Çin

Bu madde Çin Halk Cumhuriyeti hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Çin (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Çin Halk Cumhuriyeti 中华人民共和国 (Çince) Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó (pinyin)
Bayrak Ulusal amblem
Millî marş Gönüllüler Marşı
Çin'in yeryüzündeki konumu: Koyu yeşil Çin'in fiilen yönettiği toprakları, açık yeşilse Çin'in hak iddiasında bulunduğu toprakları göstermektedir.
Büyük Çin'deki farklı şehirlerin konumlarını gösteren bir harita (burada Tayvan, Çin'in bir parçası olarak gösterilir)
Başkent	Pekin 39°55′K 116°23′D
En büyük şehir	Şanghay 31°13′43″K 121°28′29″D
Resmî dil(ler)	Standart Çince
Tanınan bölgesel dil(ler)	Moğolca Uygurca Tibetçe Zhuangca ve diğer
Resmî yazı sistemi	Basitleştirilmiş Çince
Etnik gruplar (2020)	%91,1 Han Çinlileri %8,9 Diğer
Resmî din	Devlet Ateizmi
Demonim	Çinli
Hükûmet	Üniter tek partili sosyalist cumhuriyet
• Parti genel sekreteri ve devlet başkanı Şi Cinping • Başbakan Li Çiang • Kongre başkanı Çao Leci • Konferans başkanı Vang Huning • Parti sekreteryası birinci sekreteri Cai Qi • Disiplin ve denetleme sekreteri Li Şi • Devlet başkanı yardımcısı Han Çeng • Birinci başbakan yardımcısı Ding Şueşiang
Yasama organı	Ulusal Halk Kongresi
• Üst meclis	Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesi
• Alt meclis	Ulusal Halk Kongresi
Tarihçe
• İlk hanedan y. MÖ 2070 • İlk imparatorluk hanedanı MÖ 221 • Cumhuriyetin kuruluşu 1 Ocak 1912 • Halk cumhuriyetinin ilanı 1 Ekim 1949 • Mevcut anayasa 4 Aralık 1982 • Son genişleme 20 Aralık 1999
Yüzölçümü
• Toplam	9.596.961 km2 (3.)
• Kara	9.326.410 km2
• Su	270.550 km2
• Su (%)	2,8
Nüfus
• 2023 sayımı	1,411,750,000 (2.)
• Yoğunluk	145/km2 (83.)
GSYİH (SAGP)	2022 tahminî
• Toplam	$29,4 trilyon (1.)
• Kişi başına	$20.667 (70..)
GSYİH (nominal)	2022 tahminî
• Toplam	$19,2 trilyon (2..)
• Kişi başına	$12,970 (65..)
Gini (2018)	▲ 46.7 yüksek
İGE (2019)	0.761 yüksek · 85.
Para birimi	Renminbi (CNY · ¥)
Zaman dilimi	UTC+8 (Çin Zaman Dilimi)
Tarih formatı	yyyy-aa-gg (miladi) yyyy年a月g日 (Çin)
Şebeke gerilimi	220 V-50 Hz
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+86
ISO 3166 kodu	CN
İnternet alan adı	.cn .中国 .中國
Resmî site Çin Halk Cumhuriyeti'nin Devlet Ağı
^ Standart Çince tüm ülkede resmî dil olmakla birlikte Portekizce yalnızca Makao'da, İngilizce de yalnızca Hong Kong'da resmî dil statüsündedir. ^ Makao ve Hong Kong özel idari bölgelerinde Geleneksel Çince karakterler kullanılmaktadır. İç Moğolistan'da Moğol alfabesi, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde Uygur Arap Yazısı, Tibet Özerk Bölgesi'ndeyse Tibet alfabesi Basitleştirilmiş Çince karakterler ile birlikte kullanılmaktadır. ^ Makao'da Makao patakası, Hong Kong'daysa Hong Kong doları renminbi ile birlikte kullanılmaktadır. ^ Çin anakarasında otoyol trafiği sağdan ilerlerken demiryollarının çoğu soldan ilerlemektedir. Bununla birlikte Makao ve Hong Kong'da bazı metro hatları dışında tüm trafik sol taraftan ilerlemektedir.

Çin, resmî adıyla Çin Halk Cumhuriyeti (Çince:

Çin; Kuzey Çin Ovası'ndaki verimli Sarı Irmak havzasında Dünya'nın ilk uygarlıklarından biri olarak ortaya çıktı. Çin'deki siyasi sistem, binlerce sene boyunca ilki yarı efsanevî Şia Hanedanı olan ırsî monarşiler veya hanedanlıklara dayalıydı. İlk hanedanlıklardan beri Çin defalarca genişledi, bölündü ve tekrar birleşti. 1912'de Çin Cumhuriyeti (ÇC), son hanedan olan Çing Hanedanı'nı devirerek Çin'in yönetimini üstlendi ve 1949'da Çin İç Savaşı'nda Halk Kurtuluş Ordusu tarafından yenilene dek Çin anakarasını yönetti. 21 Eylül 1949'da Komünist Parti, Pekin'de Çin Halk Cumhuriyeti'ni kurdu; ÇC hükûmetiyse Tayvan'a çekilip Taipei'yi de facto başkent yaptı. Hem ÇC hem de ÇHC, tüm Çin'in tek meşru hükûmeti olduğunu savunmaktadır ancak ÇHC dünya çapında daha çok tanınmakta olup çok daha fazla toprak ve insana egemendir.

Çin Halk Cumhuriyeti, Çin Komünist Partisi (ÇKP) tarafından yönetilen üniter ve tek parti rejimine sahip sosyalist cumhuriyettir. ÇHC, 1971'de ÇC'nin BM'deki yerini alarak Güvenlik Konseyi'nde daimî üye olmuştur. Asya Altyapı Yatırım Bankası, İpek Yolu Fonu, Yeni Kalkınma Bankası ve Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık gibi çeşitli çok taraflı ve bölgesel kuruluşların kurucu üyelerindendir. Aynı zamanda DTÖ, APEC, BRICS, ŞİÖ, BCIM, G20 ve birçok diğer resmî ve gayriresmî çok yönlü örgütün üyesidir. Çin, demokrasi, şeffaflık ve insan hakları alanında, basın özgürlüğü, din özgürlüğü ve etnik eşitlik gibi alanlarda düşük sıralamalara sahiptir. Dünya ekonomisinin yaklaşık beşte birini oluşturan Çin, 2021 yılı itibarıyla nominal GSYİH açısından dünyanın ikinci en büyük, satın alma gücü paritesi (SAGP) açısındansa en büyük ekonomisi ve ayrıca dünyanın en büyük mal ihracatçısı ve en büyük ikinci mal ithalatçısıdır. 1978'de ekonomik reformların uygulanmasından beri Çin ekonomisi, dünyanın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri olmuştur. Nükleer silahlı bir devlet olan Çin, Dünyanın en büyük aktif asker sayısına ve en büyük ikinci savunma bütçesine sahiptir.

Etimoloji

Çin (bugünkü Guangdong), Mangi (Xanton 'un iç kesimleri) ve Cataio (Çin 'in ve Chequan 'ın iç kesimleri ve başkent Cambalu, Xandu ve mermer köprü) dahil Abraham Ortelius'un 1570 tarihli bu haritasında ayrı bölgeler olarak gösterilmektedir.

Sevan Nişanyan Etimolojik Sözlüğü'ne göre Türkçedeki "Çin" sözcüğü, Farsça Çīn (چین) kelimesinden Türkçeye girmiştir; bunun kökeniyse Soğdcada aynı anlama gelen Çīn sözcüğüdür. Eski Türkçede ise Tabgaç denmiştir. Bazı diğer kaynaklarsa Farsça kelimenin kökeninin Sanskrit Cīna (चीन) kelimesine kadar dayandığını ileri sürmektedir. Sanskrit Cīna kelimesinin Çin'e atfen kullanımı MS 150'ye dayanır. Hint yazarların MÖ 1. yüzyıldan önce Çin'in varoluşundan hiç haberdar olmama olasılığına rağmen Cīna kelimesi, Mahabharata ve Manusmriti metinlerinde de mevcuttur. 1655'te Martino Martini, Çin adının Qin ("Çin") Hanedanı (MÖ 221-206)'nın isminden türetildiğini ileri sürdü. Bu öneri, birçok araştırmacıdan kabul görmüştür, ancak birçok alternatif fikir de mevcuttur.

Modern devletin resmî adı "Çin Halk Cumhuriyeti" (Çince: 中华人民共和国; pinyin: Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó), daha sık kullanılan kısa adıysa "Çin" Zhōngguó (中国); bu, zhōng ("orta" veya "merkez") ve guó ("devlet", "ulus-devlet") sözcüklerinden oluşur. Çince Zhōngguó terimi, Zhou Hanedanı altında kendi krallık demesnesine atfen kullanılan bir terim olarak gelişti. Sonradan Doğu Zhou dönemi sırasında Luoyi (günümüz Luoyang) civarındaki alanını, sonradan da Çin Merkez Ovası'nı, sonradan da Çing Hanedanı yönetimi altındaki devleti tanımlamak için kullanıldı. Huaxia kabilelerini "barbar" olarak algılanan halklardan ayırt etmek için sık kullanılan kültürel bir kavram olarak işlev gösterdi, ve Çin hakkındaki yabancı dil kaynaklarındaki eş anlamlı "Orta Krallık" teriminin kökenidir. Zhōnghuá (中华) terimiyse, "Çin uygarlığının toprakları" imasını taşıyan daha edebi veya kapsayıcı bir addır. Wei ile Jin hanedanları sırasında "Huaxia'nın merkez devleti" ifadesinin kısaltması olarak ortaya çıktı. Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşu öncesinde 15 Haziran 1949 tarihinde düzenlenen ilk Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı'nda ülkenin önerilen ismi Çin Demokratik Halk Cumhuriyeti (Çince (basitleştirilmiş): 中华人民民主共和国; Çince (geleneksel): 中華人民民主共和國; pinyin: Zhōnghuá Rénmín Mínzhǔ Gònghéguó) idi. 1950'lerde ve 1960'larda Kuomintang'ın Çin İç Savaşı'nı kaybetmesinin ardından, "Milliyetçi Çin" veya "Özgür Çin"den farklı olarak "Komünist Çin" veya "Kızıl Çin" olarak da nitelendirilirdi.

Tarihçe

Ana madde: Çin tarihi

Çin tarihi

Çin Tarihi İlk Çağ Üç Hükümdar ve Beş İmparator Xia Hanedanı Shang Hanedanı Zhou Hanedanı Batı Çov Doğu Çov İlkbahar ve Sonbahar Dönemi Savaşan Devletler Çağı Çin Han Batı Han Sin Doğu Han Orta Çağ Üç İmparatorluk Vey Vu Şu Çen Hanedanı Batı Çen Doğu Çen Beş Hu On Altı Krallık Güney Kuzey Hanedanları Sung Kuzey Vey Ki Lyang B.Vey D.Vey Çen K.Çov K.Ki Sui Hanedanı Tang Hanedanı Beş Hanedan On Krallık Vu Min Hou Ling Chu Qian Şu Hou Tang Güney Han Hou Şu Hou Jin Jing Nan Nan Tang Hou Han Vuyue Kuzey Han Hou Çov Yeni Çağ Sung K.Sung Lyav Batı Hya G.Sung Kin Yuan Hanedanı Ming Hanedanı Kuzey Yuan Güney Ming Da Şun İkinci Jin Çing Yakın Çağ Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Mançukuo Çin Halk Cumhuriyeti Çin Cumhuriyeti (Tayvan)

Tarih öncesi

10.000 yıllık çömlek, Xianren Mağarası kültürü (MÖ 18000–7000)

Çin, dünyanın en eski uygarlıklarından biri olarak kabul edilir. Arkeolojik kanıtlar; erken hominitlerin 2,25 milyon ile 250.000 yıl önce arasında Çin'de yaşadıklarını gösterir. Ateş kullanmasını öğrenmiş bir Homo erectus olan Pekin Adamı'nın hominit fosilleri, Pekin'e yakın Zhoukoudian mağarasında bulundu; fosiller, 680.000 ile 780.000 yıl önce arasına tarihlendirilmiştir. 125.000-80.000 yıl öncesine tarihlendirilen bir Homo sapiens'in fosilleşmiş dişleri, Hunan-Dao İlçesi'ndeki Fuyan Mağarası'nda bulundu. Çin proto-yazısı; MÖ 7000 civarında Jiahu'da, MÖ 6000 civarında Damaidi'de, MÖ 5800-5400'de Dadiwan'da ve 5. binyılda Banpo'da vardı. Bazı araştırmacılar, MÖ 7. binyıla dayanan Jiahu yazılarının en erken Çin yazı sistemini oluşturduğunu ileri sürmektedir.

İlk hanedanlık yönetimi

Daha fazla bilgi: Çin hanedanlıkları

Geç Shang Hanedanı'nın başkenti Yinxu'nün kalıntıları (MÖ 14. yüzyıl).

Geç Shang Hanedanı'nın başkenti Yinxu'nün kalıntıları (MÖ 14. yüzyıl).

Çin geleneğine göre ilk hanedanlık, MÖ 2.100 civarında ortaya çıkmış Xia Hanedanı idi. 1959'da yapılan bilimsel kazılar kapsamında Hunan-Erlitou'da Tunç Çağı sitelerinin bulunmasına kadar bu hanedanlığın tarihçiler tarafından mitolojik olduğu varsayılırdı. Bu sitelerin Xia Hanedanı'na veya aynı dönemden diğer bir kültüre ait olup olmadığı hala kesinleştirilmemiştir. Bunun ardından gelen Shang Hanedanı, kendi çağına ait kayıtlarla var olduğu kanıtlanmış en eski hanedanlıktır. Shanglar; MÖ 17. ile 11. yüzyılları arasında doğu Çin'deki Sarı Irmak'ın ovasında kendi egemenliklerini sürdürdü. MÖ 1500'e kadar dayanan ve Shanglara ait fal yazıtları, yazılı çincenin bu zamana kadar bulunmuş en eski türünü oluşturur ve çağdaş Çince karakterlerinin atasıdır.

Shang Hanedanı, MÖ 11. ile 5. yüzyılları arasında kendi egemenliğini sürdüren Zhou Hanedanı tarafından fethedildi, ancak bu dönem boyunca merkezi otorite, feodal savaş ağaları tarafından yavaş yavaş bozuldu. Sonunda zayıflatılan Zhou devletinden birçok bağımsız devlet ortaya çıktı; bunlar, 300 senelik İlkbahar ve Sonbahar Dönemi boyunca sürekli birbirleriyle savaştılar ve sadece ara sıra Zhou kralına hürmet gösterdiler. MÖ 5.-3. yüzyılları arasındaki Savaşan Devletler Çağı'nda günümüz Çin’i olarak bilinen topraklarda her biri kendi kralı, bakanlığı ve askeriyesiyle yedi farklı ve güçlü egemen devlet vardı.

İmparatorluk Dönemi

Çin ve Han

Han hanedanının MÖ 2. yüzyıldaki büyümesinin gösteren harita

Çin'in ilk İmparatoru Çin Şi Huang, Savaşan Devletleri bir araya getirip Çin Seddi'ni kurmasıyla bilinir. Ancak setin günümüzdeki yapısının çoğu Ming Hanedanı'na dayanır.

Suzhou Klasik Bahçeleri

Günümüz Xi'an kentindeki İlk Çin İmparatoru'nun Mozolesi dışarısında keşfedilen Toprak Askerler (MÖ 210 civarı).

Savaşan Devletler Çağı, Çin devletinin diğer altı krallığı fethedip ilk birleşik Çin devletini kurmasıyla MÖ 221'de sona erdi. Kral Çin Şi Huang, kendisini Çin Hanedanı'nın "İlk İmparator"u (Çín Shǐhuáng ya da Shǐ Huángdì) olarak ilan etti. Başta Çince karakterlerin, ölçü birimlerinin, yol genişliğinin (araba aksı uzunluğu kadar) ve para biriminin zorla standartlaştırılması olmak üzere Çin devletine ait legalist reformlar tüm Çin’de uygulandı. Hanedan ayrıca Guangksi, Guangdong ve Vietnam'daki Yue kabilelerini fethetti.

Çin Hanedanı sadece 15 yıl sürdü; İlk İmparator'un sert, otoriter politikalarının isyanlara yol açması nedeniyle onun ölümünden kısa süre sonra Hanedan iktidarı kaybetti.

Xianyang'daki imparatorluk kütüphanesinin yakıldığı

Genel iç savaş sonrasında Han Hanedanı, tüm Çin'i yöneten güç olarak ortaya çıktı. MÖ 206 - MS 220 arasında Çin'i yöneterek, kendi nüfusu arasında günümüzde yine Han Çinlisi etnik grubunun adlandırılmasıyla hatırlattırılan kültürel bir kimlik oluşturdu. Hanlar; Orta Asya, Moğolistan, Güney Kore ve Yünnan'e kadar ulaşan askeri seferlerle ve Nanyue'den Guangdong ile kuzey Vietnam'ın geri kazanılmasıyla imparatorluğun topraklarını büyük oranda genişletti.

Hanların Orta Asya ile Soğdiana'daki müdahaleleri, İpek Yolu kara yolunun oluşmasına yardım etti (ipek yolu, önceden Hindistan'a gitmek için Himalaya Dağları'ndan geçen yolunun yerini aldı).

Han Hanedanı zamanla giderek Antik Dünya'nın en büyük ekonomisi oldu.

Hanların ilk baştaki ademi merkeziyetçiliği ve Konfüçyüsçülüğün lehine Çin legalist felsefesinin uygulanmasına resmî olarak son verilmesine rağmen, Çin'in legalist kuruluşları ve politikaları Han hükûmeti ve bunun ardılları tarafından kullanılmaya devam etti.

Üç Krallık, Jin, Kuzey ve Güney hanedanları

Han Hanedanı'nın sonunun ardından Üç İmparatorluk olarak bilinen, çekişmelerle dolu bir dönem başladı. Bu dönemin merkezindeki şahıslar, Çin edebiyatının Dört Büyük Klasik Romanı'nın birinde ölümsüzleştirildi. Dönemin sonunda Wei, Jin Hanedanı tarafından devrildi.

Jin de gelişimsel engelli İmparator Hui'nin tahta çıkmasıyla çıkan Sekiz Prens Savaşı'nda çöktü. Sonradan Beş Barbar, Çin'in kuzeyini ele geçirip bu toprakları 16 Krallık idaresi altında yönetti. Siyenpiler, bu krallıkları Kuzey Vey olarak birleştirdi. Bunun imparatoru Xiaowen, kendi öncelinin uyguladığı aparthayd politikalarını geri çevirdi ve kendi vatandaşları üzerine köklü bir Çinleştirme uygulayarak, bunları büyük oranda Çin kültürüne entegre ettirdi.

Güneyde general Liu Yu, Liu Song lehine Jin'in tahttan çekilmesini sağladı. Bu devletlerin çeşitli ardılları Kuzey ve Güney hanedanları olarak bilinmeye başlandı ve iki bölge en sonunda 581 yılında Sui tarafından yeniden birleştirildi.

Sui, Tang ve Song

Suiler, Han'ın Çin üzerindeki egemenliğini geri getirmenin yanı sıra Çin'in tarımını ve ekonomisini düzenledi, Büyük Çin Kanalı'nı inşa ettirdi ve Budizme mensup oldu. Buna rağmen Sui Hanedanı, hem kamu işlerin mecburi görev olarak yapılmasının hem de Kore'ye karşı savaş kaybetmenin patlak verdiği huzursuzluklar nedeniyle hızlı şekilde çöktü.

Song Hanedanı altında Bianjing (günümüz Kaifeng) şehrindeki günlük hayatı gösteren Nehirde Bahar Festivali boya resminden bir detay (12. yüzyıl).

Sonraki Tang ile Song hanedanlıkları altında Çin; ekonomisi, teknolojisi ve kültüründe bir altın çağa girdi.

Tang İmparatorluğu, Batı Bölgeleri ve İpek Yolu üzerindeki kontrolü geri kazandı ve başkenti Çangan'ı kozmopolit bir merkez hâline getirdi. Bunlara rağmen, 8. yüzyılda yer alan An Luşan İsyanı nedeniyle büyük oranda harap edildi ve güçsüz hale getirildi. 907'de yerel askeri valiler kontrol edilemez hale gelince Tang tümüyle çöktü.

Song Hanedanı, 960'ta Çin'deki ayrılıkçı duruma son vermesiyle Song ile Kidan Liao arasında güç dengesine yol verdi. Song, kâğıt para dağıtan Dünya tarihindeki ilk hükûmet ve kalıcı bir donanma kuran ilk Çin devletiydi; donanmanın kuruluşu, gelişmiş gemi inşa endüstrisi ve deniz ticaretiyle sağlandı. 10. ile 11. yüzyılları arasında, çoğunlukla merkez ve güney Çin'de pirinç ekiminin yaygınlaşması ve bol miktarda gıda fazlasının üretimi sayesinde Çin'in nüfusu 100 milyona ulaşarak iki katında büyüdü. Tang Hanedanı'nda Budizmin çoğalmasına tepki olarak Song Hanedanı ayrıca Konfüçyüsçülüğün yeniden canlandırılmasına şahit oldu; peyzaj sanatı ve porselenin yeni olgunluk ve karmaşıklık seviyelerine ulaşmasıyla sanat ve felsefede de önemli gelişmeler yer aldı. Ancak Song ordusunun askeri zayıflığı, Curçen Kin Hanedanı tarafından gözlemlendi.

1127'de İmparator Huizong ve başkent Bianjing, Jin-Song Savaşları sırasında ele geçirildi. Geri kalan Songlar güney Çin'e çekildi.

Yuan

Çin'in ilk imparatoru Çin Şi Huang, Savaşan Devletlerin duvarlarını birleştirerek Çin Seddi'ni oluşturmasıyla ünlüdür. Mevcut yapının çoğu Ming hanedanlığına kadar uzanır.

13. yüzyılda Çin, Moğollar tarafından fethedildi. 1271'de Moğol hanı Kubilay Han, Yuan Hanedanı'nı kurdu; Yuanlar, 1279'da Song Hanedanı'nın son kalıntılarını fethetti. Moğollar tarafından ele geçirilmesinden önce Song Çini'in nüfusu 120 milyon vatandaştan oluştu; 1300'deki nüfus sayımına göreyse bu sayı 60 milyona düştü. Zhu Yuanzhang isimli bir köylü, 1368'de Yuan Hanedanı'nı devirdi, sonra Ming Hanedanı'nı kurup kendini Hongwu İmparatoru olarak atadı. Ming Hanedanı idaresinde Çin, yine bir altın çağı yaşadı; Dünya'nın en güçlü donanmalarından birini ve zengin ve müreffeh bir ekonomi kurdu; üstelik sanat ve kültür aleminde büyük gelişimler yer aldı. Bu dönem sırasında Zheng He, dünyanın çeşitli yerlerinde, Afrika'ya kadar ulaşan hazine seferleri yürüttü.

Ming

Ming Hanedanı'nın ilk yıllarında Çin'in başkenti Nankin'den Pekin'e alındı. Kapitalizmin ilk tomurcuklarının dikilmesiyle Wang Yangming gibi filozoflar, bireycilik ve dört mesleğin eşitliği gibi kavramlarla Neokonfüçyüsçülüğü eleştirel şekilde daha fazla geliştirdi. Alim-memur tabakası, vergi boykotu hareketleri kapsamında sanayi ve ticaretten destekleyici bir kuvvet oluşturdu; bu dönem boyunca yer alan kıtlıkların yanı sıra hem Japonya'nın Kore'ye ele geçirmesi (1592-98) hem de Mançu işgallerine karşı savunma zorunluluğuyla beraber bunlar, tükenmiş bir hazineye yol verdi.

1644'te Pekin, Li Zicheng önderliğindeki köylü isyancı güçlerden oluşan bir koalisyon tarafından fethedildi. Şehrin düşüşüyle Chongzhen İmparatoru intihar etti. O dönemde Ming Hanedanı generali Wu Sangui ile ittifakta bulunan Mançu Çing Hanedanı, Li'nin kurduğu kısa ömürlü Shun Hanedanı'nı devirdi, sonra da Çing Hanedanı'nın yeni başkenti olarak atanan Pekin şehri üzerindeki kontrolü ele geçirdi.

Hanedan yönetiminin sonu

Taiping Ayaklanması (1850–1864)'nın 19. yüzyıl tasviri.

Çing

Çing'in Ming'i fethi ve imparatorluğun genişlemesi

1644'ten 1912'ye kadar süren Çing Hanedanı, Çin'in en son imparatorluk hanedanlığıydı. Ming'in fethi (1618–1683) 25 milyon insanın hayatına mal oldu, Çin ekonomisi de büyük ölçüde küçüldü.

Güney Ming'in sonunun ardından Çungar Hanlığı'nın fethiyle Moğolistan, Tibet ve Şincan da imparatorluğun topraklarına eklendi. Çing karşıtlığına karşı sıkı önlem olarak tarıma değer veren ve ticareti kısıtlayan bir politikanın uygulanmasıyla merkezi otokrasi güçlendirildi; ayrıca "Haijin" ("deniz yasağı") ve Edebi Engizisyon'la temsil edilen ideolojik kontrollar da uygulandı; bunlar, sosyal ve teknolojik durgunluğa neden oldu.

19. yüzyılın ortasında Çing Hanedanı, Britanya ve Fransa ile girilen Afyon Savaşları'nda Batı emperyalizmine maruz kaldı. Çin, Eşitsiz Antlaşmaların ilki olan 1842 Nanking Antlaşması çerçevesinde tazminat ödemeye, antlaşma limanlarını açmaya, yabancı uyruklu bireylere dış dokunulmazlık vermeye ve Hong Kong'u Britanya'ya devretmeye zorunda kaldı. Birinci Çin-Japon Savaşı'ysa (1894–95) Çing Çini'nin Kore Yarımadası üzerindeki etkisini kaybetmesiyle ve Tayvan'ın Japonya'ya devredilmesiyle sonuçlandı.

Sekiz Devlet İttifakı; yabancı karşıtı Boxer'ları ve bunların Çing destekleyicilerini yenmek amacıyla Çin'i ele geçirdi.

Özellikle 1850'lerda ve 1860'larda güney Çin'i harap eden başarısız Taiping Ayaklanması'yla ve kuzeybatıdaki Dungan İsyanı (1862–77)'yla Çing Hanedanı, on milyonlarca insanın öldüğü iç huzursuzluklar yaşamayı başladı. 1860'lardaki Kendini Güçlendirme Hareketi, ilk başta başarılı olsa da, 1880'ler ve 1890'larda bir dizi askeri yenilgiden dolayı birçok aksiliğe uğradı.

19. yüzyılda büyük Çin diasporası başladı. Dış göçün oluşturduğu nüfus kayıplarına ek olarak çeşitli çatışmalar ve afetlerden dolayı Çin nüfusu büyük oranda düştü; ör. 9 ile 13 milyon arasında kişinin öldüğü 1876–79 Kuzey Çin Kıtlığı.

1898'de Guangxu İmparatoru, modern bir meşrutî monarşinin kurulması yönünde bir reform planı tasarladı. Bu planlar ancak İmparatoriçe Cixi tarafından engellendi. 1899–1901'deki talihsiz yabancı karşıtı Boxer Ayaklanması, Hanedan'ı daha fazla zayıflaştırdı.

Cixi'nin reform programına destek vermesine rağmen 1911–1912 Xinhai Devrimi, Çing Hanedanı'nın sonunu getirdi ve Çin Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sonuçlandı.

Çin Cumhuriyeti (1912–1949)

Ana madde: Çin Cumhuriyeti (1912-1949)

Sağda, modern Çin'in atası Sun Yat-sen. Solda sonradan Çin Cumhuriyeti Devlet Başkanı olarak atanan Çan Kay Şek.

Çan Kay Şek'le Mao Zedong; 1946'da II. Dünya Savaşı'ndan sonra birbirine kadeh kaldırırken.

1 Ocak 1912 tarihinde Çin Cumhuriyeti kuruldu, Kuomintang (KMT veya Milliyetçi Parti)'dan Sun Yat-sen de geçici devlet başkanı olarak atandı. Ancak başkanlık sonradan eski Çing Generali Yuan Shikai'ye verildi ve bu 1915'te kendisini Çin İmparatoru ilan etti. Toplum tarafından yaygın kınama görmenin yanı sıra kendi Beiyang Ordusu'ndan karşıtlıkla karşı karşıya gelince görevden çekilip cumhuriyeti yeniden kurmak zorunda kaldı.

Yuan Shikai'nın 1916'daki ölümünün ardından Çin politik olarak parçalanmıştı. Pekin'deki hükûmeti uluslararası olarak tanınsa da neredeyse güçsüzdü, zira kendi topraklarının çoğu bölgesel savaş ağalarının hakimiyetindeydi.

1920'lerin sonlarında Kuomintang, o zamanlar Çin Cumhuriyeti Harp Akademisi müdürü olan Çan Kay Şek önderliği altında "Kuzey Seferi" olarak bilinen bir dizi askeri ve politik manevra vasıtasıyla ülkeyi kendi kontrolü altında birleştirmeyi başardı. Kuomintang, ülke başkentini Nankin yaptı; ayrıca Sun Yat-sen'in Çin'i modern, demokratik bir devlete dönüştürmeye yönelik San-min programında özetlenen orta düzey siyasi kalkınma aşaması olarak "siyasi vesayet"i uyguladı.

Çin'deki siyasi bölünmeler; 1927'den beri Kuomintang'ın Komünist Halk Kurtuluş Ordusu'yla (HKO) çatıştığı Çin İç Savaşı'nda Çan Kay Şek'in mücadelelerini zorlaştırdı. Kuomintang, özellikle HKO'nun Uzun Yürüyüşünde geri çekilmesiyle İç Savaş'a başta başarılı şekilde devam etti. Ancak Japonya'nın saldırılarından ve 1936 Xi'an Olayı'ndan dolayı Çan Kay Şek, Japon İmparatorluğu'yla yüzleşmek zorunda kaldı.

II. Dünya Savaşı'nın savaş alanlarından birini oluşturan İkinci Çin-Japon Savaşı (1937-1945) kapsamında Kuomintang, HKO ile tedirgin bir ittifak yapmaya mecbur kaldı. Japon güçleri, sivillere karşı çok sayıda savaş zulmü işledi ve 20 milyona kadar sivil Çinli öldü. Kaldı ki Nankin şehrinde Japon işgalinde 200.000 Çinlinin katledildiği tahmin edilmektedir. Savaş boyunca Çin; Britanya, ABD ve Sovyetler Birliği'yle beraber ortak vesayette ("güçlülerin vesayeti") bulundu ve bunlar, Birleşmiş Milletler Beyannamesi'nde "Dört Büyük" unvanıyla tanındılar. Çin, üç diğer büyük güçle beraber II. Dünya Savaşı'nda Müttefik Devletler'indendi ve Savaş'ın ana galiplerinden biri sayılır.

1945'te Japonya'nın teslim olmasının ardından Pescadores Adaları dahil olmak üzere Tayvan, Çin yönetimine geri devredildi.

Çin savaştan zaferle çıktı ancak savaştan harap olmuş ve mali olarak tükenmişti. Kuomintang ile Komünistler arasındaki devam eden güvensizlik iç savaşın yeniden başlamasına yol açtı.

1947'de anayasal yönetim kuruldu, ancak devam eden huzursuzluklar nedeniyle Çin Cumhuriyeti Anayasası'nın birçok kanuni hükmü Çin anakarasında hiçbir zaman yürürlüğe girmedi. Daha sonra ÇKP anakara Çin'in çoğunu kontrol altına aldı ve ROC hükûmeti kıyıdan uzakta Tayvan'a çekildi.

1 Ekim 1949'da ÇKP Başkanı Mao Zedong, Pekin'deki Tiananmen Meydanı'nda Çin Halk Cumhuriyeti'ni resmen ilan etti.

Çin Halk Cumhuriyeti (1949–günümüz)

Ana madde: Çin Halk Cumhuriyeti tarihi

Çin İç Savaşı kapsamındaki esas çatışmalar 1949'da bitti. Çin Komünist Partisi, Çin anakarasının çoğunda egemenlik kazanırken Kuomintang'ın Anakara'dan geri çekilmesiyle bir tek Tayvan, Hainan ve bunların etrafındaki adalar, Çin Cumhuriyeti'nin yönetimi altında kaldı. 21 Eylül 1949 tarihinde Komünist Parti Genel Sekreteri Mao Zedong, Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ilan etti. Bunun ardından 1 Ekim'de Tiananmen Meydanı'nda kitlesel bir kutlama yer aldı; 1 Ekim böylece yeni ülkenin ilk Milli Günü olarak kabul edildi.

1950'de Halk Kurtuluş Ordusu, Hainan'ı Çin Cumhuriyeti'nden almayı ve Tibet'i kendi topraklarına dahil etmeyi başardı. Buna rağmen, 1950'ler boyunca geride kalmış Kuomintang kuvvetleri Batı Çin'de isyan yürüttü. ABD kaynaklarında Çin HC'nin kuruluşu, o dönemdeki ABD devlet politika belgelerinde yansıtıldığı gibi sıkça "Çin'in kaybı" olarak nitelendirilir. Chomsky gibi düşünürler, bunun McCarthyciliğin başlangıcı olduğunu ileri sürer.

