Istorija Srbije

Istorija Srbije u političko-istorijskom smislu obuhvata period od doseljavanja Srba na Balkan u 6. veku do danas, a u geografsko-istorijskom smislu i celokupnu istoriju teritorije današnje Srbije pre doseljavanja Srba.

Praistorija

Srbija pre doseljavanja Srba

Na teritoriji današnje Srbije nađeni su ostaci nekoliko značajnih praistorijskih kultura - kulture lepenskog vira, starčevačke kulture, vinčanske kulture, vatinske kulture, bosutske kulture, itd.

U doba početaka istorije (doba od nastanka pisma do današnjeg dana), na teritoriji današnje Srbije je živelo nekoliko indoevropskih naroda ilirskog, tračko-dačkog i keltskog porekla. Prve države koje se pominju na ovom prostoru formirali su u periodu od 3. do 1. veka p. n. e. keltski Skordisci, koji su u to vreme vladali Podunavljem i čiji je politički centar bio Singidunum (današnji Beograd), kao i ilirski Dardanci koji su vladali južnim delovima današnje Srbije, uključujući Kosovo i Metohiju.

Kasnije se na ovo područje šire Rimsko carstvo i Dačka kraljevina, dok se sa severa doseljavaju iranski Sarmati (Jazigi). Pobedom nad Dačanima, Rimsko carstvo uključuje gotovo celo područje današnje Srbije, sa izuzetkom Bačke, kojom su vladali Sarmati. Tokom rimske vlasti, teritorija današnje Srbije je prvobitno bila podeljena između rimskih provincija Dalmacije, Mezije i Panonije, ali je podelom ovih provincija na manje upravne jedinice, stvaranjem novih provincija, kao i promenom njihovih granica, ova prvobitna podela nekoliko puta izmenjena - Panonija je podeljena najpre na dve, a potom na četiri provincije, dok je Mezija podeljena na dve, a stvaraju se i nove provincije - Dakija i Dardanija. U 4. veku, rimsko carstvo se deli na četiri velike upravne jedinice - prefekture, a grad Sirmijum (današnja Sremska Mitrovica) na području današnje Srbije bio je upravno središte Prefekture Ilirik, koja je obuhvatala veći deo Balkanskog poluostrva i deo srednje Evrope.

Raspadom Rimskog carstva područjem današnje Srbije su zavladali Vizantinci, Huni, Ostrogoti, Gepidi, Langobardi i Avari. Gepidi su na severnom delu teritorije današnje Srbije formirali svoju kraljevinu, čije je središte bio Sirmijum. Zajedno sa Avarima, na područje današnje Srbije se doseljavaju i Sloveni, koji na ove prostore donose jezik iz kojeg će se vremenom razviti današnji srpski. Tokom vremena, Sloveni će mešati svoje gene sa romanizovanim potomcima balkanskih starosedelaca, iz čega će nastati moderna srpska nacija.

Doseljavanje Srba na Balkan

Pre seobe na Balkan, Sloveni su se naselili u Panonsku niziju. Naseljavanje Slovena na Balkansko poluostrvo otpočelo je u 6. veku prilivom Slovena naseljenih na levoj obali Dunava u Vizantiju, a okončalo se trajnim naseljavanjem velikog broja Slovena na Balkansko poluostrvo, zaključno sa dolaskom Srba i Hrvata u prvoj polovini 7. veka. Proces pozicioniranja pojedinih plemena i slovenskih grupa unutar poluostrva trajao je još cela dva veka i okončan je krajem 8. i početkom 9. veka kada se javljaju i prve države kod Balkanskih Slovena.

