Арасту: Тафовут байни таҳрирҳо

Арасту
Арасту
	юн.-қад. Ἀριστοτέλης
Таърихи таваллуд	384 то м.[…]
Зодгоҳ	Стагир[d], Chalkidian League[d];
Таърихи даргузашт	322 то м.[…]
Маҳалли даргузашт	Chalcis[d], Подшоҳии Мақдуния[d];
Фазои илмӣ	фалсафа ва фалсафаи табиъӣ[d]
Алма-матер	Академияи Афлотун;
Шогирдон	Искандари Мақдунӣ, Сиуфростус, Aristoxenus[d], Dicaearchus[d], Eudemus of Rhodes[d], Clearchus of Soli[d], Phaenias of Eresus[d], Chamaeleon[d], Neleus of Scepsis[d], Clytus of Miletus[d] ва Meno[d]
	Парвандаҳо дар Викианбор

Browse history interactively

← Фарқияти аввалина Фарқияти баъдина →

Content deleted Content added

ВизуалӣВики-матн

Inline

Нусха 05:08, 27 Декабри 2023

Арасту, Аристотолис, Аристотел (юнонии қадим: Αριστοτέλης; 384 то м.^[2]^[3]^[4]^[…], Стагир^[d], Chalkidian League^[d]^[1] — 322 то м.^[2]^[3]^[5]^[…], Chalcis^[d], Подшоҳии Мақдуния^[d]^[1]) — файласуф, мунаққиди адабӣ, риёзидон, ахтаршинос ва донишманди Юнони Бостон.

Зиндагинома

Аз оилаи олим ва духтур Никомах. Соли 367 барои таҳсил дар Академияи Афлотун ба ш. Афина омада, 20 сол узви он буд, пас аз вафоти Афлотун аз узвияташ баромад. Арасту с. 343 бо пешниҳоди подшоҳ Филипп (Файлақус) ба Македония омада, ба тарбияи писари ӯ — Искандар машғул мешавад. Соли 335 ба Афина баргашта, мактаби худ — Ликейро ташкил мекунад. Дар ҳамин давра системаи фалсафии худро такмил дода, бӯҳрони ҷаҳонбиниро аз сар гузаронд ва аз афлотунчии мӯътақид ба мунаққиди назарияи ғояҳои ӯ расид ва то охири умр эмпиризми ботинию илмиро ташаккулу таҳаввул дод.

Фаъолияти илмӣ

Фаъолияти илмии Арасту доманадор аст. Ӯ дар ташаккули фалсафа ва мантиқ, ахлоқ (этика), таърих ва табиатшиносӣ, адабиёт ва сиёсат ҳиссаи бузург гузоштааст. Хоса дар таърихи минбаъдаи илми фалсафа таъсири осораш дар Ғарб ва Шарқ хеле калон мебошад. Кулли осори то замони мо расидаи Арасту-ро ба қисмати илмҳои назариявӣ, амалӣ ва эҷодӣ ҷудо намудан мумкин аст. Илмҳои назариявӣ — «физика», «метафизика» (мобаъдуттабиа), «фалсафаи уло», илмҳои амалӣ — ахлоқ, иқтисодиёт, сиёсат ва илмҳои эҷодӣ — санъат, риторика ва ғ-ро фаро мегиранд. ӯ нахустин мутафаккирест, ки ба таҳлили таҷрибаи таърихии илму фалсафа пардохта, таърихи инкишофи илму фалсафаи Юнони Қадимро аз Фалес то Афлотун ҷамъбаст намуд ва ба тараққии минбаъдаи илму фалсафа саҳми бузург гузошт. Арасту фалсафаро ба ҳикмати назарӣ ё худ ақлӣ (дониш барои дониш), амалӣ (дониш барои фаъолият) ва назмӣ ё фаъолиятӣ (дониш барои эҷодиёт) тақсим мекунад. Фалсафаи назарӣ ё ақлӣ боз ба физика, математика ва фалсафаи уло ҷудо гардида, ба фалсафаи амалӣ ахлоқу сиёсат, ба фалсафаи назмӣ риторика (илми баён) ва поэтика (санъати шеърӣ) мансубанд. Арасту ҳамаи илмҳои замонашро омӯхта, системаи илмии терминологиро ба роҳ монд, ки ҳоло ҳам дар истифода аст. Арасту-ро ҳаққонӣ асосгузори илми мантиқ меноманд, ӯ қонунҳои асосии мантиқи шаклиро муфассал таҳқиқ кардааст. Мантиқаш бо таълимоти ӯ дар бораи ҳақиқат, ҳастӣ ва назарияи маърифат зич алоқаманд аст. Шаклҳои мантиқиро Арасту ҳамчун шаклҳои ҳастӣ медонист, аввалин шуда категорияҳои ҳастӣ — моҳият, миқдор, сифат, изофа, макон, замон, вазъ, мулк, кунишро ҳаматарафа тадқиқ карда, ҳамзамон ба таҳлили категориҳои ҳаракат, имконият ва воқеъият таваҷҷӯҳи хос намудааст.

