Mutemid

Mutemid Ebu Abbas Mutemid Ahmed
15. Abbâsî Halifesi
Hüküm süresi	870–892
Önce gelen	Mühtedî
Sonra gelen	Mutedid
Doğum	844 Samarra, Abbâsî Halifeliği
Ölüm	Ekim 892
Tam adı Ebu Abbâs Mutemid billah Ahmed bin Cafer Mütevekkil
Hanedan	Abbâsî Hanedanı
Babası	Mütevekkil
Dini	Sünni İslam

Mutemid, tam ismiyle Ebu Abbas Mutemid billah Ahmed bin Cafer Mütevekkil (d. 844- ö. Ekim 892), 870-892 döneminde hükümdarlık yapan 15. Abbasi halifesi. Halifelik mevkiinde 22 yıl kalmakla beraber bu dönemde gerçek iktidar gücü kendi elinde bulunmamıştır.

Yaşamı

Tahta geçmesi

Mütemid, halife Mütevekkil'in halifelik tahtına çıkan üçüncü oğludur. Kuzeni olan Halife Mühtedî bir suikaste uğrayıp tahtı kaybedince 870'te Abbasi halifesi oldu.

Muhtedi suikasta uğrayıp öldüğünde saraylılar Samarra'da sarayda oda hapsinde bulunan Cafer Mütevekkil'in diğer oğlu ve eski halife Muhtedi'nin kardeşi olan Mutedid'yi bu hapisten çıkartıp Abbasi halifesi tahtına geçirdiler.

Haricilerin tarafını tutmakta olan Türk asıllı askeri komutan Musa bin Boğa ise hemen saraya geri döndü. Kendini yeni halifenin oğlunun koruyucusu ve naibi olarak atanmasını sağladı. Halifenin oğlu (ve onun yanında onun gerçek yöneticisi olan Musa bin Boğa, Abbâsî ülkesinin batı kimina vali tayin edildi.

Zenc İsyanı ve kardeşi Muvaffak

Ana madde: Zenc İsyanı

Eylül 869'da Basra'da oraya pamuk tarımı için Sudan ve Sahra'dan getirilmiş olan köle zenciler Abbasilere karşı ciddi bir isyan çıkardılar. Zaidi Ali ibn Muhammad bu isyanın başına geçmek için çeşitli vaizler vererek Ali ve Şiilik mezhebine onları davet etti. Ama bu prensipler zenci kölelere pek çekici gelmeyince çok önemli eşitlik prensiplerini kapsayan Haricilik mezhebine onları davet etmeye başladı. Bunda çok büyük destek sağlayarak bu köle isyanını bir mezhep isyanı şekline de soktu.

Bu isyan çok çabuk yayıldı. Birçok göçmen bedevi, özellikle talan elde etmek için, bu isyana katıldılar. Halifenin Irak'ta bulunan orduları ve diğer büyük orduları isyancı ordularına karşı gönderildi. Bu ordular isyancıların elebaşlarını yakalamaya ve onları misal olarak çok merhametsizce öldürerek isyanı bastırmaya çalıştılar. Ama bu merhametsiz tutum isyancıların karşı direnişlerini artırdı. İsyancılara çete ve gerilla taktikleri kullanarak bu ordulara karşı koydular ve bazen bu orduları yenip elemine etmeye başladılar. İsyancılar Irak eyaletinin, aralarında "Ubudullah" limanı bulunan, bazı önemli şehir ve kalelerini ellerine geçirdiler ve Basra Körfezi kıyılarında "Muhtara" adlı yeni bir başşehir yapmaya başladılar. Bu isyan Güney Irak'tan Batı Arabistan ve Fars eyaletlerine de yayılmaya başladı.

Yeni halife olan Mütemid bu isyanı bastırmak için Mekke'de yaşayan ve Abbasilerin asıl ordu gücü olan Türk askerlere çok yakın olduğu bilinen kardeşi olan Ebu Ahmed bin Cafer Mütevekkil'i Samarra'ya çağırdı. Ona büyük yetkilerle isyan çıkan bölgelerde, yani Abbâsî ülkesinin büyük bir kısmında, valilik verdi. Ebu Ahmed bu yarı-halife yetki ve görevlerini taşıdığını açıkça ilan etmek için Muvaffak unvanını aldı. Önce İran'da olan isyancıları ortadan kaldırma uğraşına girişti.

Bu sıralarda zenci isyanın elebaşları güney Irak'ta kendilerine yeni topraklar bağışlayarak oralarda çalışanlara eski köle sahipleri gibi hareket edip isyancı kölelerin morallerin bozmaya başladılar ve birçok eski isyancı yan değiştirip isyanı bastırmak için gelen Arap ordusuna katılmaya başladı.