Rejim, 1 ile 2 milyon arasında özel mülk sahibinin idam edilmesine sebep olan toprak reformuyla köylü sınıfta popülerliğini pekiştirdi. Onun liderliği altında Çin, bağımsız bir sanayi sistemini ve kendi nükleer silahlarını geliştirdi. Çin nüfusu 550 milyondan 900 milyondan fazlaya yükselerek neredeyse iki katına çıktı. Buna rağmen, büyük ölçekli ekonomik ve sosyal reform projesi olarak öngörülen Büyük İleri Atılım, 1958 - 1961 arasında çoğunun sebebi açlıktan ölme olan 45 milyon civarında insan hayatı kaybıyla sonuçlandı.

1966'da Mao, ittifaklarıyla beraber 1976'daki kendi ölümüne kadar süren on yıllık siyasi suçlama ve toplumsal karışıklığa patlak veren Kültür Devrimi'ni başlattı. Ekim 1971'de Çin HC, Çin Cumhuriyeti'nin Birleşmiş Milletler'deki yerini aldı; üstelik Çin Cumhuriyeti'nin Güvenlik Konseyi'ndeki yerini alıp daimi Güvenlik Konseyi üyesi oldu.

Mao'nun ölümünden kısa süre sonra Dörtlü Çete tutuklanıp Kültür Devrimi'nin aşırılıklarından sorumlu tutuldu.

1978'de Deng Şiaoping iktidara geldi ve köklü ekonomik reformları başlattı. Komünist Parti, vatandaşların kişisel hayatları üzerindeki hükûmet kontrolünü gevşetti. Komünlerse özel arazi kiralamanın lehine kademeli olarak yürürlükten kaldırıldı. Bu, Çin'in planlı ekonomiden pazarı giderek açılan bir ortama doğru geçişini işaret etti.

Çin, güncel anayasasını 4 Aralık 1982 tarihinde kabul etti. 1989'da Tiananmen Meydanı'nda düzenlenen öğrenci protestolarına karşı uygulanan şiddetli müdahaleler, Dünya'nın çeşitli ülkelerinden Çin hükûmetine yönelik kınama ve yaptırımlara yol açtı.

1990'larda Jiang Zemin, Li Peng ve Zhu Rongji ülkeye önderlik etti. Onların yönetimi altında Çin'in ekonomik performansı, tahminen 150 milyon köylünün yoksulluktan çıkmasını ve %11,2 oranında yıllık ortalama gayri safi yurt içi hasıla artışının sürdürülmesini sağladı.

Ülke 2001'de resmen Dünya Ticaret Örgütü üyesi oldu ve 2000'lerde Hu Cintao ile Vın Ciabao önderliği altında yüksek ekonomik büyüme oranını devam ettirmeyi başardı. Ancak bu hızlı büyüme ancak ülke doğal kaynaklarını ve çevresini de ciddi şekilde etkiledi ve büyük oranda sosyal yer değiştirmeye neden oldu. 2000'lerin sonlarında ekonomik krize rağmen yaşam standartları hızlı şekilde artmaya devam etti ama merkezi politik denetim sıkı kaldı.

2012 için planlanan on yıllık Komünist Parti liderliği değişimi hazırlıkları, hizipler arası anlaşmazlıklar ve siyasi skandallarla işaretlendi. Çin'in Kasım 2012'deki 18. Çin Komünist Partisi Ulusal Kongresinde Şi Cinping, Hu Cintao yerine Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri olarak atandı. Şi'nin yönetiminde Çin hükûmeti, yapısal istikrarsızlıklara ve yavaşlayan büyümeye maruz kalan ekonomiyi reform etmeye yönelik büyük ölçekli girişimlerde bulunmaya başladı. Şi-Li Yönetimi üstelik tek çocuk politikasına ve cezaevi sistemine ilişkin köklü reformları ilan etti.

Coğrafya

Ana madde: Çin coğrafyası

Çin'in topoğrafyasını gösteren kompozit uydu resmi

Guangksi'deki Longsheng Pirinç Terası

Guangksi'deki Li Nehri

Çin'in Köppen iklim türleri.

Çin, kuzeydeki kurak Gobi ve Taklamakan çölleri ile nemli güneydeki subtropikal ormanlar arasında değişen geniş ve çeşitli bir yeryüzüne sahiptir.

Himalaya, Karakurum, Pamir ve Tanrı dağ sıraları Çin'i, Güney ve Orta Asya'nın birçok yerinden ayırır.

Dünya'daki en büyük üçüncü ve altıncı nehirleri olan Yangtze (3.) ve Sarı (6.) nehirleri; Tibet Platosu'ndan yoğun nüfuslu doğu kıyısına kadar akar.

Çin'in Büyük Okyanus ile kıyı şeridi 14.500 kilometre uzunluktadır ve Bohai, Sarı, Doğu Çin ve Güney Çin denizleri tarafından çevrelenir.

Cilalı Taş Devri'nden beri Doğu ile Batı arası iletişim arteri olarak işlev göstermiş ve İpek Yolu'na ait kara yolunun temelini oluşturan Avrasya stepleri, Çin'i Kazakistan sınırına bağlayan toprakları oluşturur.

Çin Halk Cumhuriyeti, kara alanı açısından Rusya'dan sonra Dünya'nın en büyük ikinci ülkesidir. Toplam alan açısındansa "toplam alan"ın tanımına göre ya Rusya'yla Kanada'dan sonra en büyük üçüncü ya da bunlar ile Amerika Birleşik Devletleri'nden sonra en büyük dördüncü ülkedir. Çin'in toplam alanı genellikle 9.600.000 km² civarı olarak verilir. Spesifik yüzölçümü sayılarıysa 9.572.900 km² (Encyclopædia Britannica), 9.596.961 km² (BM Yıllık Demografik Raporu) ile 9.596.961 km² (CIA World Factbook) arasında birbirinden farklıdır.

Çin'in kara sınırı; 22.117 km uzunluğuyla Yalu Nehri ağzından Tonkin Körfezi'ne kadar uzanarak Dünya'nın en uzun toplam kara sınırını oluşturur. Çin; 14 farklı ülkeyle sınır paylaşıp aynı sayıda ülkeyle sınır paylaşan Rusya haricinde Dünya çapında en çok sayıda yabancı ülkeyle sınırı olan ülkedir. Çin, Doğu Asya'nın büyük kısmını kapsar ve sınırlarını Güneydoğu Asya'da Vietnam, Laos ve Myanmar (Birmanya); Güney Asya'da Hindistan, Bhutan, Nepal, Afganistan ve Pakistan; Orta Asya'da Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan; İç ve Kuzeydoğu Asya'da Rusya, Moğolistan ve Kuzey Kore ile paylaşır. Üstelik Çin'in Güney Kore, Japonya, Vietnam ve Filipinler ile deniz sınırı vardır.

Çin toprakları, 18° ile 54° K enlemleri ve 73° ile 135° D boylamları arasındadır.

Çin'in karaları büyük oranda farklılıdır. Doğudaki Sarıdeniz ve Doğu Çin Denizi kıyılarında geniş ve yoğun nüfuslu alüvyonlu ovalar; kuzeydeki İç Moğolistan platosunun kenarlarındaysa büyük alanlar kapsayan çayırlar vardır. Güney Çin'de tepeler ve alçak dağ sıraları hakimken, merkez-doğuda ise Çin'in iki büyük nehrini oluşturan Sarı Nehir ile Yangtze Nehri'ne ait deltaları vardır. Xi, Mekong, Brahmaputra ve Amur; Çin'in içinden geçen diğer önemli nehirlerdir.

Batıda başta Himalaya Dağları olmak üzere büyük sıradağlar vardır. Taklamakan ve Gobi gibi kuzeydeki daha kurak yeryüzü şekillerinin arasında yüksek yaylalar bulunur. Dünya'nın en yüksek noktası olan Everest Dağı (8.848m), Çin-Nepal sınırındadır. Çin'in en alçak noktası ve Dünya'nın en alçak üçüncü noktasıysa Turfan Havzası'ndaki Ayding Gölü'nün tamamen kurumuş göl yatağıdır (-154m).

İklim

Çin anakarası için Köppen-Geiger iklim sınıflandırması haritası.

Çin iklimi esasen kuru mevsimlerden ve nemli musonlardan oluşur; bu, kış ve yaz arasında belirgin sıcaklık farklılıklarına yol açar.

Kışın yüksek enlemli alanlardan esen kuzey rüzgârları soğuk ve kuru; yazın daha alçak enlemlerdeki kıyısal alanlardan esen güney rüzgârlarıysa ılık ve nemlidir. Ülkenin karmaşık topoğrafyası nedeniyle Çin'deki iklim bölgeden bölgeye farklıdır.

Başta Gobi Çölü olmak üzere çöllerin giderek daha çok artışı, Çin'deki başlıca çevre sorunlarından biridir. 1970'lerden beri dikilen bariyer ağaç hatlarının kum fırtınalarının sayısını düşürmüş olmasına rağmen, uzun süreli kuraklıklar ve zararlı tarım uygulamaları, kuzey Çin'in her ilkbahar toz fırtınalarına maruz kalmasına sebep olmuştur. Bu fırtınalar; Kore ve Japonya dahil olmak üzere Doğu Asya'nın diğer bölgelerine de yayılır. 2007'de Çin'in çevre gözlemcisi olan Çevre Koruma Bakanlığı, Çin'in her sene 4.000 km²'lik bir alanı çölleşmeye kaybettiğini belirtti.

Su kalitesi, erozyon ve kirlilik kontrolü, Çin'in diğer ülkelerle bulunduğu ilişkilerinde önemli sorunlar oluşturur. Himalaya Dağları'ndaki buzulların erimesi, yüz milyonlarca insan için su sıkıntılarına yol açabilir.

Siçuan-Jiuzhaigou Vadisi'ndeki Beş Çiçek Denizi

Kansu-Dunhuang'da Gobi Çölü'ndeki Hilal Gölü

Guizhou-Chishui'de dik kırmızı kumtaşı uçurumu

Sincan-Taşkurgan'daki Kunlun Dağları'nın arasındaki Muzdağ Ata

Hainan-Sanya'da Güney Çin Denizi kıyısı

Heilongjiang-Hailin'de kış manzarası

Biyoçeşitlilik

Siçuan'daki Çengdu Dev Panda Yetiştiriciliği Araştırma Üssü'nde; Çin'in tehlikedeki endemik türleri arasındaki en meşhuru olan dev panda.

Çin; hem Palearktik hem de Hintmalay biyocoğrafik bölgelerinde bulunup, biyoçeşitlilik açısından dünyanın en zengin ülkelerindendir. Bir ölçüme göre, Çin'de 34.687'den fazla hayvan ve vasküler bitki türü vardır. Böylece biyoçeşitlilik açısından Brezilya ve Kolombiya'dan sonra Dünya'nın en zengin üçüncü ülkesidir. Ülke, 11 Haziran 1992 tarihinde Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi'ni imzaladı, sonra 5 Ocak 1993 tarihinde sözleşmeye taraf oldu. Daha sonra, 21 Eylül 2010'da sözleşmenin aldığı bir değişiklikle Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı'nı hazırladı.

Çin; en az 551 memeli türüne (Dünya'daki en yüksek üçüncü sayıdır), 1.221 kuş türüne (sekizinci), 424 sürüngen türüne (yedinci) ve 333 iki yaşamlı türüne (yedinci) ev sahipliği yapar. Dünya'daki tropik bölgelerin haricinde Çin, her kategoride en fazla biyolojik çeşitlilik gösteren ülkedir.

Çin'deki yaban hayatı, kendi yaşam alanını Dünya'nın en büyük homo sapiens nüfusuyla paylaşmakta ve bunlardan büyük oranda basınç görmektedir. Ağırlıklı olarak yaşam alanı tahribatı, çevre kirliliği ve yiyecek, kürk veya geleneksel Çin tıbbı malzemeleri için kaçak avcılık gibi insan faaliyetleri nedeniyle Çin'de en az 840 hayvan türü tehdit altında olup savunmasız veya yerel olarak yok olma tehlikesi altındadır. Nesli tükenmek üzere olan yaban hayatı yasayla korunmaktadır ve 2005 itibarıyla 149,95 milyon hektarlık bir toplam alan veya Çin'in toplam kara alanının %15'ini kapsayan 2.349 doğa rezervi vardır.

Çin'de 32.000'den fazla vasküler bitki türü ve çeşitli orman türleri vardır. Soğuk, iğne yapraklı ormanlar, ülkenin kuzeyinde egemen olup, sığın ve Asya kara ayısı gibi hayvan türlerini desteklemenin yanı sıra 120'den fazla kuş türünü destekler.

Nemli iğne yapraklı ormanların alt kısmında bambu çalılıklarını bulunabilir. Ardıç ve porsuğun var olduğu daha yüksek rakımlı alanlardaysa bambunun yerine ormangülü bulunabilir. Merkez ve güney Çin'de egemen olan subtropikal ormanlar, 146.000'e kadar flora türünü destekler.

Tropikal ve mevsimsel yağmur ormanları Yünnan ve Hainan Adası ile sınırlı olsa da, Çin'deki tüm hayvan ve bitki türlerinin dörtte birini barındırırlar. Çin'de 10.000'den fazla kayıtlı mantar türü bulunmaktadır.

Çevre sorunları

Ayrıca bakınız: Çin'de enerji

Üç Boğaz Barajı dünyanın en büyük hidroelektrik barajıdır.

Şincan'da rüzgâr türbinleri.

Son onyıllarda Çin, ciddi oranda çevre bozukluğu ve kirliliğine maruz kalmıştır. 1979 Çevresel Koruma Kanunu çerçevesindeki düzenlemeler sıkı olsa da, bunlar oldukça zayıf şekilde uygulanmaktadır, zira ekonomik büyümenin lehine bunlar sürekli yerel topluluklar ve hükûmet memurları tarafından göz ardı edilmektedir.

Çin, Hindistan'dan sonra hava kirliliği nedeniyle en yüksek ölüm oranına sahip ikinci ülkedir. Çevresel hava kirliliğine maruz kalmanın neden olduğu yaklaşık 1 milyon ölüm vardır. Çin, dünyanın en yüksek CO₂ yayan ülkesi olmasına rağmen, yalnızca 8 ton kişi başına düşen CO₂ miktarı ile, Amerika Birleşik Devletleri (16,1), Avustralya (16,8) ve Güney Kore (13,6) gibi gelişmiş ülkelerden çok daha düşüktür.

Çin'in sera gazı emisyonları dünyadaki en büyük emisyondur. Ülkede önemli su kirliliği sorunları vardır. 2022'de Ekoloji ve Çevre Bakanlığı tarafından Çin'in ulusal yüzey suyunun yalnızca %87,9'u insan tüketimine uygun olarak sınıflandırıldı.

Çin, kirliliğin azaltılmasına öncelik vererek 2010'larda hava kirliliğinde önemli bir azalma sağladı. 2020 yılında Çin hükûmeti, Paris Anlaşması uyarınca ülkenin 2030'dan önce en yüksek emisyon seviyelerine ulaşma ve 2060 yılına kadar karbon nötrlüğü sağlama hedefini duyurdu. İklim Eylem Takipçisi'ne göre bu "İklim Eylem Takipçisi tarafından şimdiye kadar tahmin edilen en büyük tek düşüş" olup küresel sıcaklıkta beklenen artışı 0,2-0,3 derece azaltacaktır.

Bunlara rağmen Çin, dünyaki yenilenebilir enerji ve ticarileştirilmesinin en önde gelen yatırımcısıdır; sadece 2011'de yenilenebilir enerjiye 52 milyon Amerikan doları değerinde yatırım yapıldı. Yenilenebilir enerji teknolojilerinin önemli bir üreticisidir ve yerel ölçekli yenilenebilir enerji projelerine büyük yaptırımlar yapmaktadır. 2015'te Çin'deki enerjinin %24'ü yenilenebilir kaynaklardandı. Bu kaynakların arasındaki en yaygını hidroelektrik güç: 197 GW'lık toplam yüklenmiş kapasiteyle Çin, Dünya'nın en büyük hidroelektrik güç üreticisidir. Çin ayrıca Dünya'nın en büyük yüklenmiş fotovoltaik güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi sistemlerine sahiptir.

2011'de Çin hükûmeti, on yıllık bir süre zarfında su altyapısına ve desalinasyon projelerine dört trilyon yuan (619 milyar ABD$) değerinde yatırım yapma ve 2020'ye kadar bir taşkın önleme ve kuraklık önleme sistemin inşaatını tamamlamama planlarını açıkladı. 2013'te Çin, özellikle ülkenin kuzeyinde 277 milyar ABD$ değerinde bir hava kirliliği azaltma girişimi başlattı.

Siyaset

Ana madde: Çin'de siyaset

Tiananmen'de Mao Zedong portresi.