Арасту асосгузори илми ҷонваршиносӣ эътироф мешавад. Вай дар асарҳояш зиёда аз 500 гунаи ҷонварро тасвир карда, дар таърихи илм тасниф ва ба гурӯҳҳо ҷудо намудани олами ҳайвонот ба ӯ мутааллиқанд. «Фалсафаи физикӣ» ё илм роҷеъ ба табиат аз рӯи ҳаҷму таҳқиқ дар таълимоти Арасту мавқеи муҳим дорад. Дар он аз таҳқиқи усулҳои муҷарради табиат ва назарияи ҳаракат сар карда, ба тавассути космология, назарияи унсурҳо ва метеорология (илми ҷавв), ҳайвоншиносӣ ба баррасии нафс ва масъалаҳои биологӣ мепардозад.

Ахлоқ ва сиёсат дар таълимоти Арасту маҷмӯи ягонаи таълимоти фалсафӣ роҷеъ ба инсонро ифода карда, фаъолияти амалӣ ва рафторашро фаро мегирад. Ба андешаи ӯ барои бемамониат амалӣ намудани фазилати худ баъзе ҷиҳатҳои зоҳирӣ (саломатӣ, сарват, мавқеи ҷамъиятӣ ва ғ.) заруранд. Ақидаҳои сиёсии Арасту соҳаи ҳуқуқ, ташкилоти иҷтимоию иқтисодиро дар бар мегиранд, ба маънои васеъ шомили ахлоқ низ мебошанд. Назарияи иҷтимоии Арасту ба мустаҳкамии сохти ғуломдорӣ нигаронда шуда, ҳукмронии ғуломдорон ва ҳаёти сахти ғуломонро ҳақиқати ҳол мепиндорад, назарияи давлатиаш ба ҳимояи табақаи миёнаи ҷамъиятӣ равона шудааст. ӯ назарияи давлати идеалии Афлотунро рад карда, дар ихтиёри табақаи ғуломдорони миёнаҳол мондани ҳокимияти давлатиро зарур мешуморад, демократияи ба ифрот расидаро демократияи вайроншуда меҳисобад. Мураттабӣ ва ба таври энсиклопедӣ фарогирии воқеият ба Арасту хос буда, айни замон ба тазоди норавшани ҳалли як қатор масъалаҳои умдаи илм тавъам аст. Дар тӯли таърих образ ва таълимоти фалсафии ӯ таҳаввулоти бисёр дид, ки ба Арасту-и таърихӣ қаробати ночиз доранд. Ин ҳолат дар фалсафаи асрҳои аввали милод ва минбаъда ба хубӣ дида мешавад.

Таълимоти Арасту дар фалсафаи асрҳои миёнаи Шарқи Миёна ва Наздик мақоми хосро дорост ва худи мутафаккир ба номи «муаллими аввал» машҳур аст. Дар ин замина фалсафаи машшоия ба вуҷуд омад, ки намояндагони барҷастаи он Киндӣ, Форобӣ, Ибни Сино, Ибни Рушд ва дигарон нуқтаҳои ин таълимотро инкишоф додаанд. Хизмати мутафаккирони форс-тоҷик ва араб аз он иборат аст, ки маҳз бо кӯшиши беғаразонаи онҳо симои Арасту-и таърихӣ равшан шудааст. Дар асрҳои миёна дар Аврупои Ғарбӣ бо Арасту аз рӯи асарҳои Ибни Сино ва ибни Рушд шинос шудаанд. Вале мутафаккирони Шарқ, алалхусус Ибни Сино ҳикмати Арасту-ро аз нуқтаи назари фалсафӣ омӯхтаанд. Асари Ибни Сино «Мантиқ-ул-ул-машриқийн» ва мукотибаи ӯ бо Берунӣ ба ин шаҳодат медиҳад. Форобӣ ба баъзе асарҳои Арасту, аз ҷумла «Метафизика», «Дар бораи нафс», «Этика», «Категорияҳо», «Топика», «Анолитика» ва дигарҳо шарҳи илмӣ навиштааст. Ҷараёни калом, қабл аз ҳама намояндаи маъруфи он Муҳаммади Ғазолӣ дар асараш «Таҳофут-ул-фалосифа» ақоиди фалсафии Арасту-ро танқид кардааст. Мардуми тоҷик ба мақоми аслии Арасту дар таърихи тамаддуни инсоният арҷ мегузорад.

