fuqia ushtarake
nuk dihet (5.400 sipas Shqiptarve) (3.000 sipas Malajzezve)	nuk dihet (10.000 sipas Malajzezve) (4.000 sipas Shqiptarve)
Viktimat dhe humbjet
nuk dihet	349 të vrarë

Beteja e Plavës dhe Gucisë (1879-1880) ishte një konflikt i armatosur midis forcave shqiptare nën Lidhjen e Prizrenit kundër Mbretërisë së Malit të Zi nën udhëheqjen e Nikolla Petroviçit gjatë viteve 1879-1880. Shqiptarët rezistuan kundër aneksimit të rajoneve të banuara me shqiptarë të Plavës dhe të Gucisë, të dhënë në Mal të Zi nga Kongresi i Berlinit 1878. Shqiptarët, nën udhëheqjen e Ali Pashë Gucisë, Jakup Ferrit, Çelë Shabanit, Sulejman Vokshit, Haxhi Zekës, Filip Çekës dhe Jusuf Sokolit, ngritën rezistencë të armatosur kundër Perandorisë Otomane dhe Kongresit të Berlinit dhe luftimet zgjatën ndërmjet viteve 1879-1880.

Fillimi

Në Shtator te 1878 Aksioni i Gjakovës ngriti vemendjen dhe beri Portën e Lartë të kishte kujdes para se të fliste në emër të shqiptarëve. Përveç kësaj, kryengritja çoi në refuzimin e pranimit të kërkesave të Kongresit të Berlinit që çoi në Lidhjen e Prizrenit që mbronote interesat kombëtare të shqiptarëve t'i kundërviheshe vendimit të Portës, e cila ishte në favor të Malit të Zi dhe Greqisë. Lidhja nuk kishte përmbushur ende planin e saj dhe gjashtë Fuqitë e Mëdha nuk kishin gjasa të ndryshonin vendimet që u morën në Kongresin e Berlinit. Mali i Zi nuk kishte ndër mend të hiqte dorë nga territoret të cilat ishin premtuar nga Fuqitë e Mëdha. Pas vrasjes së Marshallit Otoman Mehmed Ali Pasha në Gjakovë, Porta kuptoi se kërkesat e Fuqive të Mëdha ishin shumë të vështira për t'u kryer. Princ Nikolla megjithatë nuk donte asnjë justifikim dhe kërkoi regjionet. Duke u frikësuar se vendimet e Fuqive të Mëdha do të ndryshonin për shkak të rrethanave ndërkombëtare, Cetina vazhdimisht kërkoi të aneksonte territoret nga Perandoria Osmane me mbështetjen e Fuqive të Mëdha për të shpërndarë rajonet e Podgoricës, Shpuzës, Zhabjak, Plavë dhe Guci të Rugovës. Përveç kësaj, si një kundërpeshë, Ulqini duhej të kthehej në Perandorinë Osmane.

Tensionet

Presioni i fortë kundër Perandorisë Osmane, i praktikuar nga Car i Rusisë, i cili kërcënoi të marshonte në Stamboll, detyroi osmanët, në vitin 1878, të zbatojnë detyrimet territoriale ndaj Malit të Zi. Për të shqyrtuar situatën e re në vitin 1879, Komiteti Kombëtar i Lidhjes vendosi që aneksimi të mos rezistohej sepse rajonet kishin një popullsi të përzier sllavo-shqiptare, por të mos pranohej mbledhja e armëve që do i bëhej shqiptarëve. Vendimi i Komitetit Kombëtar miratoi komisionin ndër-rajonal të Shkodrës dhe të Kosovës, të mbajtur në janar të vitit 1879, i cili vendosi për një rezistencë ushtarake me Ali Pashën e Gucinë në krye. Mbledhur në fshatin Vir, pranë Liqenit të Shkodrës, në Komisionin turko-osman, të mbajtur më 2 shkurt 1879, ata nënshkruan një marrëveshje dypalëshe për formalitetet. Frika e kryengritjes shqiptare bëri që Porta e Lartë të refuzojë kërkesat shqiptare në marrëveshje, duke e lënë rastin të zgjidhet më vonë. Sipas marrëveshjes, dorëzimi i Podgoricës, Shpuzës dhe Zhabjaku nga autoritetet osmane u krye pa vështirësi. Në kthim, Ulqini iu kthye Perandorisë Osmane. Princi Nikolla menjëherë iu drejtua Fuqive të Mëdha për të detyruar Perandorinë Osmane t'ia dorëzonin Plavën dhe Gucinë Malit të Zi. Nga ana e saj, Porta lejoi ​​Fuqitë e Mëdha të dërgonin një komision ndërkombëtar në Plavë dhe Guci për të dëgjuar shqiptarët që ishin të zemëruar nga padrejtësia e Kongresit të Berlinit. Kongresi Komisioni Ndërkombëtar për përcaktimin e vijës kufitare, i përbërë nga përfaqësuesit e gjashtë Fuqive të Mëdha dhe dy vendet në fjalë filloi të punonte në maj 1879 dhe, për disa muaj, vuri në dukje shenjat e kufirit osmano-malazez të Vilajetit të Shkodrës. Por, gjatë verës, kur Komisioni Ndërkombëtar donte të shkonte në Plavë dhe Guci, përfaqësuesit e komisionit i paraqitën një letër autoriteteve të Fuqive të Mëdha më 22 gusht 1879, ku deklaruan se nuk do të njihnin ndonjë ndryshim në kufirin e Malit të Zi pa pjesëmarrja e Lidhjes së Prizrenit. Pas shënimit, Komisioni Ndërkombëtar ndaloi punën dhe pezulloi udhëtimin e tij në Plavë dhe Guci. Mali i Zi protestoi ndaj Fuqive të Mëdha që detyruan Perandorinë Osmane që të zgjidhë situatën sa më parë që të jetë e mundur. Porta u përpoq t'i bindte banorët e dy kufijve që të heqin dorë nga rezistenca e mëtejshme duke u premtuar familjeve që nuk donin të jetonin nën sundimin e Malit të Zi, për t'u dhënë atyre vendbanime të reja, do të lirohen nga taksat për dhjetë vjet. Por shqiptarët refuzuan. Princi Nikolla kërcënoi se do ta zgjidhte këtë çështje me luftë të armatosur dhe se ai jo vetëm do të aneksonte Plavën dhe Gucinë por edhe pjesë të tjera të Shqipërisë.

