Gamugamo
- Tungkol ang artikulong ito sa kulisap na gamugamo na tinatawag din na mariposa. Madalas na ipagkamali ang lumilipad na anay o langgam sa gamugamo. Para sa artikulo tungkol sa mga kulisap na nabanggit, tingnan ang anay at langgam.
| Gamugamo | |
|---|---|
| |
| Emperor Gum Moth, Opodiphthera eucalypti | |
Klasipikasyong pang-agham 
| |
| Dominyo: | Eukaryota |
| Kaharian: | Animalia |
| Kalapian: | Arthropoda |
| Hati: | Insecta |
| (walang ranggo): | Amphiesmenoptera |
| Orden: | Lepidoptera |
Ang gamugamo na mas kilalang mariposa (Espanyol ng paruparo) ay isang insektong malapit na kamag-anak ng paruparo.[1] Karamihan sa mga lepidopteran ay mga gamugamo na inakalang nasa mga 160,000 mga espesye ng gamugamo,[2] na karamihan dito ay isasalarawan pa. Karamihan sa mga espesye ay aktibo sa gabi ngunit mayroon din namang aktibo sa araw at bukang-liwayway o dapit-hapon.
May mga lumilipad na langgam o anay na madalas na tinatawag rin na gamugamo ngunit hindi sila gamugamo.[3] Tulad ng mariposa, kadalasang lumalapit ang mga langgam o anay na may pakpak na ito sa mga napagkukunan ng ilaw katulad ng bombilya o apoy mula sa lampara. Kulumpon silang kung dumating kapag malapit na ang panahon ng tag-ulan sa Pilipinas ngunit mas nakikita sa Kalakhang Maynila o sa Luzon. Hindi gaanong nakikita ito sa Mindanao kung saan ang pagbagsak ng ulan ay pantay-pantay sa buong taon.[3]
Pagkakaiba sa pagitan ng mga paru-paro at mga gamugamo
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Habang binubuo ang mga paru-paro ng pangkat monopiletiko, hindi ang mga gamugamo, na binubuo ang natitirang Lepidoptera. Maraming pagsubok ang ginawa upang igrupo ang mga superpamilya ng Lepidoptera sa likas na mga pangkat, na nabigo karamihan dahil isa sa dalawang pangkat ay hindi monopiletiko: ang Microlepidoptera at Macrolepidoptera, Heterocera at Rhopalocera, Jugatae at Frenatae, Monotrysia, at Ditrysia.[4]
Bagaman, hindi lubos na naitatag ang patakaran sa pagkakaiba ng gamugamo at paruparo, isang pinakamabuting prinsipyo panggabay ay ang mga paruparo ay may manipis na antena at (maliban sa pamilyang Hedylidae) may maliit na bola o klab sa dulo ng kanilang antena. Kadalasang mabalahibo ang antena ang gamugamo na walang bola sa dulo. Ang mga dibisyon ay pinangalan sa prinsipyong ito: "antenang-klab" (Rhopalocera) o "antenang-sari-sari" (Heterocera). Unang nag-ebolusyon ang Lepidoptera noong panahong Karbonipero, subalit nag-ebolusyon sila na may katangiang proboside kasama ang pagbangon ng angiosperma noong panahong Kretaseo.[5]
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ English, Leo James, Diksyunaryong Tagalog-Ingles, Kongregasyon ng Kabanalbanalang Tagapag-ligtas, Maynila, ipinamamahagi ng National Book Store, may 1583 na mga dahon, ISBN 971-91055-0-X
- ↑ "Moths". Smithsonian Institution. Nakuha noong 2012-01-12.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 3.0 3.1 "Termite swarming season in the Philippines". Bio-Tech Environmental Services Philippines, Inc. Bio-Tech Environmental Services Philippines, Inc. 2 Mayo 2012. Nakuha noong 14 Mayo 2014.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Scoble, MJ 1995. The Lepidoptera: Form, function and diversity. Oxford, UK: Oxford University Press; 404 p. (sa Ingles)
- ↑ Kawahara, Akito Y.; Plotkin, David; Espeland, Marianne; Meusemann, Karen; Toussaint, Emmanuel F. A.; Donath, Alexander; Gimnich, France; Frandsen, Paul B.; Zwick, Andreas; Reis, Mario dos; Barber, Jesse R. (5 Nobyembre 2019). "Phylogenomics reveals the evolutionary timing and pattern of butterflies and moths". Proceedings of the National Academy of Sciences (sa wikang Ingles). 116 (45): 22657–22663. Bibcode:2019PNAS..11622657K. doi:10.1073/pnas.1907847116. ISSN 0027-8424. PMC 6842621. PMID 31636187.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)