Smatra se da je naseljavanje Srba na Balkan otpočelo nakon opsade Carigrada 626. godine i da se okončalo pre smrti vizantijskog cara Iraklija 641. godine. Prema navodima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959) u spisu „O upravljanju Carstvom“ (lat. De administrando imperio), „Srbi vode poreklo od nekrštenih Srba, nazvanih i Beli, naseljenih sa one strane Turske (Ugarske), u kraju koji se kod njih naziva Bojki (Bojka), gde im je u susedstvu i Franačka, isto kao i velika Hrvatska, ona nekrštena, koja se naziva i Bela. Tamo su dakle ovi Srbi od davnine nastanjeni“. Car Porfirogenit takođe dodaje: „Pošto su dva brata nasledila od oca vlast nad Srbijom, jedan od njih preuzevši polovinu naroda, prebegne Irakliju, caru Romeja“. Iako nije tačno utvrđeno gde se nalazila ova prapostojbina Srba poznata kao Bojka ili Bela Srbija, jedna od pretpostavki je smešta u zemlju Lužičkih Srba u današnjoj istočnoj Nemačkoj, dok su „dva brata koja su nasledila od oca vlast nad Srbijom“ prema nekim mišljenjima bili sinovi kneza Dervana, koji je vladao zemljom Lužičkih Srba u 7. veku.

S obzirom da antički autori pominju narod pod imenom Srbi, koji je živeo u Sarmatiji (severni Kavkaz) u 1. veku nove ere, jedan broj istraživača porekla Srba smatra da su Srbi prvobitno bili iranski narod sa Kavkaza, koji se u vreme hunske najezde preselio na zapad, gde se vremenom stopio sa Slovenima, kojima je dao svoje ime (vidite članak Iranska teorija o poreklu Srba). Protivnici ove teorije smatraju da je u pitanju samo slučajna podudarnost sa nekim nedefinisanim etnikom. Zanimljivo je da neki autori pominju Kavkaz i kao pradomovinu nekih drugih Balkanskih naroda - Hrvata, Bugara i Albanaca.

Na Balkanu su Srbi i Hrvati okupili oko sebe ostale, ranije doseljene Slovene, i proširili na njih svoje plemensko ime, iz čega je usledilo da nacionalna imena današnjih Srba i Hrvata vode poreklo sa zapadnoslovenskih prostora, dok današnji srpski i hrvatski jezik (kao i svi ostali južnoslovenski jezici) vode poreklo sa istočnoslovenskih prostora.

Srbija u srednjem veku

Nakon doseljavanja Slovena na Balkan imamo situaciju da ovi ljudi nemaju svog vladara niti izgrađenu višu klasu, koja bi ih održavala na okupu. Prvi poznati vođa Južnih Slovena se javlja tek u 7. veku i njega strani izvori nazivaju imenom Kuver. Međutim, njegov uticaj je bio veoma ograničen. Treba napomenuti da je u tom periodu među Slovenima postojao organ koji je mogao da donosi neke političke odluke. To bismo mi danas nazvali skupštinom. Njihova organizacija je bila slična današnjim modernim demokratskim sistemima. Ipak, to nije bilo dovoljno da se sačuva homogenost naroda, tako da imamo situaciju da se već u 8. veku javlja prvi poznati srpski vladar, knez Višeslav.

Srbi su, kao i Hrvati, doneli svoje ime iz prapostojbine, ali su ih često nazivali po geografskim nazivima oblasti koje su naseljavali: Zahumlje, Duklja, Travunija, Paganija, Makedonija, Dalmacija i drugo. Pored pomenutih srpskih zemalja, postojala je i glavna srpska država pod nazivom Srbija, koja je u 9. veku obuhvatala područja Raške i Bosne. U 10. veku, primorske srpske oblasti su takođe bile u sastavu Srbije, da bi u 11. veku nad ostalim srpskim zemljama dominirala Duklja.

U 12. veku, dolaskom na vlast Stefana Nemanje, počinje najveći uspon Srbije u srednjem veku. Njegovi naslednici su izgradili značajnu državu na Balkanu, koja je postala kraljevina 1217. godine, za vreme vladavine Nemanjinog srednjeg sina Stefana Prvovenčanog, a 1346. godine i carevina, za vreme vladavine Dušana Silnog, potomka Nemanjinog. Nemanja i njegovi potomci su vodili Srbiju u XII, XIII i XIV veku. Poslednji Nemanjin potomak na tronu Srbije bio je car Uroš Nejaki. Pored Srbije, od 12. veka je postojala i srpska država Bosna, a krajem 13. i početkom 14. veka, postojala je i samostalna Sremska kraljevina pod vlašću kralja Stefana Dragutina iz loze Nemanjića i njegovog sina Vladislava. Posle smrti cara Dušana, srpsko carstvo se deli na dve carevine - carstvo cara Uroša (koje je obuhvatalo etnički srpske zemlje nekadašnjeg Dušanovog carstva) i carstvo cara Simeona Uroša i njegovog sina Jovana Uroša (koje je obuhvatalo delove današnje Grčke i Albanije).