Таълифот

Таълифоти Арасту аз рӯи мазмун ба 7 гурӯҳ тақсим мешаванд:

рисолаҳои мантиқӣ: «Мақулаҳо», «Дар бораи таъбир», «Аналитикаи якум ва дуюм», «Топика»;
рисолаҳои физикавӣ: «Физика», «Дар бораи пайдоиш ва одам», «Дар бораи осмон», «Дар бораи масъалаҳои метеорологӣ»;
рисолаҳои биологӣ: «Дар бораи нафс», «Таърихи ҷонварон», «Дар бораи ҷузъиёти ҷонварон», «Дар бораи пайдоиши ҷонварон», «Дар бораи ҳаракати ҷонварон»;
рисола андар «фалсафаи уло»: «Метафизика»;
асарҳои ахлоқӣ: «Ахлоқи Никомах», «Ахлоқи эвдем»;
асарҳои сиёси-иҷтимоӣ ва таърихӣ: «Сиёсат», «Полития»;
асарҳо андар ҳунар, назм ва илми баён: «Риторика», «Поэтика».

Эзоҳ

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 Aristotle
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 Лосев А. Ф., Лосев А. Ф. Аристотель // Краткая литературная энциклопедия (рус.) — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 1.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 Berry A. A Short History of Astronomy (ингл.брит) — London: John Murray, 1898.
↑ ^4.0 ^4.1 Любкер Ф. Aristoteles (рус.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 152—154.
↑ ^5.0 ^5.1 Аристотель (рус.) // Энциклопедический лексикон — СПб.: 1835. — Т. 3. — С. 52—54.
↑ ^6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 Aristotle
↑ Любкер Ф. Theophrastus (рус.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 1375.
↑ Надсон Г., Э. Р. Теофраст (рус.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1901. — Т. XXXIIа. — С. 915—917.
↑ Аристоксен (рус.) // Анрио — Атоксил — 1926. — Т. 3. — С. 326.
↑ Любкер Ф. Eudemus (рус.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 500.
↑ Э. Р. Эвдем Родосский (рус.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1904. — Т. XL. — С. 127.
↑ Clytus Milesius 4./3. Jh. v. Chr — 1987.

Адабиёт

Арасту / Ғ. Ашӯров // А — Асос. — Д. : СИЭМТ, 2011. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир А. Қурбонов ; 2011—2023, ҷ. 1). — ISBN 978-99947-33-45-3.

[_0ccb5d51a0796331-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 Aristotle

[_3038e24768c8d716-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 Лосев А. Ф., Лосев А. Ф. Аристотель // Краткая литературная энциклопедия (рус.) — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 1.

[_62d652f985b0dd74-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 Berry A. A Short History of Astronomy (ингл.брит) — London: John Murray, 1898.

[_a5052adcb8933cfe-4] 4.0 ^4.1 Любкер Ф. Aristoteles (рус.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 152—154.

[_fb7f2d77bbafc1f6-5] 5.0 ^5.1 Аристотель (рус.) // Энциклопедический лексикон — СПб.: 1835. — Т. 3. — С. 52—54.

[_36dd108dbf5270b1-6] 6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 Aristotle

[_4472c2394094c083-7] Любкер Ф. Theophrastus (рус.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 1375.

[_0124586ef6f6e7f8-8] Надсон Г., Э. Р. Теофраст (рус.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1901. — Т. XXXIIа. — С. 915—917.

[_54e78399b479ebc6-9] Аристоксен (рус.) // Анрио — Атоксил — 1926. — Т. 3. — С. 326.

[_9f1c212024c86d7f-10] Любкер Ф. Eudemus (рус.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 500.

[_54383e0f5219079d-11] Э. Р. Эвдем Родосский (рус.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1904. — Т. XL. — С. 127.

[_130a43118dd042ef-12] Clytus Milesius 4./3. Jh. v. Chr — 1987.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

@@ Сатри 1: / Сатри 1: @@
+{{Олим}}
-{{Шахсият
- |ном                  = Арасту
- | номи аслӣ            =  Αριστοτέλης
- |ном ҳангоми таваллуд     =  Арасту
-}}
-'''Арасту''' ({{забон-код|grc|Αριστοτέλης}} — ''аристотелес''), ([[384]] то мелод, шаҳри [[Стагири Фракия]] [[322]] то  мелод Халқидаи  Эвбея),  муҳақиқ ва мутафаккир  , мунаққиди адабӣ, риёзидон, аллома, нависанда, файласуф, ситорашинос, олими [[Юнони Қадим]].
+'''Арасту''', '''Аристотолис''', '''Аристотел''' ({{забон-код|grc|Αριστοτέλης}}; {{ВД-Дебоча}}) — [[файласуф]], мунаққиди адабӣ, {{риёзидон}}, {{ахтаршинос}} ва донишманди [[Юнони Бостон]].
 == Зиндагинома ==
+Аз оилаи олим ва духтур Никомах. Соли 367 барои таҳсил дар Академияи Афлотун ба ш. Афина омада, 20 сол узви он буд, пас аз вафоти Афлотун аз узвияташ баромад. Арасту с. 343 бо пешниҳоди подшоҳ Филипп (Файлақус) ба Македония омада, ба тарбияи писари ӯ — Искандар машғул мешавад. Соли 335 ба Афина баргашта, мактаби худ — Ликейро ташкил мекунад. Дар ҳамин давра системаи фалсафии худро такмил дода, бӯҳрони ҷаҳонбиниро аз сар гузаронд ва аз афлотунчии мӯътақид ба мунаққиди назарияи ғояҳои ӯ расид ва то охири умр эмпиризми ботинию илмиро ташаккулу таҳаввул дод.
-Арасту соли 384-и то милод дар Стагир, мустамликаи юнониҳо, ки дар шимоли ғарбии соҳили баҳри Эгей доман густурда буд, дар оилаи табиб чашм ба олами ҳастӣ кушод. Падараш табиби дарбори Аминти III, шоҳи Македония, буд.
-Падар, насхустустоди фарзанд, тамоми донишашро оид ба табиатшиносию тиб ба ӯ омӯзонд. Падараш Никумоҷис  (Никомах)  олим  ва табиби  машҳур буд. Шогирди [[Афлотун]], муддати 20 сол  аъзои [[Академияи Афлотун]] буд  ва бо қобилияти фавқулодааш аз ҳамаи донишмандони он ҷо бартарӣ пайдо намуд. Овони наврасии Арасту дар дарбор, бо ҳамнишинии ҳамсолаш Филипп, писари шоҳ, сипарӣ гашт.
-Соли 367-и то милод Арасту баҳри идомаи таҳсил ба Академияи Афлотун шомил шуд. Аммо ба Афина омаду [[Афлотун]]ро наёфт, ӯ ба Ситсилия рафта буд ва пас аз се сол баргашт. Дар ин муддат Арасту фалсафаи [[Афлотун]]ро пурра омӯхт ва акнун ба он аз нуқтаи назари танқидӣ баҳо медод. Арасту ҷонибдори зиндагии серу пур буд ва аз ягон чиз худро иҷборан маҳрум намесохт. Ибораҳои «инро пӯш, онро напӯш, инро хӯр, онро нахӯр»-ро тоқати шунидан надошт. Ӯ дӯстдори занон буд. Аз ин рӯ афиниҳо Арастуро файласуфи ҳақиқӣ ҳисоб намекарданд. Вале Афлотун дӯсташ медошт ва «закӣ»-аш мехонд. Устод шогирдонро бо ҳам муқоиса намуда мегуфт: «яке (Ксенократ) ба қамчин ниёз дораду дигаре (Арасту) ба лаҷом».
-Дар навбати худ Арасту ҳам ба устодаш арҷ мегузошт. Дар китоби «Этикаи Никомах» ӯ овардааст, ки барояш баҳри ҳақиқат шуда зидди Афлотун сухан рондан хеле душвор аст. Ҳангоми ботамкин буд ва то вафоти устод мактаби худро ифтитоҳ накард, ҳарчанд ҷаҳонбинии фалсафиаш кайҳо шакли муайянро гирифта буд. Дар миёнаҳои асри чоруми то милод Арасту ва Ксенократ
