Joca Vujić

Joca Vujić
Joca Vujić
	Portret Joce Vujića, Uroš Predić, 1926.
Puno ime	Jovan Joca Vujić
Datum rođenja	13. jul 1863.
Mesto rođenja	Senta, Austrijsko carstvo
Datum smrti	12. septembar 1934. (71 god.)
Mesto smrti	Beograd, Kraljevina Jugoslavija
Nagrade	Orden Belog orla, ; Orden Sv. Save II reda ; Orden Sv. Save III reda ; Orden Sv. Save IV reda

Jovan Joca Vujić (Senta, 13. jul 1863 — Beograd, 12. septembar 1934) bio je kolekcionar umetnina, bibliofil, veliki dobrotvor srpskog naroda, veleposednik i vlasnik prvog privatnog muzeja kod Srba.^[1]

Njegova zaostavština nalazi se u Gradskom muzeju Sente, Matici srpskoj u Novom Sadu, Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković” i Udruženju za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju „Adligat” u Beogradu.

Biografija

Detinjstvo i školovanje

Joca Vujić rođen je 1. jula 1863. godine po starom, odnosno 13. jula po novom kalendaru u Senti u Vojvodini, tadašnjem Austrijskom carstvu, kao najmlađe od šestoro dece Save Vujića, advokata i veleposednika, i majke Terezije (Tereske), rođene Mudrić.^[1]^[2] Ime po rođenju bilo mu je Jovan, ali je tokom godina života prihvatio nadimak kao ime, tako se potpisivao i postao poznat u javnosti.

Odmalena je imao sklonost prema učenju, a na rano osamostaljivanje veliki je uticaj imao gubitak majke u ranom detinjstvu, kada mu je bilo sedam godina. Pri obrazovanju je imao izvanredne rezultate, naročito se ističući u računu. Školovao se prvo u srpskoj osnovnoj školi u svom rodnom mestu, a s obzirom da je živeo u višenacionalnoj sredini, nakon četiri razreda srpske škole upisao se u mađarsku osnovnu školu da bi naučio mađarski jezik.

Godine 1873. upisao je srednju građansku školu u Senti i tu je završio tri razreda, učeći pritom nemački i latinski. Četvrti razred gimnazije završio je kod pijarista u Segedinu. Osim matematike, vredno je učio i veronauku i u tome se takođe isticao. Svog veroučitelja Isu Zubina kasnije je smatrao zaslužnim za svoje dobro obrazovanje i vaspitanje.^[3]

U septembru 1877. godine upisao je gimnaziju u Požunu (današnja Bratislava). O tome kakav je uticaj ovaj grad ostavio na njega, Joca Vujić zapisao je u svojim dnevnicima: „Požun je udario žig na moj budući život. Tamo sam se naučio na kulturan, trezven građanski život, tu sam video kako se živi u nemačkim građanskim porodicama, kod naše kuće u Senti nije uopšte bilo familiarnog života. U Požunu sam dobio volju za sakupljanje starina i ljubav za starine i za prošlost, ta Požun je sam po sebi jedan muzej starina. U Požunu se razvio u meni moj preterani srpski nacionalizam, ljubav prema Srpstvu i neiskazana težnja da poradim i sve svoje sile upotrebim za kulturni napredak moga u svakom pogleda zaostalog Srpstva."^[4] Na buđenje nacionalizma u Joci uticali su i značajni istorijski događaji ovog perioda, poput Nevesinjskog ustanka, Srpsko-turskog rata i Rusko-turskog rata.

Studije

Upisao je 1881. godine Filozofski fakultet Univerziteta u Beču. Tokom svog kratkog boravka u austrijskoj prestonici, na jednoj izložbi upoznao je kasnije čuvenog slikara Uroša Predića, sa kojim je ostao prijatelj tokom celog života, a koji ga je 1926. godine i portretisao. Studije je nastavio u Altemburgu 1882. godine na Agronomskoj akademiji. Na ovu odluku uticala je smrt njegove sestre Ide, zbog koje je Joca odlučio da se posveti ekonomskim naukama i imanju svoga oca.^[5]

Pored staranja o imanju i studiranja, Joca Vujić je obavljao putovanja širom Evrope, a 1883. godine po prvi put je posetio Beograd, tokom jednomesečnog obilaženja Srbije sa bratom.^[6] Ovo putovanje još je dalje produbilo njegovu ljubav prema starinama, ali i proučavanju nacionalne istorije i očuvanju srpskog narodnog blaga, i predstavlja začetke njegovog dugogodišnjeg kolekcionarstva. Po završetku 1885. godine vratio se u Sentu, na deo porodičnog imanja koje je dobio od oca.