Društvene, kulturne i ekonomske prilike

Srbija je doživela procvat za vreme dinastije Nemanjića. Razvila se vojno, politički, ekonomski, proširila se teritorijalno i razvila je svoj pravni sistem. Može se reći da je Srbija u to doba bila jedna od najrazvijenijih država u Evropi. Srbija je prva u Evropi donela pravni akt kojim je uredila sve oblasti društvenog života - ustav. Zakonopravilo Svetog Save iz 1219. godine je bilo prvi srpski ustav.^{[traži se izvor]} Zakonopravilo^[1] je uređivalo veliku oblast društvenih odnosa, kako crkvenih tako i građanskih^[2] Deo Zakonopravila koji se odnosio na crkveno pravo sačinjavali su: Sinopsis Stefana Efeskog, Nomokanon Jovana Sholastika, Nomokanon u 14 naslova, Pravila svetih apostola, Pravila svetih otaca, Odluke Vaseljenskih i Pomesnih sabora i Mojsijevo zakonodavstvo (3. i 5. knjiga Mojsijeva). Deo koji se odnosio na Građansko pravo sačinjavali su: Izvodi iz Novela Justinijanovih (oko 550), pravni zbornik koji je sastavio Jovan Sholastik, Collectio tripartita, zbirka zakona iz Justinijanovog zakonodavstva^[3]^[4] i Prohiron (Zakon gradski) iz 879. godine, zbornik vizantijskog građanskog, krivičnog i procesnog prava. Presađivanjem (recepcijom) rimsko-vizantijskog prava Srbija je postala sastavni deo evropske i hrišćanske civilizacije.

Dušanov zakonik iz 1349. i 1354. godine je urađen na temeljima Zakonopravila. U nekim članovima Dušan direktno upućuje na Zakonopravilo (članovi 6, 8, 11, 101, 109 i 196). Jedna trećina Zakonika je urađena po ugledu na odgovarajuće propise vizantijskog prava^{[traži se izvor]} Velika je sličnost članova 171 i 172 Zakonika (koji propisuju nezavisnost sudstva) sa delovima iz vizantijskog zbornika Vasilike (knjiga VII, 1, 16-17), koje su bile vizantijska prerada Justinijanovog zbornika. Srbija je preko Zakonopravila već 130 godina primenjivala rimsko-vizantijsko pravo, a Dušanov zakonik je predstavljao potpuno ujedinjenje srpskog i vizantijskog pravnog poretka u čitavoj državi. Car Dušan je želeo da sa jedne strane Zakonikom ojača centralnu vlast i učvrsti državu, a sa druge strane da obuzda zahteve srpske velike vlastele, koja se u doba njegovih osvajanja prekomerno osilila i svojim decentralizmom slabila državnu vlast. Detaljno su uređena prava i obaveze pojedinih staleža, kao i odnosi među staležima, da bi se na taj način uveo red u državi. Pored toga, Zakonik je sadržao i propise bračnog prava, građanskopravne i krivičnopravne propise, kao i pravila sudskog postupka. S obzirom na širinu oblasti društvenih odnosa koje je uređivao, Zakonik se može smatrati za ustav srednjovekovne Srbije.