-аз Афина рафтанд. Арасту дар Ассос се сол (348 (347)-345) зист ва дар ҳамин ҷо худро дарёфт, дар ҳамин ҷо ҷаҳонбинии ӯ шакли муайян гирифт. Арасту бо Пифиада, хоҳари хурдии Гермий, хонадор шуд.
+== Фаъолияти илмӣ ==
-Баъдтар, вақте ки дар ҷазираи Лесбос ҳаёт ба cap мебурд, аз Филипп, шоҳи Македония, даъватнома расид. Шоҳ мехост, ки тарбияи писараш Искандарро Арастуи шуҳратёр бар дӯш бигирад. «Шоҳи Македония ба Арасту салом мефиристад. Хотиррас менамоям, ки соҳиби писар шудам. Вале ман аз худоён на барои он миннатпазирам, ки падари ин тифл гаштам, аз он хушбахтам, ки ӯ дар замони Арасту ба дунё омадааст.
+Фаъолияти илмии Арасту доманадор аст. Ӯ дар ташаккули фалсафа ва мантиқ, ахлоқ (этика), таърих ва табиатшиносӣ, адабиёт ва сиёсат ҳиссаи бузург гузоштааст. Хоса дар таърихи минбаъдаи илми фалсафа таъсири осораш дар Ғарб ва Шарқ хеле калон мебошад. Кулли осори то замони мо расидаи Арасту-ро ба қисмати илмҳои назариявӣ, амалӣ ва эҷодӣ ҷудо намудан мумкин аст. Илмҳои назариявӣ — «физика», «метафизика» (мобаъдуттабиа), «фалсафаи уло», илмҳои амалӣ — ахлоқ, иқтисодиёт, сиёсат ва илмҳои эҷодӣ — санъат, риторика ва ғ-ро фаро мегиранд. ӯ нахустин мутафаккирест, ки ба таҳлили таҷрибаи таърихии илму фалсафа пардохта, таърихи инкишофи илму фалсафаи Юнони Қадимро аз Фалес то Афлотун ҷамъбаст намуд ва ба тараққии минбаъдаи илму фалсафа саҳми бузург гузошт. Арасту фалсафаро ба ҳикмати назарӣ ё худ ақлӣ (дониш барои дониш), амалӣ (дониш барои фаъолият) ва назмӣ ё фаъолиятӣ (дониш барои эҷодиёт) тақсим мекунад. Фалсафаи назарӣ ё ақлӣ боз ба физика, математика ва фалсафаи уло ҷудо гардида, ба фалсафаи амалӣ ахлоқу сиёсат, ба фалсафаи назмӣ риторика (илми баён) ва поэтика (санъати шеърӣ) мансубанд. Арасту ҳамаи илмҳои замонашро омӯхта, системаи илмии терминологиро ба роҳ монд, ки ҳоло ҳам дар истифода аст. Арасту-ро ҳаққонӣ асосгузори илми мантиқ меноманд, ӯ қонунҳои асосии мантиқи шаклиро муфассал таҳқиқ кардааст. Мантиқаш бо таълимоти ӯ дар бораи ҳақиқат, ҳастӣ ва назарияи маърифат зич алоқаманд аст. Шаклҳои мантиқиро Арасту ҳамчун шаклҳои ҳастӣ медонист, аввалин шуда категорияҳои ҳастӣ — моҳият, миқдор, сифат, изофа, макон, замон, вазъ, мулк, кунишро ҳаматарафа тадқиқ карда, ҳамзамон ба таҳлили категориҳои ҳаракат, имконият ва воқеъият таваҷҷӯҳи хос намудааст.
-Ман бовар дорам, ки ба шарофати тарбияи ту вай ҳамчун вориси сазовори шоҳ ба воя мерасад ва фармонравои македониҳо мегардад», навишта буд шоҳ. Дар охири соли 340 Арасту ба шаҳри Пеллу, пойтахти нави Македония, омад. Ӯ ба [[Искандари Мақдунӣ|Искандар]] се сол таълим дод. Дар рафти тарбия ба назм бештар такя намуд. Ровиёни ахбор мегӯянд, ки Арасту маҳз барои шогирдаш «[[Илиада]]»-и [[Ҳомер]]ро «нашр» кардааст. Ба шарофати ин асар Искандар дар симои Ахилл идеали худро дарёфт. Ба Искандар ин суханҳоро нисбат медиҳанд: «Арастуро баробари падарам эҳтиром менамоям, чунки, агар падар сабаби ҳаёт шуда бошад, Арасту ба он ҷомаи мак,сад пӯшонд». Тарбияи Искандар вақте анҷом ёфт, ки ӯ дар шонздаҳсолагиаш ҳамроҳи падар ҳукмрони Македония шуд.
