Taywan
Taywan (臺灣)
Taywan, tina ngangan namakay satimulan a binacadan u Silaya binacadan Taivoan niyazu' a ngangan. tina niyazu' itiza i Taynanse Anpin chu. natayni ku Helan (荷蘭) tademaw, panganganen tu Taywan. sisa, sulitan ku Hulam. i Chin koku, sulitan (臺灣), katukuh ayza. i Helan a demiad, Taywan a ngangan u "Taivoan". katukuh Ming koku satu, pangangaen tu "Tayuan", katukuh Chin koku, sumaden "Taywan", patizeng ku Taywan fu, sisa, u Taywan tu ku ayzaay a ngangan. nacilacila, napanganganen nu Potawya(葡萄牙) ku "Fulmosa", u bangcalayay a subal sananay. yadah ku ngangan nu Taywan, tinakuː Pawtaw(寶島)、Kuntaw(鯤島)、Ponglay(蓬萊)、Kaosa(高砂)...
u Taywan sa i labu nu Ya-cuo, itiza i 23 30 N, 121 00 E, u ahebal nu lala' mapulung sa 35,980 sq km, u ahebal nu lala'ay sa 32,260 sq km, u ahebal nu nanumay sa 3,720 sq km.
hamin nu tademaw sa 23,464,787. kakalukan umah sa 22.70%, kilakilangan umah sa NA, zumaay henay umah sa 77.30%.
中華民國是位於東亞的民主共和制國家，自1912年成立至1971年退出聯合國期間，為國際上廣泛承認的「中國」代表政權；現因實際控制領土及政治狀況，國際上常以「臺灣」作為通稱。
Cung-wa-ming-ku (中華民國) Taywan (臺灣) , u i waliay Asia (亞洲) sunida paydangay a kanatal. zayhen namakay 1912 a mihcaan ku nipatizeng katukuh 1971 a mihcaan maales tu i sakaputay a kanatal (聯合國) hananay sa, u China (中國) tu ku nganganganen atu u China (中國) ku pikuwanay. nikaazihen ku kakitizaan lala’ay atu ayzaay a kawaw nu ceng-ce (政治), mapangangan tu Taywan (臺灣) han i kitakit.
目前其實際統治範圍之領土面積為36,197平方公里，包括臺灣本島及附屬島嶼、澎湖群島、部份福建沿岸島嶼與部份南海諸島。
ayzaay ahebal nu lala' ay nu Taywan (臺灣) 36,197 mang sq km, lalabu sa izaw ku tatenga'ay lala' ay ngangan nu Taywan (臺灣本島), kilul sa Pung-hu subalsubalan (澎湖群島), zuma sa wiza mililisay tu dadipasan nu Hu-cian (福建) atu Nan-hay (南海) adidiadidi'ay a subal .
tapang tusu nu kanatal (首都)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tapang tusu nu kanatal sa u Taybak (臺北市).
kakinginan nu kanatal demiad (國家紀念日)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]kakingingan nu kanatal demiad sa cacay bataan bulad cacay bataan demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal(元首)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Tsai Ing-wen (蔡英文), micakat a demiad sa i 2016 a mihcaan lima a bulad tusa bataan a demiad atu 2016 a mihcaan a bulad tusa bataan a demiad.
satangahan(主題):
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Taywan
u zuma a kamu(其他語言):
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]nu Hulam:台灣
nu Amilika:Taiwan
nu Lipun:台湾（たいわん)
u canan ku Taywan (Taywan 是什麼?)ː
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Taywan, i sawali yan nu Asia, nu tipan saamisan a tudi nu Tay-pin-yan(太平洋), i teban nu liwkiw a kanatal atu Philippines. u hebaw nu lala' 3.6 a emang ku laat, u tabakiay a subal, kasalaylay i kitakit u 38. u buyu' atu tukuh ku yadahay pitukiya, bukelal itiza naming masaupu i saamisan miduduc tu bayu, tukus, mayu sansani masumat tu.
u liwliw nu taywan idaw ku Peng-hu kanatal lanyi kanatal u demiad sa nu bayu a caldes atu nu Asia a caldes, i saamisa nu payweikwisen cay ka caldesay a demiad, i satimulan caldes ku demiad, cay sumadi nanay a mamelawan atu nipa luma' aadupan yadah.
u tamdaw hatiza tusa a malebut izaw ku tulu a lasubu a mang, u kamu sa nu Yin-cu-min, holulang, ngayngay, hulam, baluhay a muenengay, lima a bidacadan, nu holulang a kamu ku katuuday, misakamuway tu kamu. maupu i satipan ya limaay ahebalay a aenengan. u tayhuku ku saahebalay, sapikuwan namin muenengay i Taywan.
kasumamadan, naw u aenengan nu Yin-cu-min ku Taywan, maka tukuh 8000 a mihcaan, izaw tu ku zuma a binacadan malimat tayni, u Hulam tayni sa, masumatu ku zuma a Yin-cu-min, u hulam tu mikutay tu ku Yin-cu-min, u sayadahay tu i taywan a binacanan. ayza a demiad, izaw tu 56 a mang ku Yin-cu-min, izaw 16 a binacadan. u sakaizaay saan, u saayaway mueneng itiniay a tademaw sananay, itini uyiniyan a subal, tina subal(島嶼) a ngangan sa ku "Taywan", u Hulam a sulit sa ku Taywan. u sasubana'ay(學術) a kamu sa, Taywan Yin-cu-min sa mikitinay(有關) "timul subal kamu cidekay(南島語族)" saan.
u samikuwanay nu Taywan kitakit saan, namakay Min chao demiad, ayza sa, namakay Con-hua-min-ko a hulic(法律), patizengen cacay a sen(省), enem ku tabakiaya a tusu, u Taypak Sin-pei Tao-yuan Tay-cong Tay-nan atu Kao-sion), isasa sa, izaw 11 a sian(縣), tulu a se(市).
likisi (歷史)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]臺灣首都為臺北市，最大城市為新北市，總人口約2,360萬，主要由漢族與臺灣原住民族組成。
tapang tuse nu kanatal nu Taywan (臺灣) u Taypak (臺北市), satabakiay a tuse sa u Sing-pey-se (新北市), katuud nu tademaw makaala 2,360 mang (萬), sakatuuday a binacaan sa u Hulam a binacadan (漢族), kilul sa u Taywan Yin-cu-min binacadan (臺灣原住民族).
國家語言為各固有族群使用之自然語言，通用標準漢語、閩南語（臺灣話和金門話）、客家語、臺灣南島語與閩東語等，書寫使用漢字。
sapisasukamuen a kamu nu Taywan (臺灣) kasasizuma nu binacadan izaw ku kasasizumaay a kamu itini. sayadahay a kamu sa u Hang-yu (漢語) kilul sa u Ming-nang (閩南話) a kamu, Ke-ciya-yu (客家語), anu tayza i niyazu' nu Yin-cu-min a binacadan (原住民族) sa , izaw aca ku masasizamaay a kamu nu
Yin-cu-min a binacadan (原住民族)ku kamu.
1949年12月7日，中央政府遷至臺北。
1978年起，蔣經國接連當選第六、七任總統。
2000年，國民黨選前分裂，民進堂黨候選人陳水扁當選總統, 全國首次政黨輪替。
2008年-2012年由國民黨候選人馬英九當選總統。
2016年及2020年，民進黨候選人蔡英文當選成為首位女性總統。
1949 a mihcaan sabaw tusa a bulad pituay a demiad , malimad tayni i Taypak (臺北市)ku talakawan nu Cung-wa-ming-ku (中華民國).
namakayza 1978 a mihcaan kinatusa u sakaenemay atu sakapituay matulin mala Cung-wa-ming-ku (中華民國) a cung-tung (總統) ci Cang-cing-ku (蔣經國) .