Konflikti

Në këto rrethana, raporti shqiptaro-malazez u përkeqësua. Gjatë muajit të tetorit 1879 Mali i Zi filloi të përqendrojë ushtritë në kufi, duke e çuar numrin e ushtarëve në 5600. Forcat malazeze u përqendruan në një sektor të ngushtë (Velikë-Pepaj), për të goditur shqiptarët me sulmin e parë. Megjithatë, Shtabi Ushtarak mori një plan të papritur. Më 6 dhe 7 janar 1880, njësi të vogla të shqiptarëve, për të tërhequr vëmendjen e komandës ushtarake malazeze, nisën dy sulme në verilindje të Malit të Zi, nga Sanxhaku i Pazarit të Ri. Komanda ushtarake malazeze, duke kujtuar se shqiptarët do të vazhdojnë të sulmojnë nga verilindja, i tërhoqën ushtritë e tyre nga Jugu dhe i dërguan ata në veri.

Duke përfituar nga kjo rrethanë, forcat shqiptare, të listuara në sektorin e Plavës, shpërthyen më 8 janar në një sulm të furishëm kundër pozicioneve të armikut që ishin në Velikë, në Pepaj të Zhanicës. Luftëtarët nga Nokshiq, të komanduar nga Kurt Asllani dhe Nure Kurti, filluan sulme. Bastisja ishte e zemëruar pas luftimeve të rënda nga krah për krah me forcat malazeze, të përbërë nga 4000 luftëtarë dhe ata u detyruan të tërhiqeshin. Nikoqirët e Lidhjes, pas thyerjes së njësive malazeze të komanduara nga Marko Miljanov, hynë në tokën malazeze, duke zënë posedimin e Zhanicës, Velikës e Pepajt dhe u drejtuan në Murinë. Luftimet më të përgjakshme u zhvilluan në Velikë në Pepaj, Ushtria malazeze u tërhoq në Sutjeska dhe stafi shqiptar nuk kishte ndërmend të vazhdonte përparimin në brendësi të Malit të Zi. Më 9 janar, Shtabi i urdhëroi forcat shqiptare, të cilat nuk hasën asnjë kundërshtim nga ushtritë malazeze, të tërhiqeshin në kufirin e vjetër. Gjatë betejës së Velikës dhe Pepajt, të dyja palët pësuan viktima të rënda, por, sipas të dhënave të ndryshme, ato të forcave malazeze ishin më të shumta. Shqiptarët në këto luftime humbën dy kapitenë të guximshëm, Nure Asllani dhe Kurt Kurti.

Rëndësia historike

Lufta patriotike që u zhvillua në Velikë dhe në Pepaj lënë një përshtypje të thellë mbi opinionin ndërkombëtar. Disa ditë më vonë kreu i këshillit të ambasadës austro-hungareze në Shkodër, z. Shmuker, ndoqi nga afër zhvillimin e betejës dhe i raportoi qeverisë së tij se "Malazezët thanë hapur se në betejën e Velikës së Pepajt shqiptarët luftuan me guxim. Me të vërtetë, forca e Lidhjes shkatërroi forcat e Malit të Zi që gjithmonë i dhanë gratë e tyre turqve otomanë për të mbetur të pavarur. Shqiptarët luftuan me një shpirt të vërtetë kombëtar".

Më pas, opinioni publik evropian u interesua për historinë e popullit shqiptar dhe të drejtat e tij kombëtare. Përveç kësaj, disa publicistë e kritikuan Kongresin e Berlinit se i kishin shpërfillur të drejtat e një kombi aq trim dhe aq të dashuruar për lirinë. Me fitoren e korrur ne Nokshiq ne Pepaj në Shqipërine e Madhe e detyruan diplomacine evropiane dhe Perandorine Osmane të kuptonin, që edhe pse ata e mbanin Shqiperine për pesë shekuj, toka e Shqiperisë ishte dhe u takonte shqiptarëve. Disfata e pësuar e qeverisë malazeze bindi politicienët malazeze se do ishte vështirë të thyenin rezistencën e palës shqiptare të luftës së armatosur. Princ Nikolla prandaj menjëherë njoftoi se ai kishte pezulluar armiqësitë në kufi dhe zbatimin e Traktatit të Berlinit në këtë pikë, nëse ai u largua përsëri nga Fuqitë e Mëdha. Princi Nikolla madje i kërkoi konsullit britanik në Shkodër të ndërhynte para autoriteteve qeveritare të Vilajetit, që shqiptarët të pezullonin më tej veprimet ushtarake.