Srbija je tokom srednjeg veka u potpunosti preuzela rimsko-vizantijsku civilizaciju, kulturu i pravo. Srpski grad Novo Brdo, kod današnje Prištine, je u 14. veku imao 50.000 stanovnika (tada je London imao 80.000 stanovnika). U to vreme su 99 % stanovnika na Kosovu bili Srbi. Rudnik srebra i zlata kod Novog Brda je tada snabdevao 20 % evropskih potreba za plemenitim metalima, a posle pripajanja Srebrenice taj udeo je porastao na 35 %^[5]. Beograd je u 15. veku imao 100.000 stanovnika, bio je najveći grad u Evropi i kulturni centar Srbije. Smederevo, grad blizu Beograda, je bio glavni grad Srbije pre pada pod Osmansko carstvo. Danas je u Smederevu najveća očuvana tvrđava u Evropi.

Propast srpske državnosti

Nakon smrti cara Uroša dolazi do razgradnje srpskog carstva na manje države, kojima vladaju lokalni vladari. Jedini vladar koji je pokušao da vrati Srbiji staru slavu bio je knez Lazar Hrebeljanović, koji je vladao Moravskom Srbijom. U tome bi možda i uspeo da Srbiju nisu napali Turci Osmanlije. Glavna bitka Srba sa Osmanlijama dogodila se na Kosovu polju 1389. godine, a u bici je poginuo i knez Lazar. Istorijski izvori ne daju verodostojan podatak ko je pobedio u toj bici, ali s obzirom da Srbija nije više imala snage da se brani prihvatila je osmansku vrhovnu vlast, kao vazalna država. Sin kneza Lazara, Stefan Lazarević, dobija titulu despota od vizantijskog cara 1402. godine i sve do 1459. godine Srbijom vladaju despoti. Te godine Srpska despotovina gubi samostalnost i pada pod direktnu vlast Osmanlija.

Države lokalnih srpskih vladara na području Makedonije pale su pod osmansku vlast znatno pre Srpske despotovine, dok su se nešto duže održale srpske države na zapadu. Vladar Bosne, Stefan Tvrtko I Kotromanić, krunisao se krunom srpskih vladara i postao kralj Srba i Bosne 1377. godine. 1463. godine, Bosnu osvajaju Osmanlije, da bi Hercegovinu, koja se nešto ranije osamostalila od Bosne, potpuno osvojili 1483. godine. Od srednjovekovnih srpskih država svoju samostalnost je najduže sačuvala Crna Gora, ali i ona pada pod osmansku vlast 1499. godine.

Tokom ratova sa osmanlijama, znatan broj Srba se iselio sa područja srednjovekovnih srpskih država u Panonsku niziju pod upravom Kraljevine Ugarske, gde su mnogi od njih stupili u vojnu službu i pomagali u odbrani Ugarske od Osmanlija. Ugarski vladari su obnovili titularno dostojanstvo srpskih despota, koji su imali sedište u gradu Kupiniku (danas Kupinovo) u Sremu. Međutim, ovi despoti nisu imali despotovinu kojom bi vladali, već su predstavljali lokalne feudalne gospodare na svojim posedima u Ugarskoj. Jedan značajniji pokušaj obnove srpske državnosti desiće se tokom ugarsko-osmanskih ratova, 1526. godine, kada samozvani srpski car Jovan Nenad stvara jednu kratkotrajnu nezavisnu državu sa centrom u Subotici, na području današnje Vojvodine. Njega je u vojno-političkom smislu nasledio vojvoda Radoslav Čelnik, vladar Srema (1527—1530), koji je bio poslednji srpski vladar pre pada svih zemalja nastanjenih Srbima pod direktnu osmansku vlast.

Srbija između Osmanskog carstva i Habzburga

Mehmed-paša Sokolović (rođen kao Bajica - Bajo Nenadić), veliki vezir u Osmanskom carstvu, najpoznatiji Srbin islamske vere

