İgnimbirit

Blok bir İgnimbirit

İgnimbirit, piroklastik kayaçlar grubunun bir çeşididir ve halen tartışmalı bir jeoloji problemidir. Piroklastik kayaçlar volkanik püskürmelerle yeryüzüne çıkan katı parçalardan oluşur. En yaygın piroklastik kayaç ince,kül boyutlu gerecin depolanması ve çimentolaşması sonucunda oluşan ignimbirit tüfleridir. Kül parçacıklarının birbirleriyle kaynaşacak kadar sıcak olduğu durumlarda kaynaklı tüf olarak adlandırılan piroklastik kayaçlar meydana gelir. Kaynaklı tüfler ince cam kıymıklarından oluşmaktaysa da ceviz iriliğinde ve diğer kaya parçalarını da kapsayabilir. Yaygın bulunuşu, pumis volkanik cam ve litik parçaları içermesi dolayısıyla ilgi çekmektedir. Güncel volkanlarda izlenemeyişi bu ilgiyi artırmaktadır. Bol pumis içeren sıcak yerleşimli ve laminar akan piroklastik akma ürünleridir. Bazen kaynaşlaşma gösterebilir. Eş anlamlı kullanılan bazı terimler töf akması, pumis akması, kaynaklanmış ulf, kaynaklı çamur akması ve sıcak kül yağmasıdır.

Tarihçe

İlk kez Marshall (1935) tarafından geniş yayılının bazı yerlerde kaynaklanmış asidik bileşimli Taupo Türlerini (Yeni Zelanda'da) tanımlamak için kullanılmıştır. "Kızgın, halde akan'" anlamına gelir. Gilbert (1938) bolca pumis, volkanik cam ve az litik parçalar içeren tüflerde kaynaklaşmanın en önemli özellik olduğuna değinerek ignimbirit yerine "kaynaklaşmış tüf" (welded tuff) teriminin kullanılmasını önermiştir.

Halen benimsenen kısaltılmış tarife göre ignimbirit pümisce zengin, sıcak olarak yerleşmiş, piroklatsik akma tortulları olup (Fisher ve Schmincke, 1984; Cas ve Wright,,1988) pirolastiklerin özel bir bölümünü temsil ederler. Piroklastİk akma tortullarının gösterebileceği bazı özellikler ignimbiritlerde de bulunabilir, örneğin, patlama biriminin yoğun bitki örtüsü bulunan yere ilerlemesi ile bilhassa hızlı akışlarda, kömürleşme ortaya çıkabilir. Kaim ignimbirit istifleri geniş kalderalardan yayılabilir.

Özellikleri

İgnimbiritler için kesin ayırıcı, kriterler getirilememiş olmakla birlikte üzerinde az ve çok fikir birliği doğmuş özellikler de yok değildir. Bu özellikleri şöyle sıralayabiliriz:

1. Sıcak yerleşim piroklastik akma birimleridir. Yanal yayılımda yer yer kaynaklaşma gözlenebilir. Kaynaklaşmayı camsı materyal oluşturur. Kaynaklanmaya neden olan yassılaşmış ve uzamış camsı materyale fiamme, oluşan dokuya ise öteksitik (eutaxïtie) doku denir. Kaynaklaşmayı camsı materyalin sıcaklığı, bileşimi, uçucu gaz miktarı, depolanma kalınlığı, litik kırıntı içeriği ve soğuma süresi etkiler. Kaynaklaşmada yanal yayılımı, daha az olan ignimbirit örneklerine daha sık rastlanmıştır (Wolf ve Wright,, 1981).
2. Pumisce zengin olup ince kumdan bloka kadar her boyda pumis taneleri bulundururlar. Bu nedenle pumis akması da denilir (Sparks ve diğ.., 1973).
3. İgnimbiritler sakin (laminar) akışın ürünü olan tüm tortul özellikleri gösterirler.
4. Piroklastik türbilanstitler (pyroclastic surge) ve döküntü tortulları, pumisçe zengin olsalar da ignimbirit sayılmazlar. Tüm bir patlama biriminde ignimbiritleri türbüanstitlerden ayırmada, ikisi arasındaki ince taneli, seviye önemli bir veridir. Ayrıca,ignimbiritlerde tekçe pumis tanelerinde soğuma çatlakları bulunur ve bu taneler ekseri pembemsi renklerdedir (Walker, 1983).
5. Asidik magma ürünleridir. İgnimbiritler çok az andezilik kayaç parçası ihtiva ederler. Eğer varsa yoğunluk farkı sebebiyle istifin en altında birikmişlerdir.