Društveno angažovanje

Od trenutka kada je počeo samostalno da vodi imanje, Joca je uzeo učešća i u javnom životu Sente. Sa svega dvadeset šest godina izabran je za predsednika Srpske pravoslavne crkvene i školske opštine u Senti i na tom položaju zadržao se dvadeset godina. Tokom dve decenije, značajno je unapredio crkvenu opštinu, obnovljene su sve crkvene zgrade, a posebna pažnja bila je usmerena i na veroispovedne škole.^[7]

Godinama je bio član Upravnog odbora Matice srpske i Društva za srpsko pozorište u Novom Sadu, koja je pomagao moralno i finansijski. Matici srpskoj još je za života poklonio 50 slika koje su kasnije predstavljale osnovu za otvaranje Galerije Matice srpske. U vreme Prvog balkanskog rata 1912. godine, Joca Vujić poklonio je srpskoj vojsci i Crvenom krstu robe i hrane u vrednosti od 20.000 zlatnih kruna.^[7] Kasnije je zbog ovog gesta odlikovan visokim srpskim odlikovanjem Ratnom spomenicom iz balkanskih ratova i odlikovanjem Crvenog krsta. Bio je pokretač osnivanja Srpskog kluba u Somboru koji se borio za bolji život Srba u Bačkoj, još pre početka Prvog svetskog rata.

Tokom Velikog rata, usled nesuglasica sa mađarskim vlastima, sklonio se iz Sente u Peštu i tamo ostao do kraja rata. Nakon povratka u svoj rodni grad, odabran je za delegata Sente i učestvovao je u radu Velike narodne skupštine u Novom Sadu, koja je u novembru 1918. godine proglasila otcepljenje Vojvodine od Austrougarske i ujedinjenje sa Kraljevinom Srbijom.^[7] Tada je odabran za člana delegacije koja je tu odluku trebalo da saopšti srpskoj vladi u Beogradu. Godine 1926. odabran je za narodnog poslanika Sente.

Za svoj zaslužni nacionalni rad Vujić je bio odlikovan više puta, između ostalog i ordenima Svetog Save IV, III i II reda, kao i ordenima Jugoslovenske Krune i Belog Orla.

Privatan život

Joca Vujić bio je oženjen Valerijom Vince, sa kojom je imao dvoje dece, Darinku i Jovana. Po njegovoj želji, iz ljubavi prema supruzi, unucima je pridodato prezime Vince. Njegov sin Jovan imao je troje dece - Idu, Vasilija i Darinku. Unuk Vasilije Vince Vujić, sa svojom suprugom Tanjom Kragujević, osnovao je Zbirku Joce Vujića u okviru porodičnog legata u Udruženju „Adligat”.

Preminuo je u Beogradu, 31. avgusta po starom kalendaru, odnosno 12. septembra po novom, a sahranjen je tri dana kasnije u Senti.

Muzej Joce Vujića

Joca Vujić je više od pedeset godina sakupljao po zemlji i inostranstvu knjige, rukopise i pisane spomenike koji se odnose na srpsku istoriju, književnost i kulturu, kao i značajne predmete, umetničke slike i razne druge umetnine od nacionalnog značaja.^[8] Bavio se i numizmatikom, a njegova biblioteka, arhiva i galerija slika predstavljali su tada najbogatiju privatnu zbirku u zemlji, od koje je Joca u svojoj kući u Senti napravio prvi privatni muzej kod Srba – Muzej Joce Vujića. O ovom je Muzeju još 1925. godine opširno u Politici pisao Milan L. Popović, gde, između ostalog kaže:^[2]^[9]