Sve do kraja 17. veka celokupna teritorija današnje Srbije bila je pod vlašću Osmanskog carstva. Srbija u ovo vreme nije postojala kao država, a teritorije naseljene Srbima bile su izdeljene na osmanske pašaluke, koji su se delili na upravne jedinice nižeg reda - sandžake. Iako je period osmanske vlasti bio negativan po srpsku državnost, izvesni pozitivni efekti osmanskog perioda ogledaju se u činjenici da je srpski narod u ovo doba proširio svoje etničke granice, s obzirom da su osmanske vlasti naseljavale Srbe u delove susednih država koji su priključeni carstvu. Suprotno ovome, period slabljenja osmanske vlasti u Evropi i obnavljanja srpske državnosti, bio je takođe i period smanjenja srpskog etničkog prostora i povlačenja Srba prema svom novom političko-državnom središtu u Podunavlju, dok su se na teritorije sa kojih su se Srbi povlačili naseljavali Nemci, Mađari, Hrvati, Rumuni i drugi. Na podruju Kosova i Metohije, etničko povlačenje Srba i širenje Albanaca je počelo još za vreme osmanske vlasti i nastavilo se do danas. Znatan broj Srba je tokom osmanske vlasti prešao u islamsku veru; njihovi potomci su sačuvali svoj jezik i jedan deo nacionalne kulture i običaja, ali su tokom vremena izgubili svoj nacionalni identitet i danas sebe smatraju pripadnicima posebnog naroda - Bošnjaka.

Krajem 17. veka, severni deo današnje Srbije (Bačku i deo Srema) osvaja Habzburška Monarhija, da bi se 1718. godine habzburška vlast proširila na veliki deo teritorije današnje Srbije - ostatak Srema, Banat, Mačvu, Šumadiju, istočnu Srbiju. Tada se južno od Dunava i Save formira nova habzburška krunovina nazvana Kraljevina Srbija. Time je Srbija faktički ponovo vraćena na mapu Evrope, ali 1739. godine ova krunovina ponovo postaje posed Osmanskog carstva i prestaje da postoji. Tada se osmansko-habzburška granica ustaljuje na Dunavu i Savi i deli područje nastanjeno Srbima između dva carstva. Srbi na području Habzburške Monarhije su bili u povoljnijem položaju kada je u pitanju očuvanje srpske kulture, a uživali su i izvesnu autonomiju u habzburškoj vojnoj granici, kao i kulturno-versku autonomiju u Monarhiji. Habzburzi međutim nisu imali nameru da Srbima u Monarhiji daju onakvu autonomiju kakvu su oni tražili, tako da će srpska država biti obnovljena južno od Dunava i Save, na području pod osmanskom vlašću, nakon početka Srpske revolucije predvođene Karađorđem 1804. godine.

Sredinom 18. veka, nakon ukidanja jednog dela habzburške vojne granice u Potisju i Pomorišju, deo Srba sa ovog područja se iseljava u Rusko carstvo, gde se za ove iseljenike na teritoriji današnje Ukrajine formiraju dve zasebne teritorije pod nazivom Nova Srbija (postojala od 1752. do 1764) i Slavenosrbija (postojala od 1753. do 1764). Time se ime Srbija u političko-teritorijalnom značenju pojavilo privremeno u drugom delu Evrope, u vreme kada ga na matičnim prostorima Srba nije bilo. Ove dve teritorije su, međutim, bile kratkog veka, a Srbi za koje su one osnovane su se nakon njihovog ukidanja postepeno utopili u lokalno istočnoslovensko stanovništvo.

Srpska revolucija

Iako je bilo i ranijih pokušaja Srba da se oslobode osmanske vlasti (na primer Banatskog ustanka iz 1594. ili Kočine krajine iz 1788), uspešna oslobodilačka borba započeće 1804. godine dizanjem Prvog srpskog ustanka. Tada je stvorena Karađorđeva Srbija, čime je obnovljena srpska državnost. Iako je Prvi srpski ustanak doživeo poraz 1813. godine, a Srbija ponovo okupirana od strane osmanske vojske, ideja oslobođenja Srbije nije se više mogla ugasiti, pa već 1815. godine izbija Drugi srpski ustanak, nakon kojeg se formira autonomna Kneževina Srbija, priznata od strane osmanskih vlasti.