-Филипп ва баъд Искандар аз Арасту ягон чизро дареғ намедоштанд. Барояш тамоми шароитро муҳайё гардониданд, ки ӯ ба илм шуғл варзад. Искандар, ки ба илм таваҷҷуҳи хоса дошт, ба Арасту маблағи бузурге ҳадя намуд. Бештар аз ҳазор нафар одам вазифадор буд, ки ба олими ҷаҳоншумул ҳайвоноту рустаниҳои нодирро расонанд. Арасту солҳои аввали ҳукмронии Искандар бо ӯ буд.
+Арасту асосгузори илми ҷонваршиносӣ эътироф мешавад. Вай дар асарҳояш зиёда аз 500 гунаи ҷонварро тасвир карда, дар таърихи илм тасниф ва ба гурӯҳҳо ҷудо намудани олами ҳайвонот ба ӯ мутааллиқанд. «Фалсафаи физикӣ» ё илм роҷеъ ба табиат аз рӯи ҳаҷму таҳқиқ дар таълимоти Арасту мавқеи муҳим дорад. Дар он аз таҳқиқи усулҳои муҷарради табиат ва назарияи ҳаракат сар карда, ба тавассути космология, назарияи унсурҳо ва метеорология (илми ҷавв), ҳайвоншиносӣ ба баррасии нафс ва масъалаҳои биологӣ мепардозад.
-Вақте ки [[Искандари Мақдунӣ]] ба Осиё лашкар кашид, файласуф ба Юнон сафар кард. Ӯ он вақт панҷоҳ сол дошт. Арасту ба Стагири азизаш, ки дар ҷанги зидди Афина Филиппи II валангор намуда буд, баргашт. Се сол (339-336) он ҷо истод. Баъди шоҳ шудан Искандар ба нишони ҳурмати беандозааш нисбати устод шаҳри харобгаштаро аз нав эҳё намуд. Ҳамватанони сипосгузор ба шарафи мутафаккир бинои олиҷанобе бунёд карданд, то ки устод бемалол ба шогирдон сабақ диҳад. Вале дар соли 335-и то милод файласуф рӯ ҷониби Афина овард. Арасту бо дастгирии македониҳо ва пеш аз ҳама бо мадади дӯсташ Антипатр, волии Балкан, мактаби шахсиашро ифтитоҳ бахшид. Дуруст аст, ки ба ӯ ҳамчун ба аҷнабӣ кушодани мактабро дар як гӯшаи берун аз шаҳр, дар ҷануби сарҳади Афина, дар Ликей, дар бинои гимназияи афинӣ иҷозат доданд.
-Дар Ликей Арасту рӯзе ду маротиба дарс мегуфт - рӯзона ва шабона. Рӯзона ба шогирдони аз фалсафаи ибтидоӣ бохабар аз фанҳои душворҳазм сабақ медоду шабона ба навомӯзон.
-Марги нобаҳангоми Искандари сиюсесола дар Бобулон дар соли 323-и то милод дар Афина шӯриши зидди македониҳоро ба вуҷуд овард ва ҷонибдорони македониҳо репрессия шуданд. Ҳарчанд Арасту ҳамчун шахси донишманд худро аз ин ошӯбҳо дар канор мегирифт, мавқеаш рӯз ба рӯз хатарнок мегашт. Барои бадарга намудани Арасту ягон сабаб наёфта, ӯро дар беҳурматӣ нисбати худоён гунаҳгор карданӣ буданд. Арасту судро интизор нагашта роҳбарии мактабро ба Теофраст супурду аз Афина рафт. Ба Халкид омад, мариз шуд, баъди ду моҳ, соли 322-и то милод аз бемории меъда фавтид. Дар васиятномааш иҷрои охирин хоҳишҳояшро бар души Антипатр, лашкаркаши [[Искандари Мақдунӣ]], вогузошт.<ref>Мусский С., Семашко И. 100 инсони бузурггарин. Тарҷумаи Қурбон Мадалиев. – Душанбе, 2010. - С. 49 – 51</ref>