„U mnoštvo soba, dvorana i prostorija privatne kuće g. Vujića skriveno je privatnom inicijativom decenijama skupljano blago srpske nacionalne umetnosti. Domaća književnost, nacionalno slikarstvo, staro srpsko oružje i novci, izvanredno retki ekzamplari starodrevnih srpskih knjiga, povelja, dokumenata, prepiska znamenitih ljudi i književnika, originalni zakoni, sinđelije, diplome, rukopisi, pisma i starine, bakrorezi, litografije, skice i retkosti najstarijih vremena, kao žuto klasje sa bogatih njiva, predstavljaju plod brižljivog, smišljenog, sistematski vršenog rada na prikupljanju knjiga, slika i naših starina. Po savršeno udešenom katalogu, po godinama i brojevima, sintetično i uredno smeštene su u dvanaest soba knjige i slike, starine i oružje Muzeja Joce Vujića u Senti.”

Zahvaljujući Vujićevoj pedantnosti, svi predmeti u Muzeju bili su popisani i zavedeni u svesci sa naslovom Katalog Muzeja Joce Vujića. Katalog je bio podeljen na četiri odeljka: prvi Galerija slika, drugi Crteži, treći Štampane slike, fotografije i nekoliko crteža i poslednji odeljak Oružje, nakit, gusle, posuđe i narodni radovi. Inventar je sadržao 1405 inventarnih jedinica. Za biblioteku i arhivu imao je zasebne kataloge, takođe podeljene na razne odeljke.

Biblioteka

Biblioteka Joce Vujića brojala je preko deset hiljada knjiga i dvadeset hiljada svezaka. Većina tih dela odnosila se na istoriju, književnost i kulturni život Srba i svih Jugoslovena. U njegovoj biblioteci nalazila su se i stara izdanja glagoljskih, hrvatskih, dubrovačkih i slovenačkih retkosti, kao i mnogobrojna istoriska dela pisana na latinskom ili nemačkom jeziku iz 15-18. veka, u kojima se govori o srpskoj prošlosti.^[10] Naročito su dobro bile zastupljene najstarije srpske knjige, mnogobrojni listovi i časopisi od 18. do kraja 19 veka. Joca Vujić sačuvao je mnoge unikate i najređe knjige, od velikog značaja za proučavanje celokupnog kulturnog i nacionalnog života Srba. Osim istorijskih knjiga, u biblioteci su bila zastupljena i naučna, literarna, teološka, geografska, politička, ekonomska i etnografska dela iz 18. i 19. veka. Biblioteka je imala svoj inventar po piscima i ceduljama s natpisima knjiga i pisaca, a oko 1930. godine vredela je, prema proceni Vujića, oko četiri miliona tadašnjih dinara.^[10]

Arhiva

Osim knjiga, Joca Vujić marljivo je tokom godina pribrao sa raznih strana i raznovrsne i značajne dokumente, rukopise, povelje, pisma i drugo. Tako je njegova biblioteka dobila i karakter istorijskog arhiva, a u bogatoj riznici bili su i dokumenti stari preko pet decenija, počevši od 14. pa sve do 19. veka. Između ostalog, Vujić je prikupio i lepo sačuvao više od četiri hiljade pisama kneza Miloša i kneza Mihaila Obrenovića, ili njima upućenih, koja se danas nalaze u Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković” u Beogradu.^[10]

Prva strana viteške diplome Franca Jozefa I (austrijskog cara 1848-1916). Na dokumentu je pečat „Arhiva Joce Vujića u Senti".
Druga strana iste diplome, uručene pukovniku Džordžu Lemajiću (Georg Lemaic) za dostignuća u okupaciji Bosne 1878.
Treća strana, gde se vidi odlikovanje titulom von Pasan-Brdo
Spoljašnji izgled diplome koja se nalazila u Arhivi Joce Vujića

Galerija slika

Joca Vujić je, kao veliki ljubitelj umetnosti i slika, bio usredsređen i na prikupljanje slika starih srpskih slikara iz Vojvodine. Najintenzivnije je sakupljao slike u periodu od 1912. do 1932. godine, a njegova galerija brojala je oko 400 slika. Zastupljeni su bili svi značajni slikari 19. veka, među kojima i Teodor Ilić Češljar, Dimitrije Avramović, Đorđe Krstić, Novak Radonić, Pavle Simić, Đura Jakšić, Marko Murat, Blah Bukovac, Uroš Predić, Teodor Kračun, Nadežda Petrović, Hristofor Žefarović i mnogi drugi. Njegovim zalaganjem spasene su mnoge slike Konstantina Danila, a 1924. godine četrnaest slika otkupio je u Gracu i doneo ih nazad u domovinu.

Više od 300 slika poklonio je Univerzitetu u Beogradu, koje se danas nalaze u Narodnom muzeju, a Matici srpskoj u Novom Sadu za života je poklonio 50 slika koje su kasnije bile osnova za otvaranje Galerije Matice srpske.^[11]

Zaostavština

Joca Vujić je u nekoliko navrata za života pokušavao da svoju bogatu muzejsku riznicu prenese u Beograd ili Novi Sad i formira značajnu instituciju, u zasebnoj zgradi odnosno kući koju bi sam pribavio, ali je u tim planovima više puta bio sprečen tadašnjom politikom i agrarnim zakonima, koji takav poduhvat pojedinca u to vreme nisu dozvoljavali. Njegovi predlozi, vođeni željom da blago koje je sakupio zavešta svom narodu i učini ga javno dostupnim, bili su dočekani sa neprihvatljivim uslovima ili odbijani, te se nikada nisu ostvarili.^[12]

Biblioteka i arhiva Joce Vujića u Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković”

Nakon čitavih godina neuspešnih pregovora, Joca Vujić odlučio je krajem 1931. godine da svoju celokupnu biblioteku i zbirku arhivske građe, izuzev predmeta za koje je smatrao da nisu bili značajni za srpsku nauku i onih koje je želeo da zadrži u Senti, zavešta Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković”. To je i učinio putem testamenta, a biblioteka i arhiva prenesene su u Beograd krajem 1932. godine. Vujićeva zbirka do danas predstavlja najznačajniju zbirku arhivske građe u Biblioteci, ali se uprkos vrednosti retko koristi u naučnim istraživanjima.^[13]

Do Drugog svetskog rata biblioteka se čuvala, pod njegovim imenom, u posebnom odeljenju, da bi kasnije bila prebačena u opšti magacin. U maju 2012. Biblioteka Joce Vujića je ponovo vraćena u zasebnu prostoriju Univerzitetske biblioteke.^[14]

Zbirka Joce Vujića u Udruženju „Adligat”

Zbirku Joce Vujića u Udruženju za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju „Adligat” u Beogradu osnovao je Jocin unuk Vasilije Vince Vujić sa svojom suprugom Tanjom Kragujević, a deo je porodičnog legata Tanje Kragujević i Vasilija Vince Vujića.^[15] Udruženju je poklonjen veliki broj značajnih predmeta koji su prethodno bili deo Muzeja Joce Vujića, uključujući pojas princeze Ksenije Petrović Njegoš, zatim oružje koje je korišćeno u Prvom srpskom ustanku, razni dokumenti iz lične arhive Joce Vujića, poput ukaza o odlikovanjima i drugo. U zbirci su i dva zlatna pečatna prstena sa inicijalima Joce Vujića. Jedan prsten, pored inicijala, sadrži i simbol pravde, a drugi je prsten sa zlatnim okvirom i rubinskom pločicom.^[16]

Zbirka Joce Vujića u Udruženju „Adligat"; sa leve strane povelje o dodeljenim ordenima Joci Vujiću, sa pečatom njegove arhive.
Povelja o odlikovanju Joce Vujića, Kraljevskim ordenom Sv. Save trećeg reda, 1928.
Povelja o odlikovanju Kraljevskim ordenom Belog Orla g. Joce Vujića 1929. godine
Zlatni pečatni prstenovi Joce Vujića sa njegovim inicijalima
Srebrni filigranski pojas iz 19. veka, princeze Ksenije Petrović Njegoš
Pisma Joce Vujića
Pismo Uroša Predića upućeno Joci 1932. godine, prva stranica
Pismo Uroša Predića, druga i treća stranica
Jocine naočare koje je nosio dok ga je portretisao Predić
Deo Zbirke u Udruženju, još jedne Jocine naočare