Kneževina Srbija i Srpska Vojvodina

Predaja ključeva od gradova knezu Mihajlu

1817. godine, nakon Drugog srpskog ustanka, Srbija postaje autonomna kneževina u okviru Osmanskog carstva. U početku je Kneževina Srbija obuhvatala teritoriju nekadašnjeg osmanskog Smederevskog sandžaka (Beogradskog pašaluka), da bi 1833. godine dobila teritorijalno proširenje i obuhvatila celu teritoriju koju je imala Karađorđeva Srbija pred slom Prvog srpskog ustanka 1813. godine. Istovremeno sa oslobađanjem od osmanske vlasti Srbija nastavlja svoju ustavotvornu tradiciju. Ubrzo posle Srpske revolucije za vreme vladavine Miloša Obrenovića proglašen je Sretenjski ustav. Srbija u to vreme još nije stekla punu nezavisnost, a dobila je jedan od najliberalnijih ustava u Evropi. Sretenjski ustav je treći srpski ustav, ali ga nauka ustavnog prava smatra za prvi u novijoj istoriji, jer ima sva ustavna obeležja koja su u savremenom pravu neophodna da bi se neki pravni akt smatrao za ustav. Proglašen je na praznik Sretenje, 15. februara 1835. godine. Zato je ovaj dan proglašen za Dan ustavnosti Republike Srbije.

Srbija je odbacila stari feudalni društveni poredak i prihvatila je novi kapitalistički poredak. Uhvatila je priključak u industrijskoj revoluciji koja je tek počinjala u Evropi. Sa razvojem novih društveno-ekonomskih odnosa javila se potreba za njihovim uređenjem. Miloš Obrenović uz pomoć austrijskih vlasti angažuje pravnika i književnika Jovana Hadžića na izradi građanskog zakonika. Hadžić je u izradi Srpskog građanskog zakonika (SGZ) koristio Austrijski građanski zakonik u skraćenoj verziji, uz unošenje ustanova iz Savinog Zakonopravila i srpskog običajnog prava. Tako je SGZ izgrađen na osnovama rimskog prava i preko Austrijskog građanskog zakonika i preko Savinog Zakonopravila. Hadžić je izradio nacrt SGZ koji je prihvaćen od strane zakonodavne komisije i proglašen Zakonikom 25. mart 1844. godine. Srpski građanski zakonik iz 1844. godine primenjivan je u Srbiji sto godina, sve do 1944. godine. Pošto socijalistička vlast posle Drugog svetskog rata nije donela novi građanski zakonik, propisi SGZ koji nisu bili u suprotnosti sa novim društvenim poretkom su se i dalje primenjivali u praksi. To stanje je trajalo sve do donošenja Zakona o obligacionim odnosima 1978. godine. Ovaj zakon je u velikom delu zasnovan na propisima Srpskog građanskog zakonika. Tako SGZ postoji u praksi i danas, samo kroz nove zakone.

Kao odgovor na Mađarsku revoluciju iz 1848. godine, Srbi u Austrijskom carstvu proglašavaju autonomnu Srpsku Vojvodinu, čije su proklamovane granice uključivale Srem, Bačku, Banat i Baranju. Usledio je rat između Srba i Mađara na području Vojvodine, a vojvođanske Srbe je tajno pomagala Kneževina Srbija, iz koje su u Vojvodinu pristigli i mnogi dobrovoljci koji su se priključili borbama. Nakon poraza Mađarske revolucije 1849. godine, Vojvodina postaje zvanična austrijska krunska oblast i dobija zvanični naziv Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat. Ova oblast, međutim, nije uključivala južne delove Vojvodine koji su ostali u sastavu vojne granice, a priključeni su joj istočni, etnički rumunski, delovi Banata, tako da je stanovništvo oblasti bilo mešovitog sastava. Oblast je ukinuta 1860. godine, da bi nakon formiranja dvojne Austrougarske monarhije 1867. godine njena teritorija došla pod vlast Mađara. Vojvođanski Srbi će dobiti drugu priliku da ostvare svoje nacionalne težnje 1918. godine.