nika i 2000 a mihcaan malaliyas ku balucu' nu Ku-ming-tang (國民黨) i ayaw nu pisingkiwan (選舉) , kyu u Ming-cing-tang (民進黨) ci Ceng-sui-peng (陳水扁) tu ku mala cung-tung (總統) nu Cung-wa-ming-ku (中華民國), uyni sa u saayaway makakutay ku cung-tung (總統) atu makakutay ku ceng-tang (政黨)。
2008 a mihcaan katukuh i 2012 a mihcaan, makakutay aca ku cung-tung (總統), u Ku-ming-tangay (國民黨) ci Ma-ing-ciw (馬英九) tu ku cung-tung (總統).
2016 a mihcaan tahmahini i 2021 a mihcaan, ci Ceay-ing-wung (蔡英文) tu ku Cung-wa-ming-ku (中華民國) a cung-tung (總統) , u saayaway u tatayna ku malatabakiay tapang nu kanatal ciniza, i Taywan (臺灣) u tataynaay a cung-tung (總統) ayza.
臺灣本島位居北迴歸線上，介於海洋性熱帶與亞熱帶氣候間，北迴歸線以北為亞熱帶季風氣候、以南為熱帶季風氣候；整體氣候夏季長且潮濕，冬季較短且溫暖。
izaw kya amislic (北迴歸線) hananay makayza i teban nu kakitizaan nu Taywan(臺灣 ) sisa malatusa ku misademiaday nu Taywan (臺灣), i nuwamisan nu amislic (北迴歸線) sa u tanengay ku akuti’ay (熱帶) nu kabalian ku misademiaday , i nutimulan nu amislic(北迴歸線)sa u akuti’ay (熱帶) nu kabalian ku misademiaday , mahiniay a misademiaday yu laludan sa tanayutanayuay malalemelemeday ku misademiaday, yu kasienawan sa apuyupuyuay didihkuay ku misademiaday .
臺灣島西部為台灣海峽、北部為東海、東部緊鄰菲律賓海至太平洋、南部為呂宋海峽、西南方為南海，臺灣島位處地震活躍的環太平洋火山地震帶，有發生地震情形。
taetipan nu Taywan (臺灣) mililis tu Taywan babayuan (臺灣海峽), taamisan u nuwalian a bayu (東海), tawalian macapi tu Hu-li-bing bayu (菲律賓海) atu mililis tu waliyu (太平洋), tatimul u Li-sung babayuan (呂宋海峽), taetip-timulan u timulay bayu (南海). zayhan i waliyu silamalay kaninelan (太平洋火山地震帶) ku kakitizaan nu Taywan(臺灣 ) sisa sumamad maninel itini.
sakakikalisiwan (經濟)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]2015年7月底的外匯存底為4,219.6億美元。中華民國也和香港、大韓民國與新加坡並稱「亞洲四小龍」，被視為亞洲第5大經濟體。
2015 a mihcaan zikuzan nu pituay a bulad makaala 4,219.6 Yu mey-yuan (億美元) ku Way-hey-cung-ti(外匯存底) nu kalisiw nu Taywan (臺灣), sisa mapulung atu Hong Kong (香港), South Korea (韓國), Singapore (新加坡), u sasepatay Asia adidi’ay a Lung (亞洲四小龍) han mipangangan , mahiniay a nipipangangan namakayzaay u saicelangay kapahayay ku sakauzip a kawaw nu kanatal nu binacadan nuheni saan.
macacubelisay (交通)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]1978年中山高速公路(國道1號)通車、全長373公里，及1997年通車、全長432公里的福爾摩沙高速公路(國道3號)。
另外東部較發達地區則以快速道路連結，臺北市至宜蘭縣則有包含國道五號的雪山隧道。
2007年1月，政府委託台灣高速鐵路公司經營全長345公里的台灣高速鐵路系統。
另外已興建了有臺北都會區,高雄捷運和桃園捷運，台中捷運和新北捷運仍繼續建設。
1978 a mihcaan malaheci tu ku nisanga’tu Natalzan 1 (國道1) Cung-san siuzazan (中山高速公路) ku cenhu (政府), wuya tanayu’ nu saculilan nina Cung-san siuzazan (中山高速公路) Natalzan 1 (國道1) 373 Km mamin ku sausien.