+Ахлоқ ва сиёсат дар таълимоти Арасту маҷмӯи ягонаи таълимоти фалсафӣ роҷеъ ба инсонро ифода карда, фаъолияти амалӣ ва рафторашро фаро мегирад. Ба андешаи ӯ барои бемамониат амалӣ намудани фазилати худ баъзе ҷиҳатҳои зоҳирӣ (саломатӣ, сарват, мавқеи ҷамъиятӣ ва ғ.) заруранд. Ақидаҳои сиёсии Арасту соҳаи ҳуқуқ, ташкилоти иҷтимоию иқтисодиро дар бар мегиранд, ба маънои васеъ шомили ахлоқ низ мебошанд. Назарияи иҷтимоии Арасту ба мустаҳкамии сохти ғуломдорӣ нигаронда шуда, ҳукмронии ғуломдорон ва ҳаёти сахти ғуломонро ҳақиқати ҳол мепиндорад, назарияи давлатиаш ба ҳимояи табақаи миёнаи ҷамъиятӣ равона шудааст. ӯ назарияи давлати идеалии Афлотунро рад карда, дар ихтиёри табақаи ғуломдорони миёнаҳол мондани ҳокимияти давлатиро зарур мешуморад, демократияи ба ифрот расидаро демократияи вайроншуда меҳисобад.
-==  Фаъолияти илмӣ ==
+Мураттабӣ ва ба таври энсиклопедӣ фарогирии воқеият ба Арасту хос буда, айни замон ба тазоди норавшани ҳалли як қатор масъалаҳои умдаи илм тавъам аст. Дар тӯли таърих образ ва таълимоти фалсафии ӯ таҳаввулоти бисёр дид, ки ба Арасту-и таърихӣ қаробати ночиз доранд. Ин ҳолат дар фалсафаи асрҳои аввали милод ва минбаъда ба хубӣ дида мешавад.
-Дастранҷи Арасту, мактаби фалсафиаш дар Ликей, то охири ҷаҳони атиқа пойбарҷо буд. Осори файласуф зиёд боқӣ монд. Чандсад ҷилд асарҳояш номнавис туда буданд дар каталогҳои қадима. То замони мо каме аз онҳо расидаанд. Арасту таъкид мекард, ки {{аввали иқтибос}}баъди панҷоҳсолагӣ нерӯи ақлӣ суст мешавад ва ин давраест, ки бояд ба дарави он чи ки то ин вақт коштй шурӯъ намой{{охири иқтибос|сарчашма=Арасту}}  Қисми зиёди асарҳояшро Арасту дар сездаҳ соли охири ҳаёт навиштааст. Арасту тамоми илми замонаашро омӯхта, системаи илмии терминологияро ба роҳ монд, ки имрӯз ҳам дар истифода аст.
+Таълимоти Арасту дар фалсафаи асрҳои миёнаи Шарқи Миёна ва Наздик мақоми хосро дорост ва худи мутафаккир ба номи «муаллими аввал» машҳур аст. Дар ин замина фалсафаи машшоия ба вуҷуд омад, ки намояндагони барҷастаи он Киндӣ, Форобӣ, Ибни Сино, Ибни Рушд ва дигарон нуқтаҳои ин таълимотро инкишоф додаанд. Хизмати мутафаккирони форс-тоҷик ва араб аз он иборат аст, ки маҳз бо кӯшиши беғаразонаи онҳо симои Арасту-и таърихӣ равшан шудааст. Дар асрҳои миёна дар Аврупои Ғарбӣ бо Арасту аз рӯи асарҳои Ибни Сино ва ибни Рушд шинос шудаанд. Вале мутафаккирони Шарқ, алалхусус Ибни Сино ҳикмати Арасту-ро аз нуқтаи назари фалсафӣ омӯхтаанд. Асари Ибни Сино «Мантиқ-ул-ул-машриқийн» ва мукотибаи ӯ бо Берунӣ ба ин шаҳодат медиҳад. Форобӣ ба баъзе асарҳои Арасту, аз ҷумла «Метафизика», «Дар бораи нафс», «Этика», «Категорияҳо», «Топика», «Анолитика» ва дигарҳо шарҳи илмӣ навиштааст. Ҷараёни калом, қабл аз ҳама намояндаи маъруфи он Муҳаммади Ғазолӣ дар асараш «Таҳофут-ул-фалосифа» ақоиди фалсафии Арасту-ро танқид кардааст. Мардуми тоҷик ба мақоми аслии Арасту дар таърихи тамаддуни инсоният арҷ мегузорад.
-Классификатсияи илмҳо аз ҷониби ӯ нисбат ба Афлотун объективона аст. Математика, физика ва фалсафа аз ҳамдигар на бо он ки дар онҳо қисмҳои мухталифи рӯҳ фаъолият мебаранд, балки аз рӯи предмети омӯзиш фарқ мекунанд. Олими Юнони Қадим асосгузори илми [[зоология]] мебошад. Вай дар асарҳои илмиаш бештар аз панҷсад намуди ҳайвонро тасвир кардааст. Дар таърихи илм тасниф ва ба гурӯҳҳо ҷудо намудани олами ҳайвонот низ ба Арасту мутааллиқанд.
