Burundi

Republika y'u Burundi


Flamuri	Stema

Moto Kombëtare: Unité, Travail, Progrès

Të dhëna tabelare

Gjuha zyrtare	Gjuha Kirundi dytësore frëngjishtja dhe Gjuha Swahili
Kryeqyteti	Bujumbura
Sistemi	Republike
President	Pierre Nkurunziza
Sipërfaqja - ujore	27,830 km² - ( 142 -ta ) 7.8 % - ( ?-ta )
Popullsia Dendësia	6,054,714 (2003) - ( 99 -ta) 206.1 b. / km²
Monedha	Franga (FBu)
Zona kohore	UTC + 02:30
Pavarësia nga Belgjika	1 Qershor 1962 - (shpallur) --
Në OKB nga	18 Shtator 1962
Himni kombëtar	Burundi bwacu
Kodi i internetit TLD	`.bi`
Prefiksi telefonik	+`257`

redaktoni

Burundi ndodhet në pjesën qendrore të Afrikës. Burundi në lindje kufizohet me Tanzaninë, në perëndim me liqenin Tanganika dhe Republikën Demokatike të Kongos dhe në veri me Ruandën. Sipërfaqja e Burundit është 27 834 km², ndërsa popullsia e tij është mbi 10 milion banorë. Kryeqytet i Burundit është Bujumbura. Burundi është një nga 10 vendet më të varfra të botës.

Historia

Artikulli kryesor Historia e Burundit

Zgjedhjet e para shumë partiake në Burundi janë mbajtur për të parën herë në tetor të 1993-ës. Pas pak kohe të qeverisjes (100 ditë) vendin e kaplojnë konfliktet e armatosura etnike në mes të palëve Hutu dhe Tutsi. Pasojat më të mëdha të kësaj lufte ishin të ikurit nga lufta në vendet fqinje.

Për të siguruar vijën kufitare, trupat e armatosura të Burundit intervenuan për një kohë të shkurtë në konfliktet e vitit 1998 në Republikën Demokratike të Kongos.

Qeveria kalimtare e krijuar më 1 nëntor 2001, në dhjetorë të 2003 ja arriti që me palën më të madhe të rebelëve të nënshkruaj një marrëveshje dhe të nxjerrë kushtetutën e përkohshme në tetor të 2004. Zbatimi i marrëveshjes ishte problematik pasi që një palë nga rebelët refuzonte nënshkrimin kështu që zgjedhjet e lira, disa herë duhej të shtyheshin.

Ne verën e 2005-es Burundi mbajti zgjedhjet e para elektorale relativisht demokratike, ku fitoi partia CNDD-FDD e udhëhequr nga Pierre Nkurunziza. Kjo parti ishte nja nga grupet rebele me te mëdha dhe me permbajtje te madhe nga grupi etnik Hutu. Zgjedhjet i dhanë fund rreth 13 vjeteve konflikti midis faksioneve rebele. Ne shtator 2006, grupi i fundit rebel aktiv, FNL, nënshkroi marrëveshjen e paqes me qeverinë ne pushtet.

Politika

Artikulli kryesor Sistemi shtetror

Presidenti i Republikes, Pierre Nkurunziza, është i plotfuqishem. Dy zevendes Presidenta, njeri nga partia ne opozite Uprona (Tutsi) dhe nje grua nga partia ne pushtet. Ministrat gjithashtu vijne nga disa parti opozitare me etni te ndryshme, meshkuj dhe femra.

Njësit administrative

Artikulli kryesor Njësit administrative

Burundi është i ndare ne 17 njësi administrative qe quhen Provinca. Ato janë : Bubanza, Bujumbura Mairie, Bujumbura Rural, Bururi, Cankuzo, Cibitoke, Gitega, Karuzi, Kayanza, Kirundo, Makamba, Muramvya, Muyinga, Mwaro, Ngozi, Rutana dhe Ruyigi.

Gjeografia

Artikulli kryesor Gjeografia e Burundit

Sipërfaqja e përgjithshme e Burundit është 27,830 km², nga e cila 2,180 km² janë ujore dhe shtrihet rreth koordinatave gjeografike 3 30 J, 30 00 L.

Burundi ka një vijë kufitare tokësore 974 km të gjatë dhe nuk ka dalje në det përpos që e ndan liqenin Tanganika me shtete fqinje. Tanganika është liqeni me i thelle ne Afrikën Qendrore (quajtur gjithashtu dhe zona e Liqeneve te Medha pasi ne te ndodhen edhe Liqenet Albert e Victoria). Liqeni Tanganika është liqeni i dyte ne bote për nga madhësia dhe thellësia, mbas Liqenit Baikal ne Siberi. Liqeni Tanganika ka një shtrirje veri-jug prej 673 km dhe mesatarisht një gjerësi prej 50 km. Tanganika ka një thellësi mesatare prej 570 m dhe thellësi maksimale prej 1.470 m. Një nga aspektet interesante qe kjo thellësi e madhe krijon ka te beje me mungesën e oksigjenit ne shtresat me te ulëta qe rezulton ne "ujërat fosile".

Burundi ka një klimë ekuatoriale. Në rrafshnaltat në lartësira me dallime të mëdha (772 m deri 2.670 m mbi det) ka dhe ndryshime të klimës por klima nuk dallon sikur tereni. Sezonet e lagështisë fillojnë nga muaji shkurt deri në maj dhe nga shtatori në nëntor ndërsa ato të thatësisë nga qershori në gusht dhe nga dhjetori në janar.

Relievi i Burundit është teren kryesisht shkëmborë dhe malorë. Pika më e ultë e relievit është 772m në liqenin Tanganika (ang.:Tanganyika) dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 2,670 metrave në majën "Heha" (ang.:Mont Heha), në lindje të pjesës qendrore të vendit.

Ekonomia

Artikulli kryesor Ekonomia e Burundit

Burundi posedon një ekonomi agrikulturale ku prodhimet me te medha janë Kafeja,Pambuku, caji si edhe bananet, maniok, misër e sorghum. Vendi është gjithashtu i pasur ne minerale si Nikeli, Uranium, dhe Kobalt, Baker, Platinum dhe Vanadium. Ne disa zona është gjetur dhe Ar por ne sasi te pakta. GNP për capita ne US$ 104 (2005) dhe GDP ishte US$ 800 milion ne 2005.

Demografia

Artikulli kryesor Demografia e Burundit

Ne vitin 2005, sipas një estimimi te Agjencisë se Kombeve te Bashkuara për Popullatat, Burundi kishte një popullsi prej 7,500,000 banore. Me nje madhesi prej 27.834 Km², pra pak me te vogël se ajo e Shqipërisë, Burundi ka me te vërtete një popullate dense.

Kultura

Artikulli kryesor Kultura e Burundit

Gjuha nacionale është Kirundi, shume e ngjashme me Kinyarwanda, gjuha e Ruandes. Frëngjishtja është gjuhe administrative por KiSwahili përdoret shume ne Bujumbura dhe zonat përreth Tanzanisë. Anglishtja është shume pak e njohur.