Kneževinu Srbiju u potpunosti oslobađa od osmanskog vojnog prisustva knez Mihailo Obrenović, sin kneza Miloša Obrenovića, 1867. godine, kada je izdejstvovao povlačenje osmanske vojske iz garnizona na teritoriji Kneževine Srbije. Ovaj događaj je zapamćen kao dobijanje gradova. Kneževina Srbija postaje međunarodno priznata nezavisna država odlukama Berlinskog kongresa 1878. godine, u novim granicama koje su uključivale proširenje u Južnom Pomoravlju.

Kraljevina Srbija

Srbija postaje kraljevina za vreme vladavine Milana Obrenovića 1882. godine. Veliki udeo u uspesima srpske politike tog vremena imao je Nikola Pašić, predsednik Vlade Kraljevine Srbije.

Tokom Balkanskih ratova 1912—1913. godine, Srbija proširuje svoju teritoriju na jug i uključuje područje Novopazarskog sandžaka (Rašku), Kosova i Makedoniju. Srbija je privremeno kontrolisala i severne delove današnje Albanije, ali je morala da ih ustupi novostvorenoj albanskoj državi.

Tokom Prvog svetskog rata (1914—1918), Srbiju okupiraju snage Centralnih sila, a srpska vojska se povlači iz zemlje. Nakon proboja solunskog fronta 1918. godine, srpska vojska oslobađa Srbiju, kao i druge srpske i jugoslovenske zemlje kojima je do tada vladala Austrougarska. U novembru 1918. godine, pre stvaranja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, Srbiji se priključuju Srem, Banat, Bačka i Baranja i Crna Gora i tako proširena Srbija potom ulazi u sastav nove jugoslovenske države.

Srbija 1913. godine - prvobitne faktičke granice posle poraza Osmanskog carstva u Prvom balkanskom ratu
Srbija 1913. godine - konačne granice
Srbija u novembru 1918. godine

Kraljevina Jugoslavija

Još tokom Prvog svetskog rata, Niškom deklaracijom iz 1914. godine, Srbija kao svoj ratni cilj određuje „oslobođenje i ujedinjenje u jednu državu svih južnoslovenskih naroda na Balkanskom poluostrvu“. Shodno ovoj odluci tadašnje Skupštine Srbije, srpska vojska je 1918. godine oslobodila od Austrougarske okupacije teritoriju čitave kasnije Jugoslavije, a u Beogradu je 1. decembra 1918. proglašena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (»trojednog naroda«) na čelu sa srpskom dinastijom Karađorđević. Kraljevina SHS je 1929. godine preimenovana i naziva se Kraljevina Jugoslavija i kao takva postoji do Drugog svetskog rata, odnosno do njenog komadanja na okupacione zone i kvislinške države.

Srbija svoju državnost unosi u Jugoslaviju, koja ima karakter unitarne države sve do formiranja Banovine Hrvatske 1939. godine. Nakon formiranja ove nacionalne banovine Hrvata, iznose se predlozi da se od ostatka Jugoslavije formiraju Banovina Srbija i Banovina Slovenija. Ovo, međutim, nikad nije realizovano.

Drugi svetski rat

Kraljevinu Jugoslaviju okupiraju Sile Osovine 1941. godine i dele je na tri kvislinške države - Nezavisnu Državu Hrvatsku, Nedićevu Srbiju i Crnu Goru. Periferni delovi Jugoslavije su anektirani od strane okolnih fašističkih država - Nemačke, Italije, Mađarske i Bugarske. Kvislinška Srbija je obuhvatala najveći deo teritorije kasnije poznate kao Centralna Srbija, Banat, severni deo Kosova i istočni Srem, koji je kasnije predat Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Banat je imao autonomiju u okviru Srbije i njime su upravljali lokalni Nemci. Srbija je bila okupirana od strane nemačkih i bugarskih trupa i stavljena pod nemačku vojnu upravu, pod čijim nadzorom su delovale marionetske srpske vlade: najpre Komesarska uprava Milana Aćimovića, a potom i Vlada narodnog spasa Milana Nedića. Tokom okupacije, na teritoriji Srbije su delovala dva pokreta otpora - rojalistička Jugoslovenska vojska u otadžbini i komunistička Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije. Ovi pokreti su se borili kako protiv okupatora i kvislinških oružanih formacija, tako i međusobno. Dolaskom sovjetske Crvene armije 1944. godine, nemačke okupacione trupe se povlače iz Srbije, a umesto kvislinške Srbije se formira nova socijalistička Srbija u okviru obnovljene Jugoslavije.