Şi Cinping Genel Sekreter ve Devlet Başkanı	Li Çiang Başbakan

Çin anayasasına göre Çin Halk Cumhuriyeti; "işçi sınıfının önderliği altında ve işçiler ile köylüler arasındaki ittifaka dayalı halkın demokratik diktatörlüğü altında sosyalist bir devlettir;" devlet organlarıysa "demokratik merkeziyetçiliğin prensiplerini uygular." Çin HC komünizmi açık şekilde destekleyen Dünyadaki sosyalist devletlerden biridir. Başta İnternet'e özgür erişim, basın özgürlüğü, toplantı ve gösteri özgürlüğü, çocuk sahibi olma hakkı, sosyal örgütlerin serbest oluşumu ve din özgürlüğü olmak üzere birçok alanda ağır kısıtlamaların mevcut olmasıyla beraber Çin hükûmeti, kimi zaman komünist ve sosyalist, kimi zaman da otoriter ve korporatist olarak nitelendirilmiştir. Mevcut siyasi, ideolojik ve ekonomik sistemleri; Çin'in liderleri tarafından "halkın demokratik diktatörlüğü", "Çin değerleri ile sosyalizm" (yani Marksizm'in Çin şartlarına uyarlanması) ve "sosyalist piyasa ekonomisi" olarak tanımlanmıştır.

Çin Komünist Partisi

Ana madde: Çin Komünist Partisi

Tiananmen Meydanı'nda Çin Komünist Partisi'nin 90. yıldönümünü kutlayan bir işaret.

Çin Komünist Partisi, Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurucu ve iktidardaki siyasi partisidir.

Çin anayasası; ülkenin "Çin Komünist Partisi (ÇKP) liderliği altında" yönetildiğini belirtir.

Çin, de facto olarak tek partili rejim olduğu için Genel Sekreter (parti lideri), devlet ve hükûmet üzerindeki nihai güce sahip olup ulu lider olarak işlev yapar.

Seçim sistemi piramit şeklindedir. Yerel Halk kongreleri doğrudan seçilir; Halk kongrelerinin Ulusal Halk Kongresi (UHK)'ne kadar daha yüksek seviyeleriyse, hemen alttaki seviyedeki Halk Kongresi üyeleri tarafından dolaylı olarak seçilir. Mevcut siyasi sistem ademi merkezlidir ve eyalet ve eyalet-altı seviyelerindeki liderler büyük oranda özerktir. Sekiz diğer siyasi partinin UHK'da ve Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı (ÇHSDK)'nda temsilcileri vardır.

Çin, Leninist "demokratik merkeziyetçilik" prensibini desteklemektedir, ancak Ulusal Halk Kongreleri sözde bir "süper noter" organı olmakla eleştirilmiştir.

ÇKP tüzüğüne göre en yüksek organı her beş yılda bir düzenlenen Ulusal Kongre'dir.

Ulusal Kongre, Merkez Komite'yi seçer; o da daha sonra partinin Politbüro'sunu, Politbüro Daimi Komitesi'ni ve ülkenin en üst düzey liderliği olan genel sekreteri (parti lideri) seçer. Genel sekreter, devlet ve hükûmet üzerinde nihai güç ve yetkiye sahiptir ve gayri resmi ulu lider olarak hizmet eder.

Mevcut genel sekreter, 15 Kasım 2012'de göreve başlayan Xi Jinping'dir. Yerel düzeyde, bir alt bölümün ÇKP komitesinin sekreteri yerel yönetim düzeyini geride bırakır; Bir il bölümünün ÇKP komite sekreteri valiyi geride bırakırken, bir şehrin ÇKP komite sekreteri belediye başkanını geride bırakır. ÇKP resmi olarak Çin koşullarına uyarlanmış Marksizm tarafından yönlendirilmektedir.

Hükûmet

Ana madde: Çin hükûmeti

Pekin'de Ulusal Halk Kongresi'nin toplandığı Büyük Halk Salonu.

Çin Devlet Başkanı, devletin itibarı başı olup Ulusal Halk Kongresi uyarınca törensel figüran olarak görev yapar. Çin Başbakanı, hükûmet başkanı olup dört başbakan yardımcısından ve hem bakanlıkların hem de komisyonların başkanlarından oluşan Devlet Konseyi'ne başkanlık etmektedir. Halen devlet başkanı; aynı zamanda Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri ve Merkezi Askeri Komisyonu Başkanı olarak görev yapan Şi Cinping'dir; Şi böylece Çin'in ulu lideridir. Şu anki başbakansa; aynı zamanda Çin'in de facto üst düzey karar verme organını oluşturan Çin Komünist Partisi Politbüro Yürütme Komitesi'nin üst düzey bir üyesi olan Li Çiang'dır.

Köy ve kasaba seviyesinde açık, çekişmeli seçimlerin düzenlenmesiyle siyasi liberalleşmeye doğru bazı adımlar atılmıştır. Parti ancak fiilen hükûmet görevlendirmeleri üzerindeki yetkiye sahiptir: etkili bir muhalefet var olmaksızın ÇKP çoğunlukla varsayılan olarak kazanır. Zenginlerle fakirler arasında büyüyen uçurum ve hükûmet yolsuzluğu, Çin'deki ana siyasi kaygıların arasındadır. Buna rağmen, hükûmet ve hükûmetin devlet yönetimi için kamu destek seviyesi yüksektir; 2011'de yapılan bir ankete göre Çin vatandaşlarının %80-95'i, merkezi hükûmetle memnun olduklarını ifade ettiler.

İdari yapılanma

Ana maddeler: Çin'in idari bölümleri, Hong Kong'un semtleri ve Makao'nun bucakları

Çin Halk Cumhuriyeti, 22 eyalete; her biri bir azınlık grubuna atanmış beş özerk bölgeye; dört doğrudan yönetilen şehire; ve büyük oranda siyasi özerkliğe sahip iki Özel İdari Bölge (ÖİB)'ye bölünür. Hong Kong ve Makao ÖİB'leri haricinde tüm bu bölümler, kolektif olarak "Çin anakarası" olarak bilinir. Çin anakarasının idari bölümleri, altı farklı bölgeye gruplanabilir: Kuzey Çin, Kuzeydoğu Çin, Doğu Çin, Güney Merkez Çin, Güneybatı Çin ve Kuzeybatı Çin.

Çin, Tayvan'ı 23. eyaleti olarak varsaymaktadır; Tayvan ancak Çin Halk Cumhuriyeti'nin toprak taleplerini reddeden Çin Cumhuriyeti'nin yönetimi altındadır. Tüm Çin Halk Cumhuriyeti toprakları üzerinde talepte bulunan Çin Cumhuriyeti, Çin HC'ndeki idari bölünmelerinin hiçbirini tanımamaktadır.

Dış ilişkiler

Ana madde: Çin'in dış ilişkileri

Çin lideri Şi Cinping, Avustralya'daki 2014 G20 Brisbane zirvesinde diğer BRICS liderleriyle el tutuşurken.

Çin'in diplomatik ilişkileri.

ÇHC'nin 175 ülkeyle diplomatik ilişkisi var ve 162 ülkede elçilik işletmektedir. Ülkenin meşruiyeti, Çin Cumhuriyeti ve bazı diğer ülkeler tarafından reddedilmektedir; böylece sınırlı şekilde tanınan devletlerin arasındaki en büyüğü ve en yüksek nüfusa sahip olanıdır. 1971'de ÇHC, Çin'in tek temsilci devleti olarak hem Birleşmiş Milletler'de hem de Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinin biri olarak Çin Cumhuriyeti'nin yerini aldı. Çin ayrıca Bağlantısızlar Hareketi'nin eski üyesi ve lideriydi ve kendini hala gelişmekte olan ülkelerin bir temsilcisi olduğunu varsaymaktadır. Çin; Brezilya, Rusya, Hindistan ve Güney Afrika'yla beraber yükselen büyük ekonomilerin grubu BRICS'in bir üyesidir ve Nisan 2011'de Hainan-Sanya'da grubun üçüncü resmî zirvesine ev sahipliği yaptı.

Tek Çin politikasının kendi yorumlamasına göre Pekin, diğer ülkelerle diplomatik ilişki kurmanın ön koşulu olarak o ülkenin ÇHC'nin Tayvan üzerindeki toprak talebini tanımasını ve Çin Cumhuriyeti hükûmetiyle resmî bağlarını kesmesini beklemektedir. Özellikle silah satışı konusunda yabancı ülkeler Tayvan'a yönelik diplomatik jestte bulununca Çinli memurlar birçok zaman buna karşı itiraz etmiştir.

Araştırmacılara göre Çin'in mevcut dış politikasının birçok unsuru, Başbakan Zhou Enlai'nin geliştirdiği Barışçıl Birlikte Varolmanın Beş İlkesi'ne dayanmaktadır; ayrıca ideolojik farklılıklara rağmen devletler arası ilişkilerin sürdürülmesini savunan "tekdüzeliksiz uyum" kavramıyla şekillendirilir. Bu politika; Çin'in Zimbabve, Kuzey Kore ve İran gibi Batı devletlerinin tehlikeli ya da baskılayıcı olarak algıladığı devletleri desteklemesine yol vermiş olabilir. Çin'in Rusya'yla yakın ekonomik ve askeri ilişkileri var, ve her iki ülke BM Güvenlik Konseyi'nde sıklıkla birbiriyle aynı şekilde oy vermektedir.

Şi Cinping, 14 Şubat 2012 tarihinde ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton ve ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden ile buluşurken.

Ticari ilişkiler

Son on yıllarda Çin, kendi Asya-Pasifik komşularıyla serbest ticaret bölgeleri ve güvenlik paktlarının kurulması yönünde çağrılarda bulunmasında giderek daha büyük bir rol oynamıştır. Çin, 11 Aralık 2001 tarihinde Dünya Ticaret Örgütü üyesi oldu. 2004'te, bölgesel güvenlik sorunlarına ilişkin bir forum olarak yepyeni Doğu Asya Zirvesi (DAZ) çerçevesinin kuruluşunu önerdi. ASEAN Artı Üç, Hindistan, Avustralya ve Yeni Zelanda'nın dahil olduğu DAZ, açılış zirvesini 2005'te düzenledi. Çin ayrıca Rusya ve Orta Asya cumhuriyetleriyle beraber Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ)'nün kurucu üyelerinden biridir.

2000'de Amerika Birleşik Devletleri Kongresi; Çin'le "kalıcı normal ticari ilişkiler" ("permanent normal trade relations")in kurulmasını kabul edip, Çin ihracatının çoğu diğer ülkelerden gelen mallarla aynı düşük tariflerle ülkeye girmesine izin verdi. Çin'in en önemli ihracat pazarı olan ABD'yle büyük oranda ticaret fazlası vardır. 2010'ların başlarında Amerikalı siyasetçiler, Çin yuanı değerinin oldukça düşük olması nedeniyle Çin'in haksız ticaret avantajına sahip olduğunu savundular. Son on yıllarda Çin, ticaret ve ikili işbirliği yönünde Afrika ülkeleriyle ilgilenme politikasını izlemektedir; 2012'de Çin-Afrika ticaretinin toplam değeri 160 milyar ABD$'ndan fazlaydı. Çin üstelik büyük Güney Amerika ekonomileriyle de ilişkilerini güçlendirmiştir; Brezilya'nın en büyük ticaret ortağı olmasının yanı sıra Arjantin'le de stratejik bağlar kurmuştur.

Toprak anlaşmazlıkları

Ayrıca bakınız: Çin-Tayvan anlaşmazlığı

 Çin anakarası

↓Ming'in Çing tarafından fethi

↓Xinhai Devrimi

↓Komünist Devrim

 

Ming

Çing

Çin Cumhuriyeti
   

Çin Halk Cumhuriyeti

 Tayvan

↓Zeelandia Kuşatması

↓Penghu Muharebesi

↓Şimonoseki Antlaşması

↓Japonya'nın teslim oluşu

 

Hollanda & İspanya
   

Ming
(Tungning)

Çing

Japon yönetimi

Çin Cumhuriyeti

│

1625

│

1650

│

1675

│

1700

│

1725

│

1750

│

1775

│

1800

│

1825

│

1850

│

1875

│

1900

│

1925

│

1950

│

1975

│

2000

ÇHC; ikinci Çin İç Savaşı sonrasındaki kuruluşundan beri günümüz yaygın olarak Tayvan olarak bilinen ayrı siyasi varlık olan Çin Cumhuriyeti yönetimi altındaki toprakların ÇHC'ne ait olduğunu savunup bu topraklar üzerinde toprak talebinde bulunmaktadır. Tayvan Adası'nı Tayvan Eyaleti'ne; Kinmen'le Matsu'nun Fujian Eyaleti'ne; ve Güney Çin Denizi'nde Çin Cumhuriyeti yönetimi altındaki adaların Hainan ve Guangdong eyaletlerine ait olduğunu varsaymaktadır. Tek Çin politikasının ÇHC'nin en önemli diplomatik ilkelerin arasında olmasıyla beraber Çin-Tayvan ilişkilerinin karmaşıklığı nedeniyle bu toprak talepleri oldukça tartışmalıdır.

Çin'in Tayvan haricinde diğer toprak anlaşmazlıkları da mevcuttur. 1990'lardan beri Çin, Hindistan'la bulunduğu sınır anlaşmazlığı ve Bhutan'la sınırının kesinleşmemesi dahil olmak üzere çeşitli sınır anlaşmazlıklarını çözmek için müzakerelerde bulunmuştur. Çin'in ayrıca Senkaku Adaları ve Scarborough Kum Bankı gibi Doğu ve Güney Çin Denizi'ndeki çeşitli küçük adaların hangi ülkeye ait olduğu konusunda çok uluslu anlaşmazlıkları vardır. 21 Mayıs 2014 tarihinde Şi Cinping; Şanghay'da düzenlenen bir konferansta verdiği bir konuşmada Çin'in toprak anlaşmazlıklarını barışçıl şekilde çözmeyi taahhüt etti: "Çin, toprak egemenliği ve deniz hakları ve menfaatleri üzerinde diğer ülkelerle bulunduğu anlaşmazlıklarının barışçıl çözümünün arayışına kararlıdır."

2012'de Senkaku Adaları (Çince Diaoyü) nedeniyle Japonya'yla aralarında ada krizi yaşandı.

Yükselen süper güç statüsü

Çin, düzenli olarak potansiyel yeni süper güç olarak nitelendirilir; Çin'in hızlı ekonomik ilerlemesi, büyüyen askerî gücü, çok büyük nüfusu ve uluslararası alandaki büyüyen etkisi, bazı yorumcular tarafından Çin'in 21. yüzyılda önemli bir rol oynayacağı yönünde işaretler olarak algılanmaktadır. Ancak diğer yorumcularsa, yüzyılın geçişiyle Çin'in büyümesinin ekonomik balonlar ya da demografik dengesizlikler nedeniyle yavaşlayabileceği ya da tamamen durabileceği yönünde uyarılarda bulunmaktadır. Üstelik bazı yazarlar, "süper güç" teriminin tanımını sorgulayıp, Çin'in sırf büyük ekonomiye sahip olmasının süper güç olmak için yeterli olmadığını savunur ve Çin'in ABD'nin sahip olduğu seviyede askerî güce veya kültürel etkiye sahip olmadığını ileri sürerler.

Sosyopolitik sorunlar, insan hakları ve reform

Ayrıca bakınız: Çin'de insan hakları, Hukou sistemi, Çin'de sosyal refah, Çin'de seçimler, Çin'de sansür, Çin'de feminizm ve Uygur Soykırımı

2017'de hükümet nezaretindeyken organ yetmezliğinden ölen Çinli 2010 Nobel Barış ödüllü Liu Xiaobo anısına yapılan yürüyüş

Çin, ülkede yaşayan insanların sosyal kontrolünün bir aracı olarak kameralardan, yüz tanıma yazılımlarından, sensörlerden ve kişisel teknolojinin gözetiminden oluşan devasa bir casusluk ağı kullanmaktadır. Çin demokrasi hareketi, sosyal aktivistler ve ÇKP'nin bazı üyeleri sosyal ve politik reform ihtiyacına inanmaktadır. Çin'de 1970'lerden bu yana ekonomik ve sosyal kontroller önemli ölçüde gevşetilmiş olsa da, siyasi özgürlük hala sıkı şekilde kısıtlanmaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti Anayasası, vatandaşların "temel hakları" ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü, adil yargılanma hakkı, din özgürlüğü, genel oy hakkı ve mülkiyet hakkını kapsar. Ancak uygulamada bu hükümler devletin cezai kovuşturmasına karşı önemli bir koruma sağlamamaktadır. Hükûmet politikalarına ve iktidardaki ÇKP'ye yönelik bazı eleştirilere müsamaha gösterilmesine rağmen, toplu eylemi önlemek için en başta İnternet olmak üzere siyasi konuşma ve bilgilere yönelik sansür düzenli olarak kullanılmaktadır.