1978 a mihcaan malaheci aca ku nisanga’ tu Natalzan 3 siuzazan (國道3 高速公路), u saculilan nina Natalzan 3 siuzazan (國道3 高速公路) 373 Km mamin ku sausi.
zuma sa i nuwalian izaw aca ku nisanga’tu mabesbesay a zazan (快速道路) , paynien tu maheniay kalamkamay a zazan, taneng tu ku binacadan a tacuwacuwa, tinaku ya nisanga’tu Natalzan 5 (國道5) Sey-sang-suey-taw (雪山隧道), u sapikitinay tu Taypak (臺北市) atu I-lang (宜蘭) a zazan kyuni , atu makayni Natalzan 5 (國道5) Sey-sang-suey-taw (雪山隧道) , kapah mabesbesay tu ku sakataluma’ a zazan nu Halienay a binacaan.
2007 a mihcaan cacayay a bulad, wey-tuen(委託) nu cenhu (政府) kya Taywan siumalay a kung-se (台灣高速鐵路公司) papisyubayen tu kawaw nina siumalay, ya tanayu’ nu Taywan siumalay 345 Km mamin ku sausi.
kilul sa malahci tu ku nipisanga’ nu cenhu (政府) tu nulpin (捷運), tinaku: maminay tu a nisanga’an tu Taypak tu-hey-ci (臺北都會區) a nulpin (捷運), Kau-Siung a kakitizaan (高雄市區)a nulpin (捷運) atu Taoyuan 桃園市a nulpin (捷運), wuya Tay-cungay (台中) atu Sing-pey-se (新北市) a nulpin (捷運) mukilil a misanga’tu baluhayay a nulpin( 捷運) ayza.
binacadan (族群)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]當前具有中華民國戶籍總人口為23,590,744人，而在族群組成部分，有95%人口為漢族，其中有84%漢族是17世紀至1945年前便從中國大陸移民的後代，這批臺灣地區居民又被稱作「本省人」。
tahimahini mapanganganay tu Cung-wa-ming-ku (中華民國) a tademaw sa makaala 23,590,744 ku tademaw. lalbuan nina tatademaw 95% nu katuud nu tademaw sa u layak (漢族), i lalabuay nina layad 84% a tademaw sa u nanu sabawpituay a ceci katukuh 1945 a mihcaan namakayzaay i Cung-ku-ta-lu (中國大陸) malimad tayni i Taywan (臺灣) a wawa wawa nuheni, peng-sen-zeng (本省人) han miawaw tu henian.
臺灣原住民族是400年前便居住臺灣的南島民族，其佔總人口數2.36%、共計556,611人，政府又細分成16個主要族群。包含阿美族、泰雅族、布農族、噶瑪蘭族、排灣族、卑南族、魯凱族、賽夏族、撒奇萊雅族、賽德克族、邵族、太魯閣族、鄒族、拉阿魯哇族和卡那卡那富族。
u Taywan (臺灣) Yin-cu-min a binacadan (臺灣原住民族) sa, i ayaw nu sepatay a lasubu a mihcaan muenengay tu itini i Taywan (臺灣) a timulay-subal a binacadan, u pulung nu tademaw i Taywan a kanatalay sa 2.36 kunu lasubu a tademaw, katuud nu tademaw 556,611 ku tademaw . palasabaw enemay nu cenfu ku Yin-cu-min a binacadan (臺灣原住民族). tinaku: izaw ku Amis, Atayal, Bunun, Kebalan, Payuan, Puyuma, Drekay, Say-siyat, Sakizaya, Seediq, Thao, Truku, Cou, Yami, Hla'alua, Kanakanavu.