879'da Muvaffak İran'daki isyanları tümüyle bastırdı ve İran'ı tekrar Abbâsî ülkesi haline getirdi. Dikkatini güney Irak'a çevirip oradaki zenci isyanlarını bastırmaya koyuldu. 881'de iyi eğitim görmüş, iyi donanımlı ve savaş tecrübeli Muvaffak'ın Abbâsî ordusu zencilerle yaptıkları çarpışmalarda galip geldi. Zencilerin yeni yaptıkları Muktara şehri de bu ordunun eline geçti. Zenc İsyanı'nın doktrinini sağlayan ve başı olduğu kabul edilen Zaidi Ali ibn Muhammed ele geçirildi; idam edildi ve kesik başı Bağdat'a getirilip halka gösterildi. Böylece Zenc İsyanı son erdi.

Tolunoğulları'na karşı

Halife Mutazz tarafından 869'da Mısır'a askeri vali yardımcısı gönderilen Ahmed bin Tolun orada bir Tolunoğulları sülalesi altında Abbasi Halifelerinin vassalı olan bir devlet kurma peşinde idi. O yıl çıkan "Zenj İsyanı" Abbasilerin dikkatini Irak'a çekmişti. Bu olaydan faydalanmak isteyen diğer bir devlet Bizanslılar idi ve Bizanslılara Anadolu'da birçok kendilerine eskiden ait olan şehirleri ellerine geçirmeye başladılar ve Suriye'ye ve kuzey Irak'a hücuma geçtiler.

Ahmed bin Tolun bunu bir fırsat görerek Abbasi ülkesinin büyük bir kısmının valisi olarak Halife Mütemid tarafından tayin edilen Muvaffak'ın gücünü kırmaya çalıştı. 882'de Halife Mütemid'e bir gizli mektup göndererek devlet iktidar gücünün kendinde değil kardeşi Muvaffak elinde olduğunu açıkladı ve eğer Halife Mütemid kardeşini görevden alırsa onu koruyabileceğini de bildirdi. Bunun için Halife Mutemid'in kendine çok sadık bir komutan kişi olan Ahmed bin Tolun'un savunma merkezi olan Mısır'a gelmesini teklif etti.

Fakat Ahmed bin Tolun Muvaffak'ın başkentte olup bitenlerin haberlerini ona gönderen bilgi toplama sistemine hiç önem vermemişti. Ahmed bin Tolun'un bu gizli mektubu ve içeriği hemen Muvaffak'ın eline geçti. Muvaffak bu komplonun gerçekleşmesini çok basit bir strateji ile önledi. Kardeşi Halife Mütemid'in başkentten ayrılmasını önledi ve o şehirde kalmasını sağladı.

Halifeliğinin sonu ve ölümü

883'da Irak'ta çıkan yeni bir Zenc İsyanı'nı bastıran kardeşi Muvaffak vezir olarak hemen gerçek iktidar dizginlerini ele aldı. Muvaffak'ın vezirliği sırasında Abbâsî devlet idaresi iyileşip devletin önemli eyaletlerinin kontrolünü tekrar merkezin eline geçti. Ama vezir Muvaffak fil hastalığı'ndan muzdarip olup vezirlik yetkilerini yavaş yavaş oğlu olan Mutezid'e geçti ve Haziran 891'de Muvaffak öldü ve oğlu Mutezid amcası olan Halife Mütemid'in namına devleti idare eden tek vezir oldu. Halife Mutemid o kadar güçsüz kalmıştı ki kendi oğlunun halifeliğine varis olmasını önleyen kararları kabul etmek ve yeğeni Mutezid'i kendine vâris kabul etmek zorunda kaldı.

Halife Mütemid Ekim 892'de bir gün büyük bir içkili ziyafet sonunda fazla içkiden öldü. Yerine zaten vezirlik ile iktidar dizginlerine elinde bulunduran yeğeni Mutezid tahta çıkarak Abbâsî halifesi oldu.

Devlet idaresi

Halife Mutemid'in en büyük başarısı Halife Mühtedî döneminde başlayan ve 9. yüzyıl sonlarına kadar devam eden refah dönemini devam ettirebilmesindedir. Bu refah döneminin devamına en büyük nedenin 892'de Abbasi sarayının ve başkentinin Samarra'dan Bağdat'a geri getirilmesidir. Böylece Samarra'da Abbasi devleti içinde bir devlet olan Türk askerlerinin ekonomik tabanı ve gücü kırılmış oldu. Fakat bu gelişme karşılıksız olmamıştır. Halife Mutemid döneminde ve sonraki iki halife döneminde Türk asıllı askerlerin karıştığı halifeyi öldürme ve iktidar gücünü ele geçirme hedefli büyük komplolar yapılmıştır.

Kaynakça

• Ingilizce Wikipedia "Al-Mu'tamid" maddesi 16 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Ayrıca bakınız

• Abbasi Halifeleri soyağacı ve listeleri

Dış bağlantılar

• Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
• Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler- Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
• Muir, Wiiliam (1924), The Caliphate, its rise, decline and fall, Edinburgh:John Grant [1] 26 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Chapter LXX, Al-Mo'tamid and Al-Muwaffak—Zenj rebellion—Saffarids—Tulunid Dynasty (İngilizce) (Erişim:21.9.2010)