Bazı yabancı hükûmetler, yabancı basın ajansları ve sivil toplum kuruluşları Çin'in insan hakları sicili'ni yargısız gözaltı, zorla kürtaj, zorla itiraf, işkence, temel hakların kısıtlanması, ve ölüm cezasının aşırı kullanımı gibi yaygın medeni hak ihlalleri iddiasıyla eleştirdiler. Hükûmet, 1989 Tiananmen Meydanı protestoları ve katliamı örneğinde olduğu gibi "sosyal istikrar" için potansiyel bir tehdit olarak gördüğü halk protestolarını ve gösterilerini bastırır.

Sincan'da Çin, Uygurlara karşı soykırım yapmakla ve bir milyondan fazla Uyguru ve diğer etnik azınlığı kamplarda alıkoymakla suçlanmaktadır.

Sınır Tanımayan Gazeteciler'in 2005'te yayımladığı Yıllık Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde Çin, 167 devletin arasında 159. sırada yer aldı; bu, Çin'de çok düşük seviyede basın özgürlüğünün mevcut olduğunu gösterir. 2014'te Çin, 180 ülkenin arasında 175. sırada yer aldı.

Köylerden şehirlere göç edenler, devlet yardımlarına erişimi kontrol eden hukou ev kayıt sistemi nedeniyle kendilerine ikinci sınıf vatandaş muamelesi edildiğini görürler. Mülkiyet hakları genellikle kötü korunmaktadır; vergi sistemiyse yoksul vatandaşları orantısız şekilde etkiler. Buna rağmen, 2000'lerden beri kırsal alanlarda uygulanan birçok vergi uygulaması ya azaltılmış ya da tamamen kaldırılmış ve köylerde yaşayanlara ek sosyal hizmetler sunulmuştur.

Tiananmen Meydanı protestolarının 20. yıldönümünde Hong Kong'da düzenlenen mum ışığı nöbeti.

Falun Gong, 1992'de ilk kez kamuya öğretildi. Falun Gong uygulayıcıları sayısının 70 milyona ulaştığı 1999'da, Falun Gong'a zulüm başladı; bu, toplu tutuklamalarla, hukukdışı gözaltına alınmalarla ve gözaltında işkence ve ölümlerin yer aldığını ileri süren raporlarla sonuçlanmıştır. Çin devleti, polis şiddeti ve din baskısı dahil olmak üzere Tibet ve Şincan'da büyük ölçekli baskıyla ve insan hakları ihlalleriyle sürekli suçlanır ör. Şincan'daki yeniden eğitim kampları.

Çin hükûmeti, geçim ve ekonomik kalkınma haklarının diğer insan hakları türleri için ön şart olduğunu ve insan hakları kavramının bir ülkenin mevcut ekonomik gelişme seviyesini dikkate alması gerektiğini savunarak yabancı eleştirilere yanıt verir. 1970'lerden beri yaşam standardının, okuryazarlık oranının ve beklenen ortalama yaşam süresinin yükseldiğini, işyeri güvenliğinin ilerlediğini ve Yangtze Nehri'nin sürekli oluşturduğu seller gibi doğal afetlerle mücadele teşebbüslerinde bulunduğunu vurgular. Demokrasiye dair yaygın muhafazakâr görüşlere rağmen bazı Çinli siyasetçiler, demokratikleşmeyi desteklediğini bildirmişlerdir. Bazı köklü reform çabaları yürütülmüştür, ör. Kasım 2013'te hükûmet, tek çocuk politikasının gevşetilmesi ve çok eleştiriye uğramış emek yoluyla yeniden eğitim programının kaldırılması yönünde planların gerçekleşeceğini ilan etti ama insan hakları grupları, bu ikinci konuda şu ana kadar yürütülen reformların çoğunlukla yüzeysel olduğunu savunmuştur. 2000'ler ve 2010'ların başı boyunca Çin hükûmeti, sosyal sorunlara pratik ve etkili çözümler sunan sivil toplum kuruluşlara giderek daha fazla hoşgörülü davrandı ama bu tür "üçüncü sektör" faaliyetler yine sıkı düzenlemelere tabidir.

Ordu

Ana madde: Çin Halk Kurtuluş Ordusu

HKO Hava Kuvvetleri'ne ait Chengdu J-20 hayalet avcı uçağı.

Merkezi Askeri Komisyonu komutasındaki Halk Kurtuluş Ordusu (HKO), 2,3 milyon aktif birlikle Dünya'daki en büyük askeri kuvvete sahiptir. HKO; Kara Kuvvetleri (HKOKK), Deniz Kuvvetleri (HKODK), Hava Kuvvetleri (HKOHK), Roket Kuvvetleri (HKORK) ve Stratejik Destek Kuvvetleri (HKOSDK)'nden oluşur.

Çin hükûmet verilerine göre Çin'in 2014'teki askeri bütçesi toplam 132 milyar ABD$ değerinde olup, Dünya'nın en büyük ikinci askeri bütçesini teşkil eder, ancak gayri safi yurt içi hasıla yüzdesi olarak Çin'in askeri harcamaları Dünya ortalamasının altındadır. Buna rağmen, Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü ve ABD Savunma Bakanı Ofisi dahil olmak üzere birçok otorite, Çin'in gerçek askeri harcamalarını yayımlamadığını savunup gerçek sayının resmî bütçe rakamlarından çok daha yüksek olduğunu iddia etmektedir.

Çin, tanınmış bir nükleer silah devleti olup hem büyük bölgesel askerî güç hem de potansiyel askeri süper güç olarak sayılır. ABD Savunma Bakanlığı'nın 2013'te yayımladığı bir rapora göre Çin, 50-75 arasında KABF ve çok sayıda KMBF barındırmaktadır. Ancak Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin dört diğer üyesinden ziyade Çin'in askeri güç projeksiyonu yetenekleri oldukça kısıtlıdır. Bu durumu dengelemek için Çin, 2000'lerin başından beri birçok güç projeksiyonu varlığı geliştirmiştir: Çin'in ilk uçak gemisi 2012'de hizmete girdi, üstelik nükleer güçle çalışan saldırı ve balistik füze denizaltılarının dahil olduğu büyük bir denizaltı filosu vardır. Çin ayrıca kritik deniz şeritleri boyunca bir dış askeri ilişkiler ağını kurmuştur.

Çin, son on yıllarda kendi hava kuvvetlerini modernleştirmekte büyük ilerlemeler etmiştir; Suhoy Su-30 gibi Rus avcı uçakları satın almanın yanı sıra başta Chengdu J-10 ile J-20 ve Shenyang J-11, J-15, J-16 ve J-31 olmak üzere kendi modern avcılarını da üretmiştir. Çin ayrıca kendine özgü hayalet uçakların ve çok sayıda insansız hava aracının gelişiminde etkindir. Hava ve deniz inkarı silahlarında gelişimler, hem Japonya hem de Vaşington'ın bakış açısına göre bölgesel tehditleri arttırmıştır. Çin, yaşlanan Sovyet envanterini modern Type 99 tankının çeşitli türevleriyle değiştirerek ve ağ merkezli harp yeteneklerini geliştirmek için C3I ve C4I sistemlerini yükselterek yerli kuvvetlerini yenilemiştir. Buna ek olarak Çin, uydu karşıtı füzeler, seyir füzeleri ve denizaltıdan başlatılan nükleer KABF'ler dahil olmak üzere çok sayıda gelişmiş füze sistemini geliştirmiş veya elde etmiştir. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü verilerine göre Çin, 2010-14 arasında Dünya'nın en büyük üçüncü büyük silah ihracatçısı oldu; bu, 2005-2009 arasındaki dönemden yüzde 143 oranında bir artış teşkil etmektedir.

Ekonomi

Ana maddeler: Çin ekonomisi, Çin'de tarım ve GSYİH'larına göre Çin'in idari bölümleri listesi

1990-2013 arasında Kişi başına satın alma gücü paritesi GSYİH'sına göre Çin ve diğer büyük gelişmekte olan ekonomiler. Çin’in (koyu mavi) hızlı ekonomik büyümesi kolayca görülebilir.

Çin ihracat ürünlerinin orantılı temsili, 2019

Çin, nominal GSYİH‘ya göre dünyanın en büyük ikinci ekonomisi, ve satın alma gücü paritesine (SAGP) göreyse dünyanın en büyük ekonomisi’dir. 2021 itibarıyla Çin, nominal GSYİH'ye göre dünya ekonomisinin yaklaşık %18'idir. Çin, 1978'deki ekonomik reformların yapılmasından bu yana sürekli %6'nın üzerinde ekonomik büyümeyle dünyanın en hızlı büyüyen büyük ekonomilerindendir.

Dünya Bankası'na göre Çin'in GSYİH'sı 1978'de 150 milyar dolardan 2021'de 17,73 trilyon dolara yükseldi. Dünyanın 500 en büyük şirketi içinde 145'inin merkezi Çin'dedir.

Şanghay'ın Lujiazui finans bölgesindeki Şanghay MKB binası. Şanghay şehrinin 2011'deki GSYİH'si, toplam 304 milyar ABD$ değerinde olup Dünya'nın en büyük 25. şehir GSYİH'sı'dır.

Çin refah ve gerileme döngüleri gördüğü son iki bin yılın çoğu zamanlarında dünyanın büyük ekonomilerindendi.

1978'de ekonomik reformların başlamasından bu yana Çin oldukça çeşitlendirilmiş bir ekonomi haline gelip uluslararası ticaretin önemli oyuncularından oldu. Rekabet gücünün olduğu başlıca sektörler imalat, perakende, madencilik, çelik, tekstil, otomobil, enerji üretimi, yeşil enerji, bankacılık, elektronik, telekomünikasyon, emlak, e-ticaret ve turizmdir. Shanghai, Hong Kong ve Shenzhen hepsi birlikte Çin’de Ekim 2020 itibarıyla 15,9 trilyon doların üzerinde piyasa değeri olan dünyadaki en büyük on borsadan üçü vardır. Çin, Şanghay, Hong Kong, Pekin ve Shenzhen ile dünyanın en rekabetçi on finans merkezinden dördüne sahiptir ve bu, 2020 Küresel Finans Merkezleri Endeksi'deki herhangi bir ülkeden daha fazladır. Oxford Economics tarafından hazırlanan bir rapora göre 2035 yılına kadar Çin'in Şanghay, Pekin, Guangzhou ve Shenzhen ile dört şehri, nominal GSYİH açısından dünyanın en büyük on şehri arasında olacağı tahmin edilmektedir.

Ekonomik tarih ve büyüme

1949'daki kuruluşundan 1978'in sonuna kadar Çin Halk Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği tarzında merkezi bir planlı ekonomi idi. 1976'da Mao'nun ölümünün ve Kültür Devrimi'nin sonunun ardından Deng Şiaoping'le yeni Çin liderliği, ekonomiyi reform etmeye ve tek partili yönetim altında daha piyasa odaklı bir karma ekonomiye doğru geçmeye başladı. Tarımsal kolektifleştirme kaldırıldı ve tarım arazileri özelleştirildi; dış ticaretinse yeni, önemli bir odak noktası olması, Özel Ekonomik Bölgeler'in kuruluşuna yol verdi.

Verimsiz devlet şirketleri yeniden yapılandırıldı; kârsız olanlarsa çok sayıda iş kaybı sonucuyla tümüyle kapatıldı. Günümüzde Çin, esasen özel mülk sahipliğine dayalı pazar ekonomisi olarak nitelendirilir ve devlet kapitalizminin en önde gelen örneklerindendir.

Enerji üretimi ve ağır sanayi gibi stratejik "sütun" sektörlerin üzerinde devlet yine hakimdir ancak 2008 itibarıyla yaklaşık 30 milyon özel işletmenin kaydedilmesiyle özel girişimlerde muazzam bir artış olmuştur.

Alibaba Group'un Hangzhou'daki genel merkezi.

1978'de ekonomik liberalleşmenin başlamasından beri Çin, büyük ölçüde yatırım ve ihracat yönlü büyümeye dayanarak, Dünya'nın en hızlı büyüyen ekonomilerin arasında olmuştur. IMF'ye göre Çin'in 2001-2010 arasındaki yıllık ortalama GSYİH büyüme oranı %10,5. 2007-2011 arasında Çin'in ekonomik büyüme oranı, tüm G7 üye devletlerinin toplam büyüme oranlarıyla eşitti. Citigroup'un Şubat 2011'de hazırladığı Küresel Büyüme Jeneratörleri Endeksi'ne göre Çin, çok yüksek bir büyüme değerlendirmesine sahiptir.

Yüksek verimliliği, ucuz işçilik maliyetleri ve oldukça iyi altyapısı, hepsi Çin'in imalat sektöründe küresel lider olmasını sağlamıştır. Buna rağmen, Çin aynı zamanda enerji tüketimi açısından hem enerji yoğunluğu hem de enerji verimsizliği gösteren bir ekonomidir. 2010'da Çin, Dünya'nın en büyük enerji tüketicisi oldu, kendi enerji ihtiyaçlarının %70'ini kömür yakarak karşılar ve Eylül 2013'te ABD'nin önünden geçerek Dünya'nın en büyük petrol ithalatçısı oldu. 2010'ların başlarında Çin'in ekonomik büyüme oranı; yerli kredi sorunları, Çin ihracatına yönelik uluslararası talebin azalması ve küresel ekonominin kırılganlığı nedeniyle yavaşlamaya başladı.

Çevrimiçi alemde Çin'in e-ticaret endüstrisi, Avrupa Birliği ve ABD'dekilerden daha yavaş şekilde büyüdü, ancak 2009'dan beri bu konuda önemli adımlar atılmıştır. Credit Suisse'e göre, Çin'deki çevrimiçi işlemlerin toplam değeri, 2008'de önemsiz bir boyuttan 2012'de yaklaşık 4 trilyon RMB (660 milyar ABD$)'ye çıktı. Çin'deki çevrimiçi ödeme pazarındaki egemen firmalar Alipay, Tenpay ve China UnionPay'dır.

Küresel ekonomide Çin

Çin, Dünya Ticaret Örgütü üyesi olup, 2012 itibarıyla 3,87 trilyon ABD$ değerinde toplam uluslararası ticaret değerine sahip olmasıyla Dünya'nın en büyük ticaret gücüdür.

2010 sonunda yabancı döviz rezervleri 2,85 trilyon ABD$'na ulaştı ki bu önceki seneden %18,7 oranında artıştı. Böylece açık arayla Dünya'nın en büyük rezervlerine sahiptir.

2012'de 253 milyar ABD$ değerinde içe doğrudan yabancı yatırım (DYY) alarak Dünya'nın en büyük içe DYY alıcısıydı. 2014'te Çin, 64 milyar ABD$ değerinde döviz havaleleri kazanarak Dünya'nın en büyük ikinci havale alıcısıydı.

Çin, yurt dışında da yatırımlarda bulunmaktadır; birçok büyük yabancı firmanın Çinli şirketler tarafından devralınmasının yanı sıra 2012'e Çin'in toplam dışa DYY'ı 62,4 milyar ABD$ değerinde idi. 2009'da Çin, 1,6 trilyon ABD$ değerinde ABD menkul kıymetlerine sahipti, üstelik 1,16 trilyon ABD$'ndan fazla ABD hazine tahvillerine sahip olup ABD ulusal borcunun en büyük sahibiydi.

Çin'in düşük değerli döviz kuru, diğer büyük ekonomilerle sürtüşmelere neden olmuştur, ayrıca büyük miktarda sahte ürün imalatı konusunda çok eleştirilmiştir. McKinsey danışmanlık firmasına göre, Çin'deki toplam ödenmemiş borç, 2007'de 7,4 trilyon ABD$'ndan 2014'te 28,2 trilyon ABD$'na çıktı; bu, Çin'in GSYİH'sının %228'ini yapar. 2017'de Uluslararası Finans Enstitüsü, Çin'deki borçların GSYİH'nın %304'ine çıktığını ileri sürdü.

Milyar ABD$ değerinde büyük ekonomilerin 2014 yılı nominal GSYİH'larının karşılaştırması (IMF)

Çin, 2009'daki Küresel Rekabet Endeksi'nde 29. sırada yer aldı ancak 2011 Ekonomik Özgürlük Endeksi'nde 179 ülkenin arasında sadece 136. sıradadır.

Fortune dergisinin 2020'de yayımladığı Global 500 büyük firmalar listesinde 124 tane Çin şirketidir. Bu Çin şirketlerinin toplam bileşik geliri 5,8 trilyon ABD $'dır. Aynı sene içerisinde Forbes, Dünya'daki en büyük on halka açık şirketinin beş tanesinin Çinli olduğunu bildirdi; bunların arasında toplam aktiflerine göre Dünya'nın en büyük bankası olan Çin Endüstri ve Ticaret Bankası yer alır.

Sınıf ve gelir eşitsizliği

Ana madde: Çin'de gelir eşitsizliği

"Orta sınıf" kapsamına, yıllık geliri 10.000-60.000 ABD$ arasında olan bireyler girerse Çin'deki orta sınıf nüfusu, 2012'de 300 milyondan fazlaya çıkmıştı. Hurun Raporu'na göre, Çin'deki ABD doları milyarderlerin sayısı, 2009'da 130'dan 2012'de 251'e çıktı; Çin böylece Dünya'nın en büyük ikinci milyarder sayısına sahiptir. Çin'deki yerel perakende pazarının değeri, 2012'de 20 trilyon yuan (3,2 trilyon ABD$)dan fazla idi, 2013 itibarıyla da her sene %12 oranında büyümektedir; ülkedeki lüks eşya pazarıysa büyük oranda gelişmiştir ve küresel payının %27,5'ini oluşturur. Ancak son senelerde Çin'deki hızlı ekonomik büyüme, ağır tüketici enflasyonunun oluşmasına katkıda bulunmuş, bu nedenle de daha fazla hükûmet düzenlemesine yol vermiştir. Çin'de büyük oranda gelir eşitsizliği mevcuttur; bu özellikle son on yıllarda artmıştır. 2012'de Çin'in resmî Gini katsayısı 0,474. Güneybatı Finans ve Ekonomi Üniversitesi'nin yaptığı bir çalışmaya göre, Çin'in Gini katsayısı 2012'de aslında 0,61'e ulaşmıştı; Çinlilerin en zengin %1'iyse Çin'deki zenginliğin %25'ten fazlasına sahipti.

Renminbi'nin uluslararasılaşması

Ana madde: Renminbi'nin uluslararasılaşması

2008 küresel finans krizi sonrasında Çin, ABD dolarına bağımlılığını ve uluslararası para sisteminin zayıflığını fark etti. 2009'da dim sum tahvil pazarının kurulmasıyla ve denizaşırı RMB likidite havuzlarının kuruluşunu sağlayan Sınır Ötesi Ticaret RMB Uzlaşma Pilot Projesi'nin genişletilmesiyle RMB'nin uluslararasılaşma süreci hızlandırıldı. Kasım 2010'da Rusya, Çin'le ikili ticaretinde Çin renminbisi'ni kullanmaya başladı. Bunun sonrasında Japonya, Avustralya, Singapur, Birleşik Krallık ve Kanada'yla ikili ticarette de Renminbi kullanılmaya başladı. 2013'te Renminbi, hızlı uluslararasılaşmasından dolayı Dünya'nın en çok işlem gören sekizinci para birimi oldu.

Bilim ve teknoloji

Ana maddeler: Çin'de bilim ve teknoloji ve Çin uzay programı

Tarihi

Barutun bilinen en eski yazılı formülü MS 1044 tarihli Wujing Zongyao’dadır

Bir zamanlar Çin, Ming Hanedanı dönemine kadar bilim ve teknoloji dallarında Dünya lideriydi. Kâğıt, matbaacılık, pusula ve barut ("Dört Büyük Buluş") gibi antik Çin keşifleri ve icatları, ilk önce Asya'ya, sonra da Avrupa'ya yayıldı. Negatif sayı kullanan ilk matematikçiler Çinliydi. Ancak 17. yüzyıla gelince Batı Dünyası, bilimsel ve teknolojik gelişme açısından Çin'i aşmıştı. Bu Büyük Ayrışma'nın sebepleri hâlen tartışılmaktadır.

Batı ulusları tarafından 19. yüzyılda tekrarlanan askeri yenilgilerin ardından Çinli reformcular, Kendini Güçlendirme Hareketi kapsamında modern bilimi ve teknolojiyi terfi etmeye başladı. 1949'da Komünistler iktidara geldikten sonra; bilimsel araştırmanın merkezi planlamanın bir parçası olduğu Sovyetler Birliği modeline dayanarak bilim ve teknolojiyi düzenleme teşebbüsleri edildi. Mao'nun 1976'daki ölümünden sonra bilim ve teknoloji, Dört Modernizasyon'un biri olarak saptandı, Sovyet etkisi altındaki akademik sistemse zamanla reforme edildi.

Çağdaş dönem

Dünya’nın en büyük teknoloji ve eğlence şirketlerinden biri olan Tencent'in Shenzhen'deki genel merkezi.

Kültür Devrimi'nin sonundan beri Çin, bilimsel araştırmalarda büyük yatırımlarda bulunmuştur.

Çin, 2020'de resmi olarak yaklaşık 377,8 milyar dolar değerinde GSYİH'sının yaklaşık %2,4'ünü Ar-Ge'ye harcadı.

Dünya Fikri Mülkiyet Göstergeleri'ne göre Çin, 2018 ve 2019'da ABD'den daha fazla başvuru aldı. Çin, 2021'de patent, faydalı model, ticari marka, endüstriyel tasarım ve yaratıcı ürünler ihracatında dünya çapında birinci oldu.

2022'de Küresel İnovasyon Endeksi'nde Çin, 11. sıradaydı ve böylece 2013'teki 35. sıradan önemli bir gelişme kaydetti.

Çin doğumlu bilimciler, Nobel Fizik Ödülü'nü dört kere, Nobel Kimya Ödülü'nü bir kere ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'nü bir kere kazanmıştır, ancak bu bilimcilerin çoğu, Nobel Ödülü'nü kazandıran araştırmalarını Batı devletlerinde yürüttüler.

Çin, eğitim sistemini bilim, matematik ve mühendislik üzerine yoğunlaştırarak geliştirmektedir.

2009'da Çin'de 10.000'den fazla doktora öğrencisi mühendis ve 500.000'e kadar BSc öğrenci mezun oldu. Bu Dünya'nın tüm diğer ülkelerinden daha yüksektir. Çin üstelik bilimsel makalelerin Dünya'daki en büyük ikinci yayımlayıcısı; sırf 2010'da önde gelen uluslararası bilimsel dergilerinde 5.200 makalenin yayımlanması dahil olmak üzere yaklaşık 121.500 bilimsel makale yayımladı.

Huawei ve Lenovo gibi Çinli teknoloji şirketleri, telekomünikasyon ve kişisel bilgisayar dallarında Dünya lideri oldular; Çin'de geliştirilen süper bilgisayarlar da sürekli Dünya'nın en güçlü bilgisayarlarının arasında sıralanır.

Çin ayrıca sanayi robotların kullanımını geliştirmektedir. 2008-2011 arasında Çin fabrikalarında çok amaçlı robotların kurulumu yüzde 136 oranında arttı.

Uzay programı

Çin uzay programı, 1958'de Sovyetler Birliği'nden bazı teknoloji transferleriyle başladı.

Çin, Dünya’nın en etkin uzay programlarından birine sahiptir ve bu durum büyük bir ulusal gurur kaynağıdır. 1970'te Çin, "Dong Fang Hong I" isimli ilk uydusunu fırlattı. Böylece bağımsız olarak kendi uydusunu fırlatan beşinci ülke oldu.

2003 yılında Çin, Yang Liwei'nin Shenzhou 5 uzay uçuşuyla bağımsız olarak uzaya insan gönderen dünyadaki üçüncü ülke oldu. 2022 itibarıyla iki kadın dahil olmak üzere on altı Çin uyruklu birey uzay seferi tamamladı.

2020’lerin başlarına kadar büyük insanlı uzay istasyonu kurma projesinin ilk aşamasını olarak, 2011'de Çin, ilk uzay istasyonu test yatağı Tiangong 1'i fırlattı.

2013 yılında, Çin robot gezgini Yutu, Chang'e 3 görevinin parçası olarak ay yüzeyine başarılı şekilde indi.

2019'da Çin, Ayın uzak yüzüne, Chang'e 4 sondasını indiren ilk ülke oldu.

2020'de Chang'e 5, ay örneklerini Dünya'ya başarıyla geri göndererek Çin'i Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği'nin ardından bunu bağımsız yapan üçüncü ülke oldu. 2021'de Çin, tarihte Amerika Birleşik Devletleri'nden sonra bağımsız olarak Mars'a gezici (Zhurong) indiren ikinci ülke oldu. Çin kendi modüler uzay istasyonunu, Tiangong'u Alçak Dünya yörüngesi'nde 3 Kasım 2022'de tamamladı. 29 Kasım 2022'de Çin, Tiangong'da yörüngedeki ilk mürettebat devir teslimini yaptı.

Altyapı

Telekomünikasyon

Doğu Asya ve Güneydoğu Asya bağlamında Çin'deki İnternet nüfuz oranları, 1995–2012

Beidou uyduları, çoğunlukla Chang Zheng 3 roket ailesinin kullanımıyla fırlatılır.

Ana madde: Çin'de telekomünikasyon

Çin halihazırda Dünya'daki tüm ülkelerin arasında en fazla cep telefonu kullanıcısını barındırmaktadır; Şubat 2012 itibarıyla Çin'de 1 milyardan fazla cep telefonu kullanıcısı vardır. Dünya'daki en yüksek İnternet ve geniş bant kullanıcı sayılarına da sahiptir; 2016 itibarıyla Çin'de 688 milyon İnternet kullanıcısı, yani ülke nüfusunun yarısı, vardır. Ulusal ortalama geniş bant bağlantısı hızı 9,46 Mbit/saniye, yani İnternet hızı açısından Çin, Dünya'da 91. sıradadır. Temmuz 2013 itibarıyla Çin, Dünya'daki İnternet bağlantılı araçlarının %24'ünü barındırmaktadır. 2011'den beri Çin, en fazla kurulu telekomünikasyon bant genişliğine sahip ülkedir. Çin, kurulu telekomünikasyon bant genişliği açısından tarihsel lider olan ABD'ye kıyasla iki kat fazla ulusal bant genişliği potansiyeline ev sahipliği yapıyor (küresel toplam açısından Çin: 29%, ABD: %13).

Dünya'nın en büyük iki genişbant sağlayıcıları olan China Telecom ve China Unicom, Dünya'daki tüm geniş bant aboneliklerinin %20'sini oluşturur. China Telecom tek başına 50 milyondan fazla, China Unicom ise 40 milyondan fazla geniş bant abonesine hizmet verir. Başta Huawei ve ZTE olmak üzere birçok Çin telekomünikasyon şirketi, Çin askeriyesi adına casusluk etmekle suçlanmıştır.

Çin, "Beidou" adı altında kendi küresel uydu seyrüsefer sistemini geliştirmektedir; bu sistem, 2012'de Asya çapında ticari seyrüsefer hizmetleri sunmaya başladı, 2020'ye kadar küresel kapsamı olma planları mevcuttur.

Ulaşım

Baling Nehri Köprüsü, Dünya'nın en yüksek köprülerinden biridir.

Ana madde: Çin'de ulaşım

1990'larından sonlarından beri Çin'in ulusal yol ağı, ulusal karayolları ve otoyollarından oluşan bir ağın kuruluşuyla büyük oranda genişletilmiştir. 2011'de Çin'deki karayollar, toplam 85.000 km bir uzunluktaydı, böylece Dünya'nın en uzun karayolu sistemi oldu. 1991'de ülkeyi kuzeyine ve güneyine bölen Yangtze Nehri'nin ana bandının üstünden geçen sadece altı tane köprü mevcuttu, fakat Ekim 2014'te bu tür köprü ve tünellerin sayısı 81'e çıkmıştı.

Çin, hem otomobil satışı hem de üretimi açısından Amerika Birleşik Devletleri'ni aşmış olup Dünya'nın en büyük otomobil pazarını oluşturur. 2009'daki otomobil satışları 13,6 milyonu aştı; bu sayının 2020'de 40 milyona kadar ulaşması beklenmektedir. Trafik kazalarında büyük bir artış, Çin'deki yol ağının hızlı büyümesinin bir yan etkisidir; trafik kanunlarının yetersizce uygulanması, bunun olası bir sebebi olarak ileri sürülmüştür - 2011'de aşağı yukarı 62.000 Çinli trafik kazalarında öldü. Otomobillerin artan yaygınlığına rağmen bisikletler kentsel alanlarda yine yaygın bir ulaşım modudur; 2012 itibarıyla Çin'de yaklaşık 470 milyon bisiklet vardır.

2019'da inşası tamamlanmış Pekin Daxing Uluslararası Havalimanı terminal binası, neredeyse 1 milyon metrekarelik alanıyla Dünya'nın en büyük tek yapı havaalanı terminalidir.

Çin'deki demir yolları, devlete aittir. Dünya'daki demiryolu raylarının sadece %6'sını oluşturmasına rağmen, bu rayların üzerinden Dünya'daki demiryolu trafik hacminin dörtte biri geçmektedir, böylece Dünya'nın en işlek demiryolu sistemlerinden biridir.

Ülke, 2023 yılı itibarıyla 159000 km demir yolu ağıyla dünyanın en uzun ikinci ağına sahiptir.

Demiryolu ağı, Makao haricinde Çin Halk Cumhuriyeti yönetimi altındaki tüm eyaletler ve bölgelerin içinden geçer. Özellikle Dünya'nın en büyük yıllık insan göçünün yer aldığı Çin Yeni Yılı tatili boyunca demiryolu sistemi ekstrem oranda talebin oluşturduğu insan yoğunluğuna uğramaktadır. 2013'te Çin demiryolları 2,106 milyar yolcu seferi tamamlayarak 1.059,56 yolcu kilometresi üretti, 3,967 milyar ton kargo yükü de taşıyarak 2.917,4 milyar kargo ton kilometresi üretti.

2000'lerin başlarında Çin'deki yüksek hızlı demiryolu hatlarının inşaatına başlandı ve günümüzde Çin'de 19.000 kilometreden daha fazla uzunlukta yüksek hızlı demiryolu hattı vardır, yani diğer ülkelerdeki yüksek hızlı demiryolu rayların toplam uzunlukları bile Çin'deki yüksek hızlı demiryolu raylarının uzunluğundan azdır. böylece Dünya'daki en uzun yüksek hızlı demiryolu ağına sahiptir. Ayrıca senede 1,1 milyar yolculuğunun seferlerini tamamlayarak aynı zamanda Dünya'nın en işlek yüksek hızlı demiryolu sistemidir.

Dünya'daki en uzun yüksek hızlı demiryolu hattı olan Pekin-Guanco-Shenzhen yüksek hızlı demiryolu ve Dünya'nın en uzun köprülerinden üçünün üstünden geçen Pekin - Şanghay yüksek hızlı demiryolu, yüksek hızlı demiryolu ağının kapsamına girmektedir.

Yüksek hızlı demiryolu ağı uzunluğunun 2020'ye kadar yaklaşık 16.000 km'ye ulaşması beklenmektedir. Saatte 431 km hızına ulaşan Şanghay Maglev Treni, Dünya'nın en hızlı ticari tren hizmetidir.

Şanghay Maglev Treni.

2000'den beri Çin'in şehirlerinde zamanla giderek daha fazla metro ağı kurulmaktadır. Ocak 2016 itibarıyla Çin'in 26 şehrinde faal durumda olan metro sistemleri mevcuttur, 39 diğer şehirdeyse metro sistemlerinin kurulması yönünde planlar kabul edilmiştir; bunların birçoğunun 2020'de hizmete hazır olması planlanmaktadır. Şanghay Metrosu, Pekin Metrosu, Guangzhou Metrosu, Hong Kong MTR'ı ve Shenzhen Metrosu; hepsi Dünya'nın en uzun ve en işlek metro sistemlerinin arasındadır.

Fuxing Hao; özgün Çin yapımı EMU yüksek hızlı demiryolu treni.

Çin'deki sivil havacılık endüstrisi çoğunlukla devletin hakimiyetindedir ve Çin hükûmeti, Çin havayollarının çoğunluğunun çoğunluk hissesini elinde tutmaktadır. 2018 yılında toplu olarak pazarın %71'ini oluşturan Çin'deki ilk üç havayolunun tamamı devlete aittir. Hava yolculuğu son yıllarda hızla büyüdü ve yolcu sayısı 1990'da 16,6 milyondan 2017'de 551,2 milyona yükseldi. Çin 2024'de yaklaşık 259 havalimanına sahipti.

Boeing şirketi, Çin'deki aktif ticari uçak filosunun 2011'de 1.910'dan 2031'de 5.980'e büyümesini beklemektedir.

Çin'de 2.000'den fazla nehir ve liman vardır ve bunların yaklaşık 130'u yabancı gemi taşımacılığına açıktır. Elli en yoğun konteyner limanından, 15'i Çin'dedir ve bunların en yoğunu, aynı zamanda dünyanın en yoğun limanı olan Şanghay Limanı'dır. Ülkenin iç su yolları dünyanın altıncı en uzun su yoludur ve toplam 27700 kmdir.

Çin hava sahasının yaklaşık %80'i askeri kullanım için kısıtlanmış durumda ve Asya'da uçuş ertelemeleri açısından en kötü performans gösteren 10 havayolu şirketinin sekiz tanesi Çin havayolu şirketleridir.

Su temini ve temizliği

Ana madde: Çin'de su temini ve temizliği

Çin'deki su temini ve temizliği altyapısı; hızlı kentleşmenin yanı sıra su kıtlıkları ve kirliliği gibi zorluklarla yüzleşmektedir. 2015'te Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF'e bağlı Su Temini ve Sanitasyonu Ortak İzleme Programı'nın sunduğu verilere göre, Çin'deki kırsal nüfusunun %36'sının hala gelişmiş sanitasyona erişimi yoktu. Haziran 2010'da Çin'de 1.519 su arıtma tesisi mevcuttu ve her hafta 18 yeni tesis açılıyordu. Henüz devam eden Güney-Kuzey Su Aktarma Projesi, ülkenin kuzeyindeki su sıkıntılarını azaltmayı amaçlamaktadır.

Demografi

Ana madde: Çin demografisi

Çin'de bölgelerine göre 2009 nüfus yoğunluğu oranları. Doğu kıyısı eyaletlerindeki nüfus yoğunluğu, batıdaki iç bölgelerden çok daha yüksektir.

2010 ulusal nüfus sayımı, Çin Halk Cumhuriyeti nüfusunu yaklaşık 1.370.536.875 kişi olarak kaydetti. Nüfusun yaklaşık %16,60'ı 14 yaşında veya daha küçüktü, %70,14'ü 15-59 yaşlarındaydı, %13,26'sıysa 60 yaşında veya daha yaşlıydı. 2013 nüfus büyüme oranı %0,46 olarak tahmin edildi.

Batı standartlarına göre orta gelirli bir ülke olmasına rağmen, Çin'in hızlı büyümesi, 1978'den beri yüz milyonlarca insanı yoksulluktan kurtarmıştır. Günümüzde Çin nüfusunun yaklaşık %10'u, günde 1 ABD$'lık yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır; bu, aynı yoksulluk sınırının altında yaşayanların nüfusun %64'ünü oluşturduğu 1978'den büyük bir azalmadır. 2014'te Çin'deki kentsel işsizlik oranı yaklaşık %4,1 idi.

1,4 milyar kişilik nüfusuyla ve doğal kaynakların azalmasıyla Çin hükûmetinin nüfus büyüme oranı konusunda büyük kaygıları mevcut; bu nedenle 1979'dan beri karışık sonuçlarla "tek çocuk politikası" olarak bilinen sıkı bir aile planlama politikasını uygulamıştır. 2013 öncesinde bu politika, etnik azınlıklar ve kırsal alanlarda yaşayanlar haricinde tüm aileleri sadece bir çocuk doğurmayı kısıtlamaya çabaladı. Aralık 2013'te ebeveyn üyelerinin bir tanesi kendi ailesinin tek çocuğu olarak büyüdüğü durumda ailelerin iki çocuğa sahip olmasını izin verilmesiyle bu politika büyük oranda gevşetildi.

Tek çocuk politikası 2016'da iki çocuk politikası, 2021'de ise üç çocuk politikası olarak değiştirildi. 2010 nüfus sayımı verileri, toplam doğurganlık hızının 1,4 değerinde olduğunu göstermektedir.

Geleneksel olarak erkek çocuklarının tercih edilmesiyle beraber bu politikanın doğumda cinsiyet oranındaki dengesizliğe katkıda bulunduğu ileri sürülmüştür. 2010 nüfus sayımına göre doğumda cinsiyet oranı, her 100 kız çocuk başına 118,06 erkek çocuk idi. Bu, Dünya genelindeki her 100 kız çocuk başına 105 erkek çocuk oranından çok daha yüksektir. 2010 nüfus sayımına göre erkekler, toplam nüfusunun %51,27'sini oluşturmaktadır. Ancak günümüz Çin'in cinsiyet oranı 1953'te nüfusun %51,82'sinin erkeklerden oluştuğu dönemden daha dengelidir.

Etnik gruplar

Ana maddeler: Çin'deki etnik gruplar listesi, Çin'deki etnik azınlıklar ve Çin tarihindeki etnik gruplar

Sibsongbanna'da üç dilli işaret. Üstteki Tai Lü dilidir.

Çin, resmî olarak 56 farklı etnik grubu tanımaktadır; bunların en büyüğü, toplam nüfusunun %91,51'ini teşkil eden Han Çinlileridir. Dünya'nın en büyük tek etnik grubunu oluşturan Han Çinlileri; Şincan ve Tibet özerk bölgeleri haricinde Çin'in tüm idari bölümlerindeki en yüksek nüfuslu etnik grubunu teşkil ederler. 2010 nüfus sayımına göre Çin nüfusunun %8,49'u etnik azınlıklardan oluşur. 2000 nüfus sayımıyla karşılaştırıldığında Han nüfusu 66.537.177 kişi veya %5,74 oranında, tüm 55 etnik azınlığın toplam nüfusuysa 7.362.627 kişi veya %6,92 oranında arttı. 2010 nüfus sayımı, Çin'de yaşayan yabancı vatandaşların sayısını 593.832 olarak kaydetti. En büyük yabancı vatandaş grupları Güney Kore (120.750), Amerika Birleşik Devletleri (71.493) ve Japonya (66.159) vatandaşları idi.

Diller

Ana madde: Çin'deki diller

Jianshui, Yünnan, Jianshui'daki Lihaozhai Lisesi. Tabela, Hani (Latin alfabesi), Nisu (Yi yazısı) ve Çincedir.

Çin'deki etnolinguistik grupları gösteren harita (1990).

Çin'de 292'ye kadar yaşayan dil konuşulur. En çok konuşulan diller, Çin-Tibet dil ailesine ait Sinitik dillerdir. Bu dalın kapsamına, nüfusun %70'i tarafından konuşulan Mandarin'in yanı sıra Çincenin diğer çeşitleri de girer: Yue (Kantonca ve Taishanca dahil olmak üzere), Wu (Şanghayca ve Suzhouca dahil olmak üzere), Min (Fuzhouca, Hokkien ve Teochew dahil olmak üzere), Xiang, Gan ve Hakka. Tibetçe, Çiangca, Naşice ve Nuosu dili gibi Tibet-Birman dalına giren diller, Tibet ve Yünnan-Guizhou platolarında konuşulur.

Tay-Kaday dilleri olan Zhuangca, Tayca, Kamca ve Şuyca; Hmong-Mien dilleri olan Miao ve Yao dilleri ve Avustroasya dili olan Vaca; güneybatı Çin'de konuşulan diğer azınlık dilleridir. Kuzeybatı ve kuzeydoğu Çin genelinde yaşayan etnik azınlıklar Altay dilleri konuşur; Mançuca ve Moğolcanın yanı sıra başta Uygurca, Kazakça, Kırgızca, Salarca ve Batı Yugurca olmak üzere çeşitli Türk dilleri de konuşulur. Korece, Kuzey Kore sınırı civarında yaşayan yerli Koreliler tarafından anadil olarak konuşulur. Batı Şincan'daki Tacikler, Hint-Avrupa dili olan Sarıkolca dilini konuşur. Anakara'da yaşayan nüfus dahil olmak üzere Tayvan aborjinleri, Avustronezya dilleri konuşur.

Mandarin'in Pekin lehçesine dayanan Standart Çince, Çin'in resmî ulusal dilidir ve birbirinden farklı anadili konuşan halklar arasındaki iletişimde lingua franca olarak işlev gösterir.

Çin yazı karakterleri, binlerce yıldır Sinitik dillerinin yazı sistemi olarak kullanılır. Karşılıklı anlaşılabilirlik göstermeyen Çin dillerini konuşanların yazılı olarak birbiriyle iletişimde bulunmasını sağlar. Hong Kong ve Makao'da geleneksel Çin yazı karakterleri hâlen kullanılırken, Çin anakarasındaysa 1956'da hükûmet, basitleştirilmiş karakterlerin kullanımını resmen uyguladı.

Tibetçe, Hint yazı sistemine dayanan alfabe kullanır. Uygurca, en yaygın haliyle Fars alfabesine dayanan Uygur Arap Yazısı'yla yazılır.

Çin'de kullanılan Moğol yazı sistemi ve Mançu yazısı, ikisi de Eski Uygur alfabesinden türemiştir. Zhuangca'ysa hem resmî bir Latin alfabe yazısı hem de geleneksel bir Çin karakter yazısıyla yazılır.

Kentleşme

Ana madde: Çin'deki şehirler listesi

Çin'in en büyük on kentini gösteren harita (2010).

Çin, son on yıllarda büyük oranda kentleşmiştir.

Ülke nüfusunun kentsel alanlarda yaşayan yüzdesi 1980'de %20'den 2023'te %66'nın üzerine çıktı. Çin'in kentsel nüfusunun 2030'da bir milyara yani Dünya nüfusunun sekizde birine çıkması beklenmektedir.

Çin'de nüfusu bir milyon kişiden fazla olan 160 kent vardır ki bunların arasında onyedi tane megakent vardır: 2021 yılı itibarıyla nüfusu 10 milyondan fazla olan kentler şunlardır: Çongçing, Şanghay, Pekin, Çengdu, Guangzhou, Shenzhen, Tientsin, Şi'an, Suzhou, Zhengzhou, Wuhan, Hangzhou, Linyi, Shijiazhuang, Dongguan, Qingdao and Çangşa. 2025'te Çin'de nüfusu bir milyon kişiden fazla olan 221 kentin var olacağı tahmin edilmektedir.

Aşağıdaki tablodaki veriler 2010 nüfus sayımındandır ve sadece kentin idari sınırları içerisindeki kentsel nüfusun tahminlerini teşkil ederler; banliyö ve köy nüfuslarının dahil olduğu toplam belediye nüfuslarının sayıldığı durumda farklı bir sıralama mevcuttur. Göçmen işçilerin sabit olarak kentsel alanlarda kalmaması, özellikle bu alanlarda nüfus sayımlarının yürütülmesinde zorluklar oluşturur; aşağıdaki veriler sadece uzun süreli olarak bu yerleşimlerde ikamet edenleri içerir.

Eğitim

Ana maddeler: Çin'de eğitim ve Çin'deki üniversiteler listesi

Pekin'deki Tsinghua Üniversitesi, Çin'de en üst sıralarda yer alan üniversitelerden biridir.

1986'dan beri Çin'deki zorunlu eğitim, toplam dokuz sene süren ilkokul (Çince: 小学; pinyin: xiǎoxué) ve ortaokul (Çince: 初中; pinyin: chūzhōng) eğitiminden ibaret. 2010'da öğrencilerin %82,5'i, üç senelik lise (Çince: 高中; pinyin: gāozhōng) eğitimine devam etti. Çin'in "Gaokao" (Çince: 高考; pinyin: gāokǎo) olarak bilinen ulusal üniversite giriş sınavı, çoğu yükseköğretim kuruluşuna girmenin ön koşuludur. 2010 itibarıyla lise mezunlarının %27'si yükseköğretim kuruluşu öğrencisi olarak kayıtlıdır. Hem orta hem de yüksek öğretim seviyelerinde mesleki eğitim mevcuttur.

Şubat 2006'da Çin hükûmeti, ders kitapları ve öğretim ücretleri dahil olmak üzere tamamen ücretsiz dokuz senelik eğitim sağlamayı taahhüt etti. Yıllık eğitim yatırımı, 2003'te 50 milyar ABD$'ndan 2011'de 250 milyardan fazla ABD$'na çıktı. Ancak eğitim harcamaları konusunda yine eşitsizlikler mevcuttur. 2010'da Pekin'de her ortaokul veya lise öğrencisi başına yıllık eğitim harcaması toplam ¥20.023 değerindeydi; Çin'in en fakir eyaletlerinden biri olan Guizhou eyaletindeyse sadece ¥3.204. Çin'deki ücretsiz zorunlu eğitim, 6-15 yaşlarında ilkokul ve ortaokul eğitiminden oluşur. 2011'de Çinlilerin %81,4'ü orta öğretimi görmüştür. 2007 itibarıyla Çin'de 396.567 ilkokul, 94.116 orta öğretim kuruluşu ve 2.236 yükseköğretim kuruluşu vardır.

2010 itibarıyla 15 yaşı üzerindeki nüfusun %94'ü okuryazar. 1949'da nüfusun sadece %20'si okumayı biliyordu; otuz sene sonra bu %65,5'e çıktı. 2009'da; Dünya çapında 15 yaşındaki okul öğrencilerinin akademik performansını değerlendiren Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) kapsamında düzenlenen testlerde Şanghaylı öğrenciler matematik, fen ve okur yazarlık dallarında Dünya'nın en iyi sonuçlarını kazandı. Bu yüksek sonuçlara rağmen Çin eğitim sistemi, alışılmış ezbere odaklanması ve kırsal ve kentsel alanların arasındaki kalite farkı nedeniyle hem yerel hem de yabancı gözlemciler tarafından eleştirilmiştir.

Sağlık

Ana madde: Çin'de sağlık

1970-2010 arasında Çin'deki İnsani Gelişme Endeksi'nin artışını gösteren grafik.

Ulusal Sağlık Komisyonu, yerel komisyonlardaki muadilleriyle birlikte Çin nüfusunun sağlık ihtiyaçlarını denetler. 1950'lerin başından beri Çin sağlık politikası, halk sağlığı ve koruyucu tıp üzerindeki vurgusuyla şekillendirilmiştir. O dönemde Çin Komünist Partisi, sanitasyonu ve hijyeni iyileştirmenin yanı sıra birçok hastalığın tedavi edilmesini ve önlenmesini amaçlayan "Vatansever Sağlık Kampanyası"nı başlattı. Çin'de kolera, tifo ve kızıl gibi hastalıklar eskiden yaygındı, ancak bu kampanya kapsamında neredeyse ortadan kaldırıldılar. Deng Şiaoping'in 1978'de ekonomik reformlar uygulamaya başlamasıyla Çin kamuoyunun sağlığı daha iyi beslenme nedeniyle hızlı şekilde iyileşti, ancak Halk Komünleri'nin kaldırılmasıyla kırsal bölgelerdeki ücretsiz kamu sağlık hizmetlerinin birçoğu da kaldırıldı. Çin'deki sağlık sistemi büyük oranda özelleştirildi ve sağlık hizmetlerinin kalitesi arttı. 2009'da hükûmet, 124 milyar ABD$ değerinde üç senelik büyük ölçekli sağlık hizmeti temini girişimi başlattı. Bu kampanyanın sonucu olarak, 2011'de Çin nüfusunun %95'i, temel sağlık sigortasının kapsamındaydı. 2011'de Çin'in dünyanın en büyük üçüncü ilaç tedarikçisi olduğu tahmin edilmektedir, ancak Çin nüfusu, sahte ilaçların geliştirilmesinden ve dağıtımından zarar da görmüştür.

2012 itibarıyla Çin'deki ortalama beklenen yaşam süresi 75 yıldır, bebek ölüm oranıysa her bin bebek başına 12 ölüm. Bunların ikisi de 1950'lerden beri büyük oranda iyileşmiştir. Malnütrisyondan oluşan bodur büyüme, 1990'da %33,1'den 2010'da %9,9'a azaldı. Sağlıkta büyük ilerlemelere ve gelişmiş tıbbi tesislerinin kurulmasına rağmen, Çin'de yine birçok artan halk sağlığı sorunu mevcuttur, ör. yaygın hava kirliliğinden oluşan solunum yolu hastalıkları, yüz milyonlarca insanın sigara içmesi, ve kentlerde yaşayan genç insanlardaki obezite artışı. Çin'in büyük nüfusu ve yoğun nüfuslu şehirleri, son senelerde ciddi hastalık salgınlarına yol vermiştir, ör. 2003 SARS salgını, ancak o dönemden beri bu çoğunlukla kontrol altına alınmıştır. 2010'da hava kirliliği 1,2 milyon insanın erken ölümüne sebep oldu. 17 Kasım 2019 tarihinde Çin'in Wuhan kentindeki bir balık pazarında ortaya çıkan COVID-19 virüsü 2022 itibarıyla Dünya'daki neredeyse bütün ülkelere yayıldı ve Dünya çapında yaklaşık 590 milyon insana bulaştı ve yaklaşık 6.5 milyon insanın da ölümüne sebep oldu.

Din

Ana madde: Çin'de din

Çin'de dinlerin coğrafi dağılımı:

Şablon:Colorbull Çin halk dini (Konfüçyüsçülük, Taoizm ve Çin Budizmi grupları dahil)
Şablon:Colorbull Budizm tout court
Şablon:Colorbull Islam
Şablon:Colorbull Etnik azınlıklar' yerli dinler
Şablon:Colorbull Moğol halk dini
Şablon:Colorbull Kuzeydoğu Çin halk dini Tungus ve Mançu şamanizminden etkilenmiştir; yaygın Shanrendao

Çin'deki çeşitli dinî ve ruhsal gelenekleri temsil eden görseller (üst soldan saat yönünde): Weixin Kilisesi'ne ait bir tapınak (Hebi, Henan); Yeşim Buda Tapınağı'nda tütsü yakan bir kadın (Şanghay); Matsu Tapınağı'nda süslü bir sunak (Tientsin); Cengiz Han Mozolesi (Ordos, İç Moğolistan)

Çin Anayasası, din özgürlüğünü garanti etmektedir, ancak resmî olarak onaylanmamış dini kuruluşlar devlet baskılarına tabi olabilir. Çin Halk Cumhuriyeti hükûmeti resmî olarak ateisttir. Devlet Din İşleri İdaresi, ülke içerisindeki dini işler ve meseleleri denetlemek için sorumludur.

Çin medeniyeti, binlerce yıldır çeşitli dini hareketlerden etkilenmiştir. Konfüçyüsçülük, Taoizm ve Budizm (Çin Budizmi)'den oluşan "üç öğreti", tarihi olarak Çin kültürünün şekillendirilesinde önemli bir rol oynamıştır.

Üç öğretiden unsurlar içeren Çin halk dininin merkezinde shen (神)e sadaka sözünün verilmesi vardır. Bu karakter, "üretim enerjileri"ni simgeleştirir ki bunlar doğal çevreden ilahlar, insan gruplarının atalarının ilkeleri, nezaket kavramları veya kültür kahramanları olabilir ve birçoğu Çin mitolojisi ve tarihinde rol oynamıştır. Mazu (denizler tanrıçası), Huangdi (Çin ırkının iki kutsal patriğinin biridir), Guandi (savaş ve ticaret tanrısı), Caishen (refah ve zenginlik tanrısı) ve Pangu, en popüler halk kültlerinin arasındadır.

Dünya'nın en yüksek dini heykellerin birçoğu Çin'dedir ki bu heykellerin en yükseği Henan'daki Buda İlkbahar Tapınağı'dır.

"Din" kavramının farklı tanımları ve Çin dini geleneklerinin örgütsüz doğası nedeniyle Çin'de dini eğilimlere ilişkin net veriler toplamak zordur. Uzmanlara göre, Çin'de üç öğreti dinleri, Budizm, Taoizm ve yerel halk din uygulamaları arasında net sınırlar yoktur. Gallup International'ın yürüttüğü bir anket kapsamında Çinlilerin %61'i kendilerini "ikna olmuş ateist" olarak tanımladı. 2014'te yürütülen bir çalışmada katılımcıların %74'ü ya dinsiz ya da Çin halk inançlarını izler, %16'sı Budist, %2'si Hristiyan ve %1'i Müslüman. Han halkının yerel dini uygulamalarına ek olarak, Çin'deki etnik azınlıklar da kendilerine özgü geleneksel halk dinlerini izlerler. Çeşitli yerli kökenli mezhepler, nüfusun %2'si-3'ünü kapsar; Konfüçyüsçülük, dini kimlik olarak entelektüellerin arasında yaygındır. Belirli etnik gruplarla bağdaşlaştırılmış büyük dinlerin arasında Tibet Budizmi'nin yanı sıra Huiler, Uygurlar, Kazaklar ve Kırgızların mensup olduğu İslam dini yer almaktadır.

Kültür

Ana madde: Çin kültürü

UNESCO Dünya Mirası olan Cennet Tapınağı, Cennet ve İnsanoğlu arasındaki etkileşimleri simgeler.

Antik zamanlardan beri Çin kültürü, büyük ölçüde Konfüçyüsçülüğün ve muhafazakâr felsefelerin etkisi altında olmuştur. Ülkedeki hanedanlık döneminin büyük kısmı boyunca, kökenleri Han Hanedanı'na dayanan prestijli imparatorluk sınavlarında yüksek performans göstermekle toplumsal ilerleme olanakları sunuldu. Sınavların edebi vurgusu, ör. kaligrafi, şiir ve resim yapma gibi sanat formlarının dans veya dramdan daha yüksek olduğu inancıyla Çin'de kültürel zariflik hakkındaki genel algıları etkiledi.

Çin kültüründe uzun zamandır derin bir tarih anlayışı ve büyük ölçüde içe dönük bir ulusal perspektif vurgulanır. Sınavlar ve liyakat kültürü, günümüz Çin'de yine büyük önem taşır.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin ilk liderlerinin geleneksel imparatorluk düzeninde doğmalarına rağmen, 4 Mayıs Hareketi ve reformist ideallerin etkisi altında idiler. Kırsal arazi mülkiyeti, cinsiyetçilik ve Konfüçyüsçü eğitim sistemi gibi Çin kültürünün bazı geleneksel yönlerini değiştirmeyi çalışmakla beraber, aile yapısı ve devlete itaat kültürü gibi diğer yönlerini muhafaza ettiler. Bazı gözlemciler, ÇHC'nin 1949'daki kuruluşundan sonraki dönemi geleneksel Çin hanedanlık tarihinin devamı olarak algılar; ancak diğerleriyse, özellikle 1960'lardaki Kültür Devrimi siyasi hareketi kapsamında geleneksel kültürünün birçok unsurunun "gerici ve zararlı" veya "feodalizm kalıntıları" olarak ilan edilip yıkılmasıyla, Komünist Parti iktidarının Çin kültürünün temellerine zarar verdiğini ileri sürmektedir. Başta Konfüçyüsçülük, sanat, edebiyat ve performans sanatları (ör. Pekin operası) olmak üzere, geleneksel Çin kültürü ve ahlakının birçok unsuru, dönemdeki hükûmet politikalarına ve propagandasına uymak için değiştirildi. Yabancı medyalara erişim hâlen sıkı ölçüde kısıtlanmaktadır.

Günümüz Çin hükûmeti, geleneksel Çin kültürünün birçok unsurunun Çin toplumunun ayrılmaz parçası olarak kabul etmiştir. Çin milliyetçiliğinin artışıyla ve Kültür Devrimi'nin sona ermesiyle geleneksel Çin sanatı, edebiyatı, müziği, filmi, modası ve mimarisinde büyük bir rönesans olmuştur; özellikle halk ve varyete sanatları, hem yurt içinden hem de yurt dışından büyük ilgi çekmiştir.

Turizm

Ana madde: Çin'deki Dünya Mirasları

Çin, 2019'da 65,7 milyon uluslararası ziyaretçi aldı ve 2018'de dünyanın dünyanın en çok ziyaret edilen dördüncü ülkesi oldu. Aynı zamanda muazzam bir iç turizm hacmine de sahiptir; Çinli turistler 2019 yılında ülke içinde tahminen 6 milyar seyahat gerçekleştirdi. Çin, İtalya'dan sonra dünyanın ikinci en büyük Dünya Mirası Alanını (56) bulunduran ülkedir ve en popüler turistik destinasyonlardan biridir (Asya-Pasifik'te birincidir).

Edebiyat

Ana madde: Çin edebiyatı

Batı'ya Yolculuk'ta aktarılan hikâyeler, Pekin operasında sık rastlanan temalardır.

Çin edebiyatı, Zhou Hanedanı edebiyatına dayanır. Çin klasik metinlerinde geniş bir düşünce çeşidi sunulur; takvim, askeriye, astroloji, herboloji, coğrafya ve birçok diğer konuya da değinir. Hanedanlık çağındaki devlet destekli müfredatta öğretilen Konfüçyüsçü Dört Kitap ve Beş Klasik metinleri kapsamındaki Yi Çing ve Shujing, erken Çin edebiyatındaki en önemli metinlerin arasındadır. Şiir Klasiği'ne kadar dayanan klasik Çin şiiri, Tang Hanedanı döneminde kendi parlaklığın zirvesine ulaştı. Li Bai'nın romantizmi ve Du Fu'nun gerçekçiliğiyle şiirsel çevrelerin çatal yolları açıldı. Çin tarih yazımıysa Shiji'yle başladı; Çin'deki tarihyazımı geleneğinin genel kapsamı Yirmi Dört Tarih olarak nitelendirilir ve bu, Çin kurgularının yanı sıra Çin mitolojisiyle folklorunun temelini oluşturdu. Ming Hanedanı döneminde vatandaş sınıfının filizlenmesiyle Çin klasik kurgusu; Su Kenarı, Üç Krallığın Hikâyesi, Batı'ya Yolculuk ve Kızıl Köşkün Rüyası metinlerinin dahil olduğu Dört Büyük Klasik Roman'la örneklendiği gibi tarih, şehir ve tanrılar ve şeytanlar kurgularının artışıyla yükseldi. Jin Yong ve Liang Yusheng'ın yazdığı wuxia kurgularıyla beraber Doğu Asya kültürel alanında kalıcı bir popüler kültür kaynağı olarak işlev göstermeye devam etmektedir.

Çing Hanedanı sonrasındaki Yeni Kültür Hareketi kapsamında Çin edebiyatında; metinlerin sıradan vatandaşlarının erişebildiği şekilde günlük konuşma diliyle yazılmasıyla yeni bir çağ başladı. Hu Shih ve Lu Sin, modern Çin edebiyatının öncüleri idi. Kültür Devrimi sonrasındaysa karanlık şiir, yara izi edebiyatı, genç yetişkin kurgusu ve (büyülü gerçekçilikten etkilenen) xungen edebiyatı gibi çeşitli edebiyat türleri ortaya çıktı. Xungen edebiyatı yazarı olan Mo Yan, 2012'de Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görüldü.

Mutfak

Ana madde: Çin mutfağı

Çin'in başlıca bölge mutfaklarını gösteren harita

Çin'in çeşitli bölgelerinden farklı yemekler (üst soldan saat yönünde): batıdaki Siçuan eyaletinden laziji, doğudaki Jiangsu eyaletinden xiaolongbao, kuzeydeki Şantung eyaletinden Pekin ördeği ve güneydeki Guangdong eyaletinden pirinç erişte rulosu.

Çin mutfağı, binlerce senelik tarihi ve muazzam coğrafi kapsamıyla çok çeşitli bir mutfaktır. Çin mutfağındaki en nüfuzlu yöreler "Sekiz Büyük Mutfak" olarak bilinir; bunlar Siçuan, Kanton, Jiangsu, Şantung, Fujian, Hunan, Anhui ve Zhejiang mutfaklarıdır. Bunların her biri gerektirdiği şekil verme, ısıtma ve renk ve lezzet verme becerilerinden dolayı bu kategoriye seçilmiştir. Çin mutfağı, pişirme yöntemlerinin ve kullanılan malzemelerinin çeşitliliğiyle de bilinir. Ayrıca geleneksel Çin tıbbı kapsamında vurgulanan gıda terapisiyle de bilinir. Genel olarak Çin'in temel gıdaları, güneyde pirinç, kuzeydeyse buğday esaslı ekmekler ve eriştelerdir. Modernite öncesinde halkın geneli çoğunlukla tahıl ve basit sebzelerle beslenirdi; etse özel günlere ayrılırdı. Tofu ve soya sütü gibi fasulye esaslı ürünler günümüzde yine popüler protein kaynaklarıdır. Ülkedeki toplam et tüketiminin dörtte üçünü oluşturmasıyla domuz eti, Çin'de en çok tüketilen hayvan etidir. Ancak, Çin'de Budist mutfağı ve İslam mutfağı da vardır. Güneyin denize yakınlığından ve daha ılıman ikliminden dolayı güney mutfaklarında birçok farklı deniz mahsulü ve sebze kullanılır; daha çok buğday esaslı yemeklerle beslenen kurak kuzeydeki mutfaklardan birçok açıdan farklıdır. Çin diasporasına ait topluluklara ev sahipliği yapan uluslarda Hong Kong mutfağı veya Amerikan Çinli mutfağı gibi Çin mutfak soyundan gelen birçok farklı mutfak ortaya çıkmıştır.

Spor

Ana madde: Çin'de spor

Dragon tekne yarışı; Çin'de popüler bir spor.

Çin, Dünya çapında birincil bir spor hedefi hâline gelmiştir. Çin, 2008 Yaz Olimpiyatları, 2015 Dünya Atletizm Şampiyonası ve 2019 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası'nı düzenlemiş olmanın yanı sıra önümüzdeki 2022 Kış Olimpiyatları'na ev sahipliği yapma hakkını kazanmıştır; böylece özellikle 21. yüzyılda birçok küresel spor turnuvasının yer aldığı bir ülke olmuştur.

Çin, dünyanın en eski spor kültürlerinden birine sahiptir. Batı Zhou Hanedanı döneminde okçuluk (shèjiàn)'un uygulandığına dair kanıtlar mevcuttur. Kılıç oyunlarının ve futbolla gevşekçe ilgisi olan cuju sporunun uygulanması, Çin'in ilk hanedanlıklarına kadar tarihlendirilir.

Çin kültüründe fiziksel uygunluk çokça vurgulanmaktadır; çigong ve taiciçüen gibi sabah egzersizleri yaygın olarak uygulanır, üstelik ülke çapında ticari fitness salonlarının ve spor kulüplerinin popülerliği gittikçe artmaktadır.

Basketbol halihazırda Çin'deki en popüler seyirci sporudur. Çin Basketbol Birliği olan Zhongguo Nanzi Lanqiu Zhiye Liansai ve Amerikan NBA, Çin halkının büyük kısmı tarafından takip edilir ve Yao Ming ve Yi Jianlian gibi Çinli basketbolculara büyük saygı gösterilir.

1994'te kurulan "Çin Süper Ligi," Çin'de profesyonel futbol dalının en yüksek seviyesidir ve Asya'nın en büyük futbol pazarıdır. Dövüş sanatları, masa tenisi, badminton, yüzme ve snooker da ülkedeki diğer popüler sporların arasındadır. Go (Çincede wéiqí olarak bilinir), xiangqi, mahjong ve son zamanlarda satranç gibi masa oyunları da profesyonel düzeyde oynanır. Buna ek olarak, 2012'de Çin'de 470 milyon bisikletin bulunmasıyla ülke yüksek sayıda bisiklet kullanıcısı vardır.

Dragon tekne yarışı, Moğol güreşi ve at yarışı gibi birçok diğer geleneksel sporun popülerliği de vardır.

Çin, 1932'den beri Olimpiyat Oyunları'na katılmıştır, ancak ÇHC ismi altında sadece 1952'den beri katılmıştır. Çin, Pekin'de 2008 Yaz Olimpiyatları'na ev sahipliği yaptı ve o sene kendi sporcularının 51 altın madalya kazanmasıyla o sene Olimpiyatlar'a katılan tüm ülkelerin arasında en fazla altın madalya kazanan ülke oldu. Çin üstelik 2012 Yaz Paralimpik Oyunları'nda 95 altın madalya dahil olmak üzere toplam 231 madalya kazanarak bu oyunlara katılan tüm ülkelerin arasında en fazla madalya kazanan ülke oldu. 2011'de Guangdong-Shenzhen kenti, 2011 Dünya Üniversite Yaz Oyunları'na ev sahipliği yaptı. Çin ayrıca Tientsin şehrinde 2013 Doğu Asya Oyunları'na ve Nankin'de 2014 Yaz Gençlik Olimpiyatları'na ev sahipliği yaptı.

Geleneksel Çin tıbbı

Ana madde: Geleneksel Çin tıbbı

Geleneksel Çin tıbbının kökenleri 2.500 yıl öncesine kadar dayanır. Tıp uygulamasında iç uyum oluşturulması yönünde yin ile yangın dengelemesine odaklanır. Farklı Çin tıbbı çeşitleri mevcuttur ve kullanılan yöntemler, yerel kültür ve inançlar tarafından etkilenebilir.

Çin hükûmeti de geleneksel Çin tıbbının önemini ve bunun mirasının korunması gerektiğini tanımaktadır. Dingkun Dan, GuilingJi, and Angong Niuhuang Wan; hepsi Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Konseyi tarafından Çin'in resmî "Somut Olmayan Kültürel Mirasları" olarak ilan edildi. Hem GuangYuYuan hem de Tong Ren Tang, Çin Halk Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı tarafından eski ve ünlü Çin markalarının arasında olduğu "Zhonghua Laozihao" sertifikalı markalar olarak tanındılar.

Ayrıca bakınız

• Çin İmparatorluğu
• Çin Cumhuriyeti

Dış bağlantılar

Genel bakış

• China at a Glance 1 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. People's Daily
• BBC News – Country Profile: China 16 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Çin". The World Factbook (2024 bas.). CIA. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
• Modern China: A Primer—slideshow by Life magazine
• "Rethinking ‘Capitalist Restoration’ in China" 17 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Yiching Wu
• Key Development Forecasts for China 26 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from International Futures

Belgeler

• "China on the Rise" 21 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• China in the Red 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1998–2001. PBS Frontline.
• China From the Inside 16 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Hükûmet

• The Central People's Government of People's Republic of China 12 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• China Internet Information Center 4 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)—Resmî hükûmet portali

Çalışmalar

• Assertive Pragmatism: China's Economic Rise and Its Impact on Chinese Foreign Policy
• The Dragon's Dawn: China as a Rising Imperial Power
• History of The People's Republic of China 1949 sonrası önemli olayların zaman çizelgesi
• Media, advertising, and urban life in China.
• Konut Politikalarının Gelişimi 5 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Haritalar

• Google Maps—Çin 6 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Google Maps—China—İlginç yerler
• Wikimedia Atlas'da the People's Republic of China