-Ӯ падари [[мантиқ]] ҳамчун илм дар бораи тафаккур ва қонунҳои он мебошад. Арасту ба сифати мантиқ қонунҳои асосии тафаккурро тасвия намуда, чй будани ҳақиқат ва дурӯғро нишон медиҳад. ''«Поэтика»''-и Арасту низ хеле ҷолиб аст. Дар он вай бори нахуст хусусияти хосаи адабиётро ҳамчун акси воқеият иброз дошт.
-Арасту бисёр андешаҳои [[Афлотун]]ро нисбати таълимот оид ба «идеяҳо» рад намуд. Гуфт, ки {{аввали иқтибос}}ҳастӣ ду ибтидо дорад: «шакл» ва «материя»{{охири иқтибос|сарчашма=Арасту}}
-Аз рӯи ақидаи Арасту Худо сарчашмаи фаъолнокии эҷодист. Маҳз Худо ҳамаи мавҷудро бо шаклҳои хоса офаридааст. Вале Худо дар тафаккури Арасту боз мақсад ҳам ҳаст, ки тамоми мавҷудот сӯи ӯ ҷаҳд доранд. Мутафаккирони асрҳои миёна ба таълимоти Арасту оид ба рӯҳ басо ҷиддӣ муносибат кардаанд. Арасту мегӯяд, ки {{аввали иқтибос}}рӯҳ на танҳо дар одам аст. Ҳатто рустаниву ҳайвонот низ соҳиби рӯҳанд. Рӯҳи рустанӣ, ба ақидаи Арасту, хислати қадкашӣ, ғизогирӣ ва афзоиш дорад. Рӯҳи ҳайвонот бо ҳиссиёташ фарқ мекунад. Рӯҳи одам рӯҳи боақл аст. Рӯҳ ҷисм надорад, шакли берунаи тан ҳам рӯҳ нест, рӯҳ энтелехией- шакли дохили ҷисми зинда буда, аз он ҷудо зиста наметавонад{{охири иқтибос|сарчашма=Арасту}}  Арасту ин ҷо зидди ақидаи [[Пифагор]]у [[Афлотун]] андеша ронда, аз як ҷисм ба ҷисми дигар интиқол ёфтани рӯҳро рад менамояд.
-Ҳамчун сиёсатшинос Арасту гуфтааст, ки арбоби давлатӣ бояд интизор нашавад, ки кай шароити мусоиди давлатронӣ пайдо мегардад, балки баҳри тавлид ёфтани чунин муҳит кӯшиш намояд.<ref>Мусский С., Семашко И. 100 инсони бузурггарин. Тарҷумаи Қурбон Мадалиев. – Душанбе, 2010. - С. 52 – 53</ref>
+== Таълифот ==
-'''Арасту (Аристотел)''' ҳамчун олими ҳамадон на танҳо маҷмӯи илмҳои замонаашро ба куллӣ фаро гирифтя буд, балки асосгузори илмҳои нави [[физика]], [[биология]], [[психология]] ва мантиқу этика низ ба шумор меравад. «Нахустфалсафа»-и ӯ, ки баъдтар номи ''«Метафизика»''-ро гирифт, оид ба принсипҳои асосии ҳастӣ маълумот медиҳад. Таълимоти Арасту аз ҷониби мутафаккирони оламшумули чи Шарқ ва чи Ғарб хеле густариш ёфт. Ба асарҳои ӯ файласуфони забардаст ва олимони шинохтаи араб Абӯалӣ [[ибни Сино|Абӯалӣ ибни Сино]] ва [[Ибни Рушд]] арҷ гузоштаанд.<ref>Мусский С., Семашко И. 100 инсони бузурггарин. Тарҷумаи Қурбон Мадалиев. – Душанбе, 2010. - С.48 - 49</ref>
+Таълифоти Арасту аз рӯи мазмун ба 7 гурӯҳ тақсим мешаванд:
+# рисолаҳои мантиқӣ: «Мақулаҳо», «Дар бораи таъбир», «Аналитикаи якум ва дуюм», «Топика»;
+# рисолаҳои физикавӣ: «Физика», «Дар бораи пайдоиш ва одам», «Дар бораи осмон», «Дар бораи масъалаҳои метеорологӣ»;
+# рисолаҳои биологӣ: «Дар бораи нафс», «Таърихи ҷонварон», «Дар бораи ҷузъиёти ҷонварон», «Дар бораи пайдоиши ҷонварон», «Дар бораи ҳаракати ҷонварон»;
+# рисола андар «фалсафаи уло»: «Метафизика»;
+# асарҳои ахлоқӣ: «Ахлоқи Никомах», «Ахлоқи эвдем»;
+# асарҳои сиёси-иҷтимоӣ ва таърихӣ: «Сиёсат», «Полития»;
+# асарҳо андар ҳунар, назм ва илми баён: «Риторика», «Поэтика».
 == Эзоҳ ==
 {{эзоҳ}}
+== Адабиёт ==
-[[Гурӯҳ:Юнони бостон]]
+* {{ЭМТ|Арасту|1|муаллиф= Ғ. Ашӯров}}
+{{ПБ}}
 [[Гурӯҳ:Файласуфони Юнони Қадим]]
 [[Гурӯҳ:Шахсиятҳо:Юнон]]