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija

Na Drugom zasedanju AVNOJ-a 29. novembra 1943. godine Kraljevina Jugoslavija je proglašena za republiku pod nazivom Demokratska Federativna Jugoslavija (DFJ), a dinastiji Karađorđević je zabranjen povratak u zemlju. Ovaj naziv je ubrzo (1946) promenjen u Federativna Narodna Republika Jugoslavija (FNRJ). Srbija nakon Drugog svetskog rata postaje jedna od šest federalnih Narodnih Republika, a teritoriju Srbije su činile takozvana Uža Srbija i autonomne pokrajine Vojvodina i Kosovo. Ustavom Jugoslavije iz 1963. godine država menja naziv u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ), a ustavom iz 1974. godine pokrajine Srbije dobijaju elemente državnosti, što je ustavom Srbije iz 1990. godine ukinuto.

Savezna Republika Jugoslavija

Posle raspada SFRJ u ratovima, Srbija ostaje u federaciji sa Crnom Gorom i zajedno proglašavaju Saveznu Republiku Jugoslaviju (SRJ) 27. aprila 1992. godine. Savezna Republika Jugoslavija je, kao federacija Srbije i Crne Gore, postojala do 2003. godine, kada su republike članice donele odluku o promeni svojih odnosa i proglasile državnu zajednicu pod nazivom - Srbija i Crna Gora (SCG).

Tokom građanskih ratova u Hrvatskoj (1991—1995) i Bosni i Hercegovini (1992—1995), Jugoslavija je politički podržavala pripadnike srpskog naroda koji su se borili za nezavisnost od ovih država i koji su proglasili Republiku Srpsku Krajinu i Republiku Srpsku. Republika Srpska Krajina je vojno poražena od strane hrvatske vojske (koju je naoružao i obučio NATO pakt) 1995. godine, a tokom vojne akcije hrvatske vojske proterano je sa područja Krajine oko 250.000 Srba. Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma krajem 1995. godine, Republika Srpska je integrisana u Bosnu i Hercegovinu kao jedan od dva politička entiteta sa visokim stepenom samouprave.

Zbog oružanih sukoba koji su izbili na Kosovu i Metohiji između jugoslovenske vojske i srpske policije sa jedne strane i albanskih separatista sa druge strane, NATO pakt je u proleće 1999. godine bombardovao Jugoslaviju i primorao jugoslovenske vlasti da povuku vojne i policijske snage sa Kosova i Metohije i da prepuste upravu nad Kosovom i Metohijom Ujedinjenim nacijama i vojnim snagama NATO pakta.

Srbija i Crna Gora

Savezna Republika Jugoslavija se 2003. godine transformiše u državnu zajednicu Srbija i Crna Gora. Srbija i Crna Gora nije bila jedinstvena država, već zajednica dve države, koja je organizaciono bila nešto više od konfederacije. Obe države članice su u unutrašnjoj politici zadržale visoki stepen samostalnosti i funkcionisale su kao savez dve države, dok su u spoljnoj politici nastupale kao jedna država. Ovakva zajednica se pokazala nefunkcionalnom i prestala je da postoji pošto su građani Crne Gore na referendumu 21. maja 2006. godine izabrali nezavisnost te države. Time je i Republika Srbija postala nezavisna država. Narodna Skupština Republike Srbije je na sednici u Beogradu 5. juna 2006. godine konstatovala nezavisnost Republike Srbije.

Republika Srbija

Srbija je raspadom SCG 2006. godine ponovo postala nezavisna država. Lokalne albanske vlasti na Kosovu i Metohiji proglašavaju nezavisnost od Srbije 2008. godine, što je priznao jedan broj država. Ovo proglašenje nezavisnosti nije priznala sama Srbija, kao i mnoge države u svetu, a vlada Srbije Kosovo i Metohiju i dalje smatra pokrajinom Srbije.