วัดเขาพนมเพลิง

วัดเขาพนมเพลิง (อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย)
พระมณฑป "ศาลเจ้าแม่ละอองสําลี" และเจดีย์ประธานทรงลังกาและเจดีย์ราย 3 องค์ที่พังทลายหมดแล้ว ในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2566
ข้อมูลทั่วไป
สถานะ	เปิดใช้งาน
ประเภท	วัด โบราณสถานภายในกำแพงเมือง อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย
สถาปัตยกรรม	สถาปัตยกรรมสมัยสุโขทัยตอนปลาย
เมือง	อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย
ประเทศ	ประเทศไทย
เริ่มสร้าง	กลางพุทธศตวรรษที่ 20
ในกำกับดูแลของ	กรมศิลปากร
ข้อมูลทางเทคนิค
โครงสร้าง	ศิลาแลงฉาบปูน
แหล่งมรดกโลกโดยยูเนสโก เกณฑ์พิจารณา: วัฒนธรรม: (i), (iii) โบราณสถานที่ขึ้นทะเบียนโดยกรมศิลปากร เลขอ้างอิง: 0004595

วัดเขาพนมเพลิง เป็นโบราณสถานภายในกำแพงเมือง อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย ตัววัดตั้งอยู่บนเนินเขาพนมเพลิงใกล้กำแพงเมือง ด้านตะวันออกเฉียงเหนือ มีความสูงจากพื้นประมาณ 25 เมตร ทางขึ้นวัดมี 2 ทาง ได้แก่ทางขึ้นหลักเป็นบันไดศิลาแลงกว้างประมาณ 6 เมตร จำนวน 114 ขึ้น และทางขึ้นบริเวณทางด้านหลังมณฑปวัด

วัดเขาพนมเพลิง ประกอบด้วย (1) วิหารขนาดประมาณ 14x20 เมตร ปัจจุบันหลงเหลือเพียงเสา (2) เจดีย์ประธานทรงลังกาซึ่งเป็นรูปแบบงานศิลปะสุโขทัยตอนปลาย (3) เจดีย์รายจำนวน 3 องค์ และ (4) พระมณฑป ซึ่งคนในพื้นที่เรียกว่า "ศาลเจ้าแม่ละอองสําลี"

ประวัติ

เขาพนมเพลิงปรากฏในพงศาวดารเหนือตอนที่เกี่ยวกับการสร้างเมืองสวรรคโลก (ศรีสัชนาลัย) โดยกำหนดให้เขาพนมเพลิงอยู่กลางเมืองและได้สร้างวัดไว้บนเขาพนมเพลิง ดังกล่าวอ้างไว้ดังนี้

"กล่าวสำหรับเขาพนมเพลิงนั้นเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ สำหรับประกอบพิธีบูชาไฟดังปรากฏข้อความในพงศาวดารเหนือ กล่าวถึงฤๅษีสัชนาลัยสั่งสอนบาธรรมราชว่า "สูเจ้าจงเอาพนมเพลิงเข้าไว้ในเมือง เป็นที่สร้างพรตบูชากูณฑ์ผู้เฒ่าจะสั่งสอน จงทำตามคำ"

จากประวัติในพงศาวดาวดังกล่าวหมายถึงเคยมีการใช้เขาพนมเพลิงเป็นแหล่งประกอบพิธีบำเพ็ญพรต แล้วจุดอัคคีบูชาเทวะเป็นเจ้า โดยกำหนดให้วัดเขาพนมเพลิงตั้งอยู่กลางเมืองศรีสัชนาลัย เป็นชัยภูมิของการสร้างเมืองให้โดดเด่นนั่นคือเป็นการสร้างมืองศรีสัชนาลัยที่โอบล้อมภูเขานี้ไว้ใจกลางเมือง เพื่อให้เป็นชัยภูมิอันเหมาะสมยิ่งในการประกอบพิธีดังกล่าว

สถาปัตยกรรม

โบราณสถานที่อยู่บนเนินเขานี้ประกอบด้วยเจดีย์ประธานทรงลังกา ก่อด้วยศิลาแลง ตั้งแต่ก้านฉัตรขึ้นไปพังทลายหมด และมีวิหารประดิษฐานพระพุทธรูปที่ยังมีความสมบูรณ์อยู่พอสมควร ส่วนด้านหลังเจดีย์ประธานเมีเจดีย์ราย 3 องค์ และมีทางเดินลงมายังลานกว้างซึ่งมีมณฑปก่อด้วยศิลาแลง ฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัสยกพื้นสูง หลังคาโค้งแหลมขนาดใหญ่ ซึ่งชาวบ้านในพื้นที่เรียกว่า "ศาลเจ้าแม่ละอองสำลี" ลักษณะของศาลนี้มีความคล้ายคลึงกับมณฑปที่พบที่วัดบริเวณทางเข้า อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย